Morgunblaðið - 20.05.2000, Page 62

62 LAUGARDAGUR 20. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Stór skref í átt til aukinnar
neytendaverndar á Islandi
Á Alþingi voru nýver-
ið samþykktir f]órir ný-
ir lagabálkar sem allir
fela í sér stórtækar og
umtalsverðar réttar-
bætur fyrir neytendur.
Neytendaréttur á ís-
landi hefur verið í örri
þróun á undanfömum
árum. Við undirbúning
framangreindra mála
hefur nú sem fyrr verið
höfð náin og góð sam-
vinna við hinar Norður-
landaþjóðimar en löng
hefð er fyrir samvinnu
Norðurlanda á þessu
réttarsviði. Ég tel að rík
ástæða sé til að vekja
athygli neytenda og alls almennings á
þeim nýmælum er horfa til framfara,

Valgerður
Sverrisdóttir
ekki síst fyrir íslenska
neytendur.
Ný lög um
lausaQárkaup
Fyrst vil ég nefna að
nú hefur Alþingi sam-
þykkt ný lög um lausa-
fjárkaup. Gildandi lög,
sem einnig vora árang-
ur norrænnar sam-
vinnu, era frá árinu
1922 og var því orðið
brýnt að endurskoða
lögin þannig að þau
tækju betur mið af við-
skiptaháttum á nýrri
öld. Hin nýju lög um
lausafjárkaup hafa fjög;
ur meginmarkmið að leiðarljósi. f
fyrsta lagi að laga íslenska viðskipta-
Neytendavernd
Eg tel að rík ástæða sé
til að vekja athygli neyt-
enda, segir Valgerður
Sverrisdóttir, og alls al-
mennings á þeim
nýmælum er horfa til
framfara, ekki síst fyrir
íslenska neytendur.
löggjöf að breyttum viðskiptaháttum
og breyttri þjóðfélagsumgjörð. í öðra
-M
ISLENSKT MAL
ENN er frá því að segja, að
komin er út bók um íslenskt mál,
sú sem mikill fengur er í. Þetta
er Nafnabókin okkar undir rit-
stjórn Herberts Guðmundsson-
ar, Ólafar Margrétar Snorra-
dóttur og Guðrúnar Kvaran.
Bókin er mjög handhæg, þægi-
leg í meðfórum og sett upp á
skýran og greinargóðan hátt.
Mannanafnafræði (onomato-
graphia, onomastics) hefur verið
eftirlætisviðfangsefni tunsjónar-
manns, svo mörgum árum skipt-
ir, og er hann því þakklátur
hverju verki sem fram kemur í
fræðum þessum og sómasam-
lega er unnið.
Mannanafnafræði er afar erf-
ið. Mörg eru nöfnin ævafom
sem nærri má geta, og er ekki
hlaupið að því fyrir okkur, sem
nú lifum, að setja okkur inn í
hugsunarhátt og tilfinningalíf
fólks sem lifði fyrir langalöngu.
En eitt er víst: I fjölda nafna
felst óskin um að ríkjandi goð-
mögn haldi vemdarhendi sinni
yfir baminu sem skíra skal.
Þetta er sama sagan í hebresku
og norrænu, svo dæmi séu tekin.
En þótt við þykjumst vita þetta,
er aragrúi nafna sem okkur
tekst ekki að skýra; auk heldur
þegar nafnliðir em teknir sinn
úr hverri áttinni; þá verður
stundum óhægt og ógerlegt að
fá heildarmerkingu út úr sam-
setningunni.
Mér sýnist t.d., að það hafi
verið til siðs á 19. öld, að reyna
að tengja saman nöfn foreldra í
einu nafiii bams. Ég bý til
dæmi: Kona heitir Margrét,
maður hennar Elías. Sonur
þeirra gæti sem best hafa heitið
Marel. Ég ætla til gamans að
taka raunveruleg dæmi. Hjón
hétu Felix og Herdís, bjuggu
vestanlands. Móðir bónda hét
Þórey og unni hann henni mjög.
Nú líður tími fram, og ekki lang-
ur, að Herdís húsfreyja verður
þunguð, og einhvemveginn er
Felbc bóndi sannfærður um að
kona hans gangi með meyfóstur.
Fær hann samþykki Herdísar
sinnar, að mærin fái nafnið Þór-
ey, þegar þar komi. En þá vildi
svo til að hinn sprækasti sveinn
lítur lífsins ljós. En þeim hjón-
um verður ekki ráðafátt, snúa
við Þóreyjamafninu, og verður
nú brátt á legg kominn fyrsti
Eyþór á þessari jörð: Þetta er
fallegt nafn, hamingjan að fram-
an og guðinn Þór að aftan. Er
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1.058. þáttur
enda svo komið að Eyþórar
skipta hundmðum í þjóð-
skránni.
En brátt bar að höndum nýj-
an vanda. Herdís elur meybarn.
Búið var að láta heita í höfuðið á
Þóreyju, þó með fmmlegum
hætti væri. Því þá ekki að tengja
saman ávöxt ástar þeirra Her-
dísar og Felix, og það var gert:
Fel tekið úr nafni bónda og dís
úr nafni húsfreyju, og verður til
nýtt nafn öðra sinni, Feldís, og
sómir sér hreint ekki illa! Nafnið
varð að vísu ekki algengt, en það
lifir. Geta má þess að Éelix er
latína og þýðir frjósamur eða
lánsamur, nema hvort tveggja
sé.
En stundum segir smekkur
okkur að verr hafi til tekist, eins
og þegar úr Guðmundur og El-
ísabet varð Guðbet eða úr Guð-
mundur og Anna varð Guð-
anna.
Ekki var alltjent hirt um staf-
setningu á öldinni 19. Maður að
nafni Eiríkur féll frá, er á konu
hans var bamsþykkt. Litlu síðar
fæðist mær og ekld gat hún heit-
ið Eiríkur. Og hvað þá? Auðvit-
að var stúlkubarnið látið heita
Ríkey, og ekki verið að pæla í
stafsetningu. Svona geta sóma-
nöfti orðið til.
Umsjónarmaður hefur heyrt
þá alþýðuspeki að gifta fylgi
góðu nafni. Og svei mér, ef hann
trúir þessu ekki. Otrúlega
margt fólk, skírt annarlegum
nöfnum, hefur orðið skammlíft,
sætt ógæfu eða horfið úr landi,
og nú er ísinn að verða ansi háll.
En foreldram er ráðið að vanda
val naftia bama sinna, og til þess
mætti Nafnabókin okkar veita
mikla hjálp. Það er svo annar
handleggur að menn greinir oft
á um merkingu sumra nafna.
★
Mikið hefur verið sungið um
bláskel milli hleina. Nú er ekki
alvíst af hvaða orði hleina er
eignarfall fleirtölu, því að bæði
era tíl kvenkynsorðið hlein og
karlkynsorðið hleinn. En litlu
skiptir þetta því að báðar orð-
myndimar merkja hið sama,
það er (hallandi) klöpp í flæðar-
máli; stoð eða stólpi í vefstað, og
reyndar fleira sem er nú úrelt
mál, t.d. ró eða hvíld. Af þessum
orðum kemur svo sögnin að
hleina= hvfla sig, vera í ró, svo
og fjöldi orða í skyldum tungu-
málum.
Frigg hét öðra nafni Hlín, og
hlfn er algengur stofnliður í
kvenkenningum og stundum
hálfkenning. Nafnið Hlín er talið
merkja hollvættur eða verndar-
dís, skylt t.d. lat. cliens= skjól-
stæðingur. Ásgeir Bl. Magnús-
son segir: „Hlín er eiginlega „sú
sem er höll að eða holl einhverj-
um“.“ Hlín er í fyrstu hljóð-
skiptaröð við hlein.
Ur því að minnst var á Frigg,
er réttast að skýra nafn hennar
að nokkra. Ásgeir Bl. Magnús-
son þýðir það svo: „eiginl. hin
elskaða eiginkona“. Það er
merkileg regla að germanskt jj
varð ggj í norrænu. Þannig var
Frigg aftur í fomeskju *frijjó.
Fjölda mörg orð era þessu
skyld, eitthvað í sambandi við
ástina. Friðill er elskhugi og
frilla < friðla var ástkona.
Seinna meir var farið að nota
þessi orð í niðrandi merkingu,
því að ekki fór þetta ætíð saman
við hjónaband, nema síður væri.
Þá er til orðið friðgin= elskend-
ur (líka foreldrar og böm),
sömuleiðis frfi = elskhugi. Sam-
svarandi sögn var fría sem
breyttist í fijá, og lýsingarhátt-
urinn fríandi varð frændi. Þá er
nafnorðið friður, sem er and-
rætt við stríð, en merkir auk
þess ást eða vinátta. I Hávamál-
um segir (90. erindi):
Svoerfriðurkvenna,
þeirra er flátt hyggja,
sematójóóbryddum
áísihálum,
teitum, tvevetrum,
ogsétamuriUa,
eðaíbyróðum
beiti stjómlausu
eðaskylihalturhenda
hreináþáfjaili.
Óbryddur jór er= hestur sem
ekki er „skaflajárnaður", henda
er að handsama og þáfjall er
fjall, þar sem snjór eða svell er
að þiðna.
Það skal fram tekið að höf-
undur Hávamála gleymir ekki
að segja frá brigðlyndi karla við
konur:
(91.)
Bertegnúmæli,
þvíaðegbæðiveit,
brigður er karla hugur konum;
þávérfegurstmælum,
ervérflásthyggjum,
þaðtælirhorskahugi.
Ath. vel. I síðasta þætti varð
vond villa í seinni limranni:
„kálkvist“ fyrir kálvisk. Beðist
er afsökunar á þessu.
lagi að treysta norræna réttareiningu
á sviði kauparéttar. í þriðja lagi að
leiða í lög hér á landi efnisákvæði
samnings Sameinuðu þjóðanna um
sölu vöra á milli rílga sem gerður var
árið 1980 (sn. CISG-samningur). í
hinum nýju lögum er því nú í fyrsta
sinn sett ákvæði um alþjóðleg kaup
en með því er átt við að aðilar sem
eiga í viðskiptum hafa atvinnustöð
sína í mismunandi ríkjum.
í fjórða lagi að efla réttarstöðu
neytenda en auk eldri reglna sem
vora í lögunum frá árinu 1922 um
réttarstöðu kaupenda og seljenda
hafa nú verið settar margvíslegar sér-
reglur sem gilda eiga um neytenda-
kaup. Eiga þau við um viðskipti ein-
staklinga sem kaupa vörar til
persónulegra þarfa eða fyrir fjöl-
skylduna. í lögunum er því að finna
ýmsar sérreglur sem veita neytend-
um betri rétt en þeir hafa notið sam-
kvæmt lögunum frá 1922. Réttur til
þess að tilkynna ef um galla er að
ræða er lengdur um helming, er nú al-
mennt tvö ár en var áður aðeins eitt
ár. Hins vegar ef um er að ræða sölu á
byggingarefni sem ætlaður er vera-
legur endingartími er frestur til að
bera fyrir sig galla allt að fimm ár frá
afhendingu. I lögunum er einnig að
finna ákvæði um kærunefnd sem aðil-
ar að lausafjárkaupum geta snúið sér
til ef ágreiningur kemur upp og feng-
ið álit hennar á deiluefninu. Ný lög
um lausafjárkaup taka gildi 1. júní
2001 en fram tfl þess tíma er mikil-
vægt að neytendur og aðflar í við-
skiptalífinu kynni sér hinar nýju
reglur og réttarstöðu sína samkvæmt
þeim.
Lögum
þjónustukaup
Frumvarp til laga um þjónustu-
kaup var einnig samþykkt á Alþingi
samhliða nýjum lögum um lausa-
fjárkaup. Ákvæði laganna era nýmæli
hér á landi en markmið þessarar laga-
setningar er að auka veralega vemd
neytenda þegar þeir kaupa þjónustu
sem felur í sér að vinna er innt af
hendi við lausafjármuni og taka því
lögin til hvers kyns viðgerðarþjón-
ustu og annarra þjónustuverka sem
tengjast fasteignum, s.s. viðhaldi
þeirra o.s.frv. Með aukinni hagsæld
hefur hlutur þjónustu af einkaneyslu
landsmanna sífellt farið vaxandi og
útgjöld heimila tfl þessara þátta hafa
einnig aukist. Mildlvægt er því að í
lögum sé kveðið á um réttindi og
skyldur aðila að slíkum samningum,
s.s. hvenær telst verk gallað sem selj-
andi þjónustu hefur innt af hendi og
hvaða úrræði standa neytendum til
boða ef seljandi vanefnir samning
sinn um viðgerð, o.þ.h. Hingað til hef-
ur aðeins í litlum mæli verið unnt að
beita ákvæðum laga um lausafjár-
kaup enda taka ákvæði þeirra aðeins
Silki-damask
í metratali
í úrvali
Póstsendum
Skólavördustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050.
til sölu á vöram en ekki þjónustu. í
lögum um þjónustukaup er gert ráð
fyrir að unnt sé að leita til kærunefnd-
ar komi til ágreinings mflli seljanda
þjónustu og neytenda. Hér hefur því
verið stigið stórt skref tfl þess að auka
vemd neytenda og skýra réttarstöðu
seljanda tfl dæmis þegar farið er með
hlutíviðgerð.
Lög um húsgöngu-
og ljarsölusamninga
Neytendur stunda í vaxandi mæli
viðskipti á Netinu og framboð á ýmis-
konar vöram og þjónustu sem þar er
boðin fram eykst stöðugt. Þegar gerð
era kaup á vöram með fjarsölusamn-
ingi þá er einkenni slíks samnings að
neytandi hefur ekki tækifæri tfl þess
að skoða vörana með sama hætti og
þegar kaup era gerð með venjulegum
hætti. í lögum um húsgöngu- og fjar-
sölusamninga sem Alþingi hefur nú
einnig samþykkt er réttarvemd neyt-
enda stórlega bætt þegar kaup era
gerð í fjarsölu, til dæmis á Netinu. I
lögunum er kveðið á um ríka upplýs-
ingaskyldu seljenda vöra og þjónustu
þegar um er að ræða sölu sem fram
fer með fjarsölu, en hið sama á einnig
við um þegar vörur era seldar með
svo nefndri húsgöngusölu. Jafnframt
er neytendum veittur 14 daga skila-
réttur þegar kaup era gerð með fram-
angreindum hætti og getur hann fall-
ið frá kaupsamningnum innan þess
tíma og ber að endurgreiða honum án
nokkurs kostnaðar þær greiðslur sem
hann kann að hafa irmt af hendi. Lög-
in stemma einnig stigu við notkun
ýmissa fjarskiptaaðferða við fjarsölu,
s.s. símbréfa, tölvupósts, o.fl. Til við-
bótar ákvæðum sem vora sett í lög ár-
ið 1992 um húsgöngusölu hefur nú
verið bætt ákvæðum um fjarsölu-
samninga og er það nýmæli. Ástæða
er tfl þess að hvetja neytendur og
seljendur vöra og þjónustu tfl þess að
kynna sér efni þessara nýju laga.
Lög um lagaskil á
sviði samningaréttar
Á undanfömum áram hafa við-
skipti yfir landamæri aukist stöðugt,
ekki síst vegna þess hve þróun raf-
rænna viðskipta er ör um þessar
mundir. í iðnaðar- og viðskiptaráðu-
neytunum er í undirbúningi framvarp
til laga um rafrænar undirskriftir
sem ég hyggst leggja fyrir Alþingi í
október nk. Að margra áliti mun til-
koma rafrænna undirskrifta ýta enn
frekar undir og auka rafræn viðsldpti.
Ekki síst vegna sívaxandi alþjóða-
væðingar viðskiptalífsins þótti nauð-
synlegt að skrásetja ýmsar megin-
reglur lagaskilaréttar og kveða
skýrar á um eftir hvaða landslögum
skuli fara ef kemur upp ágreiningur í
viðskiptum yfir landamæri. I lögun-
um er að finna margvísleg ákvæði
sem veita mikfivægar leiðbeiningar
undir slíkum kringumstæðum, jafnt
fyrir neytendur sem og viðskiptalífið í
heild. Sem dæmi um aukna neytenda-
vemd samkvæmt lögunum má nefna
að ekki er heimilt að takmarka þá
vemd sem neytendur njóta sam-
kvæmt ófrávíkjanlegum lagareglum í
því landi sem neytandi býr og treystir
því ákvæðið réttarstöðu þeirra sem
hér era búsettir.
Niðurlag
Samþykkt framangreindra laga
markar að mínu áliti ákveðin kaflaskfl
í þróun neytendaréttar á íslandi.
Ljóst er að frekari þróunar er að
vænta á þessu sviði á næstu áram og
mun verða fylgst náið með framvindu
mála á þessu sviði, jafnt hér á landi
sem erlendis. Rétt er þó að benda á að
mikflvægt er að allir hlutaðeigandi
aðflar kynni sér efni þeirra réttarbóta
sem nú hafa verið samþykktar á Al-
þingi og standi vörð um þau réttindi
sem þeir njóta að lögum. Það er hag-
kvæmt fyrir viðskiptalífið og neyt-
endur þegar til lengri tíma er litið.
Höfundur er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.