Morgunblaðið - 20.05.2000, Blaðsíða 47

LAUGARDAGUR 20. MAÍ 2000 4 7
1-
MORGUNBLAÐIÐ
•fuðborgarsvæði
Forstjóri Umhverfisstofnunar Evrópu um umhverfismál á EES
uðn-
nrnar
verði hann mjög góð rekstrareining.
„Það hefur sýnt sig núna hjá okkur að
við höfum sérstöðu í rekstrarniður-
stöðu á höfuðborgarsvæðinu, lang-
lægsta reksturinn. Þannig að við sjá-
um engan hag í því að vera að
sameinast öðrum, sérstaklega þeim
sem eru með mun slakari rekstur,“
sagði Gunnar.
Hugmyndirnar allrar
athygli verðar
Flosa Eiríkssyni, oddvita minnihlut-
ans í bæjarstjóm Kópavogs, finnst
hugmyndir nefndar SSH allrar athygli
verðar. Honum Kst þó illa á að sameina
allt höfuðborgarsvæðið í eitt
sveitarfélag og er ekki hlynntur
sameiningu Kópavogs og
Reykjavíkur.
„Ég held að það væri gott
héma á höfuðborgarsvæðinu ef
við ætlum að sameina sveitarfé-
lög að það yrði til annað mjög
stórt og öflugt sveitarfélag fyrir
utan Reykjavík. Þá sæi maður
auðvitað sveitarfélögin fyrir
sunnan Reykjavík sérstaklega
fyrir sér sem sveitarfélag sem
gæti veitt Reykjavík samkeppni
og mótvægi," sagði Flosi.
Guðmundur H. Davíðsson,
oddviti Kjósarhrepps, átti sæti í
nefnd SSH. „Mér finnst leiða af
sjálfu sér að það þurfi að skoða
þessi mál. Það eru að myndast
stærri einingar víða um land og
við náttúrlega eram smá eining,“
sagði Guðmundur. Hann kveðst
ekki hafa myndað sér skoðun á
því hver möguleikanna þriggja
henti best.
Samkeppni milli sveitarfélag-
anna kemur íbúunum til góða
Sigurgeir Sigurðsson bæjarstjóri á
Seltjarnarnesi er andvígur sameining-
arhugmyndunum og telur að þær njóti
ekki mikils fylgis meðal sveitarfélag-
anna á höfuðborgarsvæðinu. „Það er
ekkert langt síðan við kusum um sam-
einingu öll sveitarfélögin hér á svæð-
inu þannig að við þykjumst vita hvað
borgararnir vilja,“ sagði Sigurgeir.
Hann telur ekki hollt að stækka
Reykjavík frekar en orðið er. Með
sameiningu yrði borgin svo sterk að
vandræðum ylli gagnvart ríkisvaldinu.
„Sveitarfélögin era í ákveðinni heil-
brigðri samkeppni sín á milli sem ég
held að komi íbúunum mjög til góða.
Borgararnir hafa að einhverju leyti
valið sér búsetu eftir þeirri þjónustu
sem sveitarfélögin veita,“ sagði bæjar-
stjórinn. Hann vill hins vegar auka
samvinnu sveitarfélaganna.
Fundað um sameiningarkosti
í Bessastaðahreppi
Guðmundi G. Gunnarssyni, oddvita
sveitarstjórnar Bessastaðahrepps,
hugnast ekki hugmyndir um samein-
ingu alls höfuðborgarsvæðisins í eitt
sveitarfélag en hins vegar finnst hon-
um rétt að skoða hvaða kostir era í
stöðimni aðrir.
„Ég er alla vegana áhugamaður um
það að þessi mál séu skoðuð í fúlustu
alvöra og athugað hvort menn geti náð
sameiginlegri lendingu," sagði Guð-
mundui'. Hann telur til dæmis að sveit-
arfélögin fyrir sunnan Reykjavík ættu
að ræða um hvaða möguleikar henta
best til sameiningar og finna valkost
fyrir kjósendur að kjósa um.
Guðmundur telur fullvíst að sveitar-
félögum á höfuðborgarsvæðinu muni
fækka á allra næstu árum, einfaldlega
vegna þess að stöðugt sé verið að færa
meiri ábyrgð frá ríki til sveitarfélaga
og stærri og sterkari sveitarfélög hafi
meiri slagkraft fyrir Mana og gagn-
vart ríkinu.
Guðmundur vekur athygli á því að
Bessastaðahreppur hafi þegar boðað
fulltrúa allra sveitarfélaganna á höfuð-
borgarsvæðinu til sín á fund um sam-
einingarkosti. Fundurinn fer fram
næstkomandi föstudag.
i
Horfa þarf á efnahagslífið til að
ná árangri í umhverfismálum
Engin þjóð á Evrópska efnahagssvæðinu not-
ar endurnýjanlega orkug.]afa 1 jafn miklum
mæli og Islendingar, sem nota jafnframt
mesta orku miðað við höfðatölu. Þetta kemur
fram í nýrri skýrslu Umhverfisstofnunar
Evrópu, sem forstöðumaður hennar, Dom-
ingo Jimenez-Beltran, kynnti hér á landi.
Morgunblaðið/Sverrir
Domingo Jimenez-Beltran, forstjóri Umhverfisstofnunar Evrópu,
og Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra ræða við blaðamenn í
ráðherrabústaðnum í gær.
RÍKI Evrópska efnahags-
svæðisins virðast oft setja
sér mörk í umhverfismálum
en stefna síðan í allt aðra átt
í raun, samkvæmt skýrslu, sem Dom-
ingo Jimenez-Beltran, forstjóri Um-
hverfisstofnunai- Evrópu, greindi frá
hér á landi. Sagði hann að til að ná
árangri í umhverfismálum dygði um-
hverfisstefna ekki til heldur þyrfti að
líta á sjálft efnahagslífið. Sagði hann að
íslendingar ættu ýmsa möguleika í
orkumálum, en benti á að huga þyrfti
vel að öðram kostum en orkufrekum
iðnaði þegar menn veltu fyrir sér
hvernig nýta ætti óbeislaða orku lands-
ins.
Beltran kom hingað til lands til þess
að kynna stofnunina og starf þennar og
kynna sér betur aðstæður íslendinga
og sjónarmið á sviði umhverfismála um
leið og ræddi í fyrradag við Siv Frið-
leifsdóttur.
Bertran kynnti skýrsluna, sem kom
út fyrr í þessum mánuði, um ástand
umhverfismála í Evrópu þar sem bera
má frammistöðu íslendinga á ýmsum
sviðum saman við önnur EES-ríki, á
blaðamannafundi í fyrradag.
Beltran sagði að íslendingar væra
meðlimir í stofnuninni þótt þeir væru
ekki í Evrópusambandinu vegna þess
að Jacques Delors, fyn-verandi fram-
kvæmdastjóri Evrópusambandsins,
hefði séð fyrir sér að stofnunin ætti að
vera opin fyrir þeim þjóðum, sem hefðu
sömu markmið - að nota upplýsingar
til að bæta umhverfið og vinna að sjálf-
bærri þróun og því væri mikilvægt fyr-
fr íslendinga að vera með. Þá væri lík-
legt að íslendingar fengju enn betri
innsýn í ástandið í Evrópu vegna þess
að mjög líklegt væri að ríki Austur-
Evrópu fengju aðild að Umhverfis-
stofnuninni áður en þau kæmust inn í
Evrópusambandið. Ríkjum stofnunar-
innar gæti því fjölgað um 13 innan tíð-
ar, eða ríki Mið- og Austur-Evrópu auk
Tyrklands, Kýpur og Möltu.
Beltran lagði áherslu á að það væra
engin smáríki í stofnuninni. Ekki væri
farið eftir höfðatölu, heldur framlagi
vegna þess að frá umhverfissjónarmiði
væri Evrópa bæði einstök og eitt
svæði: „Framlag íslands er umtalsvert
og getur skipt sköpum."
ísland mikilvægt
Hann sagði að mikilvægt væri að ís-
land væri í stofnuninni til að fylla inn í
myndina. En ísland gæti einnig hagn-
ast á þessu, til dæmis á sviði uppblást-
urs lands. „Þá er annað svið þai- sem
stofnunin hefur lítið aðhafst og ísland
gæti beitt sér,“ sagði hann. „Það era
fiskveiðai- og auðlindir hafsins."
Að sögn Beltrans gæti ísland einnig
verið kjörið til að prófa aðferðir til að
mæla og safna upplýsingum, sem erfitt
væri að koma fyrir í löndum á borð við
Þýskaland þar sem stjórnkerfið væri
flókið. Ávinningurinn gæti því orðið
gagnkvæmur fyrir ísland og stofnun-
ina. Beltran sagði að í skýrslunni, sem
hann kynnti í byrjun maí fyrir um-
hverfisráðherram Evrópusambands-
ins, væri niðurstaðan í grundvallarat-
riðum sú að hlutirnir stæðu ekki vel.
Vandi Evrópu í umhverfísmálum
„í umhverfismálum hefur ástandið
ekki batnað það mikið,“ sagði hann.
„En við stöndum þó vel að því leyti að
við höfum sjúkdómsgreiningu á sjúkl-
ingnum og einnig höfum við sagt fyrir
um þróunina í Evrópu. í júní 1999
sögðum við fyrir um þróunina til 2010
og sögðum að héðan af yrðu framfarir
ekki knúnar fram með umhverfisstefnu
heldur breytingum á stefnunni í efna-
hagsmálum. Eg gekk svo langt að
segja ráðherranum að einbeittum við
okkur að hlutum eins og meðferð sorps
og að draga úr mengun án þess að huga
að geirum eins og flutningum og orku-
framleiðslu sem era í hamslausum
vexti næðist enginn árangur."
Hann sagði að það væri ekki nóg að
draga úr útblæstri bíla þegar þeim
fjölgaði um tvo til þrjá af hundraði á
ári. Að sama skapi kæmu hljóðlátari
flugvélar að litlu gagni þegar flugum-
ferðykist um níu af hundraði á ári.
„Ég sagði við ráðherrana að á meðan
þeir væra að skoða hlutina frá um-
hverfissjónarmiði væra hlutimir að
gerast allt annars staðar," sagði hann.
„Því er nú svo komið í Evrópusam-
bandinu að við tölum ekki um umhverf-
ismál heldur landbúnað, samgöngur og
svo framvegis."
ísland á að meta möguleikana
og afleiðingar og kostnað
Hann spurði hvemig ætti að líta á
ísland í þessu samhengi og sagði að ís-
land væri í forréttindastöðu hvað varð-
aði mengun og önnur klassísk um-
hverfisvandamál.
„Ég gæti talað um hluti á borð við
úrgang, en ég held að spurningin snúist
heldur um möguleikana, hvernig hvert
land noti möguleika sína,“ sagði hann.
„í sumum löndum era enn mikil vanda-
mál tengd iðnaði eða þéttbýlisþróun, en
annars staðar vill fólk skapa sér þessi
vandamál vegna þess að það vill auka
atvinnu eða stofna til iðnaðar, sem
krefst mikillar orku, og svo framvegis.
Almennt bendum við á að við verðum
að horfa til þess í auknum máli hvemig
við foram með okkar auðlindir í því
skyni að tryggja sjálfbæra þróun.
Spurningin er því ekki aðeins hversu
alvarlegt mengunarvandamálið er,
heldur hvemig möguleikamir era nýtt-
ir varðandi orkulindir, ferðaþjónustu
og landbúnað með það fyrir augum að
tryggja framtíðina í þeim efnum. Ef
tekst að leysa úr því er mengunarvand-
inn leystur því að úrgangur er einfald-
lega slæm nýting á efninu.“
Hann sagði að ísland væri enn í
þeirri stöðu að hér væri mikil orku-
notkun og það kæmi ekki á óvart að ís-
lendingar ættu í vandræðum með að
uppfylla skilyrði Kyoto-sáttmálans.
Miklir raöguleikar
í orkumálum
„Mikilvægast er að huga að framtíð-
inni þannig að möguleikamir verði
nýttir rétt,“ sagði hann. „ísland á mikla
möguleika í orkumálum, en hvernig á
að nota þessa orku. Á að nota hana í
orkufrekan iðnað á borð við álfram-
leiðslu eða til hluta, sem kosta minni
orku og hafa ekki jafn skaðleg áhrif á
umhverfið." Sagði hann að til dæmis
mætti virkja til að framleiða vetni til að
knýja skipa- og bílaflotann í stað þess
að beisla vatnsfoll fyrir orkufrekan iðn-
að. Beltran benti á að opin svæði væra
til dæmis mikill akkur. Hann hefði ekki
gert sér grein fyrir því þegar hann bjó í
heimalandi sínu, Spáni, og íslendingar
áttuðu sig kannski ekki á því heldur, en
eftir að hafa búið í miðri Evrópu væri
augljóst hvað það væri mikilvægt að
hafa pláss.
„Segið þetta Þjóðverjum, sem taka
1,3 ferkílómetra undir þéttbýli á dag
eða 500 ferkílómetra lands á ári, og
þeir gera sér grein fyrir mikilvæginu,"
sagði hann. „En spumingin er hveiju
er fómað. Hér sé ég eitt vandamál,
uppblásturinn. Þetta er einnig vanda-
mál á Spáni - stundum mætast norðrið
og suðrið með þessum hætti - og er erf-
ittviðfangs."
í skýrslunni kemur ísland fyrir á
nokkram stöðum. Þar kemur fram að á
áranum 1990 til 1996 jókst útblástur
koltvísýrings á íslandi um 10% og fór
úr 2,1 tonni upp í 2,3. Reyndar dró að-
eins úr útblæstri í þremur af þeim ríkj-
um, sem borin era saman, á þessu
tímabili, en þetta þýðir engu að síður að
íslendingar hafa þegar náð því marki,
sem sett hefur verið um að draga úr
gróðurhúsalofttegundum og stefnt er
að því að náist á tímabilinu 2008 til 2012
samkvæmt Kyoto-sáttmálanum.
í skýrslunni má lesa að íslendingar
era fremstir þjóoða á EES-svæðinu í
notkun endumýjanlegra orkugjafa, en
engin þjóð á svæðinu notar hins vegar
jafnmikla orku miðað við höfðatölu. Ar-
ið 1996 var notkun endurnýjanlegra
orkugjafa 61,8% af heildinni hér á
landi, en Norðmenn komu næstir með
41,2%. Meðaltalið í löndum Evrópu-
sambandsins það ár var 5,4% og 5,9 % á
Evrópska efnahagssvæðinu öllu.
Frammistaða Islendinga tekur hins
vegar á sig aðra mynd þegar litið er á
heildarorkuneyslu. Þegar hún er um-
reiknuð í brennslu á tonn af olíu á mann
var neysla hvers íslendings 8,4 tonn ár-
ið 1996. Aðeins Lúxemborgarar vora í
námunda við íslendinga með 8,2 tonna
neyslu á mann, en Finnar brenndu sex
tonn, Svíar 5,8 og Norðmenn 5,3 eins
og Belgar. Meðaltalið það ár var hins
vegar 3,8 tonn á Evrópska efnahags-
svæðinu.
Uppsöfnun sorps aftengd
efnahagsumsvifum
í skýrslunni er sérstaklega tekið til
þess að Þjóðverjai-, Hollendingar og ís-
lendingar virðist hafa náð árangri í að
slíta tengslin milli uppsöfnunar sorps
og aukinna efnahagsumsvifa. Þetta er
talið lykilatriði eigi að hemja sorp-
magn. Samkvæmt tölum í skýrslunni
komu 272 kg af sorpi frá heimilum og
fyrirtækjum á hvern íslending árið
1996. Þetta er það lægsta, sem þá gerð-
ist á Evrópska efnahagssvæðinu. Hins
vegar stöndum við okkur ekki jafnvel
þegar kemur að því hvemig farið er
með úrgang, sem brotnar niður með líf-
rænum hætti. Á íslandi fóra árið 1995
um 35% lífræns úrgangs í landfyllingu,
en meðaltalið er tæp 30%. Samkvæmt
skýrslunni var frammistaða ísland
með því lakara sem gerist í EES hvað
varðar endurvinnslu plastefna og
pappírs og pappa.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
hema sagði að í skýrslunni kæmi fram
að íslendingar stæðu sig frekar slæ-
lega í úrgangsmálum að því leyti að
hlutfall umbúða til endurvinnslu væri
lágt og einnig mæþti bæta notkun á líf-
rænum úrgangi. í því sambandi hefði
verið sett á stofn nefnd undfr forustu
Guðmundar G. Þórarinssonar, sem á
að fara ofan í saumana á endurnýtingu
og endurvinnslu úrgangs fyrir um-
hverfisráðuneytið.
EES óvíða haft meiri áhrif
en í umhverfismálum
Siv sagði að ekki þyrfti að fara mörg-
um orðum um mikilvægi Evrópusam-
vinnunnar fyrir íslendinga og óhætt
væri að segja að óvíða hefði samningur-
inn um Evrópska efnahagssvæðið haft
rnefri áhrif en á sviði umhverfismála og
þá einkum á sviði mengunarvama, eit-
urefna og matvælamála.
„Við tökum meirihluta tilskipana og
reglugerða Evrópusambandsins á sviði
umhverfismála inn í íslenska löggjöf í
gegnum EES-samninginn og því skiptfr
okkur miklu máli að eiga gott samstarf
við Evrópuríki og stofnanir Evrópu-
sambandsins í umhverfismálum,“ sagði
hún. „Ekki skiptir minnstu máli fyrir
okkur að þar ríki skilningur og þekldng
á aðstæðum hér á landi, sem era að
mörgu leyti óhkar því, sem gerist í þétt-
. býlum ríkjum meginlandsins.“
ísland hluti af evrópsku
upplýsinganeti
Siv benti á að Umhverfisstofnun
Evrópu væri ekki stjórnsýslustofnun,
sem sæi um að hrinda stefnu ESB á
sviði umhverfismála í framkvæmd,
heldur væri hún upplýsinga- og vökt-
unarstofnun, sem jafnframt gegndi
mikilvægu ráðgjafarhlutverki fyrir að-
ildarríkin og framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins. Þegar Umhverf-
isstofnun Evrópu var sett á fót 1994
hefði verið ákveðið að EES-ríkin í
EFTA fengju aðild að stjórn stofnun-
arinnar. „Islendingar hafa þannig frá
upphafi átt fulltrúa í stjóm stofnunar-
innar, sem er óvenjulegt þegar um er
að reæða stofnun á vegum Evrópu-
sambandsins," sagði hún og bætti við
að umhverfisráðuneytið hefði tilnefnt
íslenska sérfræðinga á ýmsum sviðum
umhverfismála sem tengiliði við Um-
hverfisstofnunina og væra þeir þar
með orðnir hluti af evrópsku upplýs-
inganeti um umhverfismál. „Með þátt-
töku í því gefst íslandi tækifæri á að
efla samstarf við evrópska sérfræð-
inga, samræma vöktun umhverfisins
og veita sambærilegar upplýsingar og
önnur Evrópuríki," sagði hún. „Það var
einn helsti hvatinn að stofnun Um-
hvei'fisstofnunarinnar að ekki lá fyrir
greinargóð heildarmynd af ástandi um-
hverfisins í Evrópu og hvert ríki notaði
eigin staðla og aðferðir við mælingar
og vöktun. Það segir sig sjálft að það er
erfitt að gera kröfu um sameiginlegar
reglur á mörgum sviðum ef það er eng-
in leið að bera saman upplýsingar um
ástand mála á einfaldan hátt.“
Upplýsingagjöf samræmd
Hún sagði að á íslandi væri unnið að
því að samræma upplýsingagjöf að
evrópskum viðmiðum til þess að hér
yrði innan skamms kostur á eins full-
komnum upplýsingum um stöðu mála
ogkosturværi.
„Umhverfisráðuneytið hyggst gefa
út viðamikla úttekt á ástandi umhverf-
ismála á næsta eða þar næsta ári, fyrir
tíu ára afmælisfund Ríó-ráðstefnunnar
árið 2002 og í því starfi verður haft að
leiðarljósi að upplýsingarnar verði eftir
megni sambærilegar við það, sem best
gerist á alþjóðlegum vettvangi,“ sagði
hún. „Þar verður starf Umhverfis-
stofnunar Evrópu haft að leiðarljósi.“