Morgunblaðið - 17.09.2000, Síða 22

22 H’-SUNN'GDAGUR TJl SEPTEMBER 2000 )■'
MORGUNBLMJIBOF/

VIRK VÍSINDI
BJÖRN INGI HRAFNSSON || bingi@mbl.is
Rannsókn lyfjafræðings á algengi þunglyndis ungs fólks vekur mikla athygli
Réttgreining
og mebhöndlun
skiptir öllu máli
Vísindamaðurinn
NAFN: Tinna Traustadóttir, f. 1974.
FORELDRAR: Dr. Trausti Valsson arkitekt,
f. 1946 og Steinunn Sigurðardóttir
rithöfundur, f. 1950.
MENNTUN: Grunnskólapróffrá
Hlídaskóla, 1990, stúdentspróf
frá Verslunarskóla íslands, 1994
og kandídatspróf í lyfjafræði frá
Háskóla íslands, 2000.
STARF: Markaðsfulltrúi Delta hf.
og vísindamaður hjá AstraZeneca
í Svíþjóö.

ALGENGI þunglyndis
hér á Iandi og notkun
þunglyndislyfja meðal
ungs fólks á Islandi var
rannsóknarefni Tinnu
[Traustadóttir, 26 ára
Reykvíkings, sem útskrifaðist sem
lyfjafræðingur frá Læknadeild Há-
skóla íslands sl. vor. Rannsókn Tinnu
á þunglyndi hefur vakið mikla athygli
og frá því hún skilaði inn niðurstöðum
sínum hefur hún verið beðin um að
flytja erindi á ýmsum ráðstefnum og
verið kvödd til ráðgjafar í þessum
málaflokki, m.a. verið valin í stýrihóp
Landlæknis til eflingar geðheilsu til
næstu þriggja ára.
Verkefni Tinnu var til 15 eininga í
lyfjafræði og snýr að þunglyndi, sem
er meðal algengustu sjúkdóma ungs
fólks. Fjöldi sérfræðinga telur þung-
lyndi vera vaxandi vandamál, sér-
staklega meðal kvenna og yngra
fólks. Ekki eru allir sem leita sér að-
stoðar og aðeins um þriðjungur þung-
lyndra fær einhverja meðferð. í rann-
sókn Tinnu var algengi þunglyndis og
notkunar þunglyndislyíja meðal ungs
fólks á íslandi, 18-25 ára, kannað og
um leið metinn sá óbeini kostnaður
sem af þunglyndi hlýst á ári hverju.
Átti fyrst eingöngu aó
taka til háskólastúdenta
Tinna segir að vorið 1999 hafi hún
fengið þá hugmynd að taka fyrir
stúdenta við Háskólann og bera sam-
an andlega h'ðan eftir deildum og
kanna hvort mikið vinnuálag og aðrir
þættir hefðu þar áhrif.
„Þá fannst mér áhugavert að
kanna hvort fólk í húmanískum
greinum er til dæmis þunglyndara en
stúdentar í raunvísindum. Rannsókn-
ir hafa nefnilega sýnt að 60% ljóð-
skálda eru haldin þunglyndi á ein-
hveiju stigi, svo dæmi sé tekið.“
Til þessa verkefnis fékk Tinna
styrk úr Nýsköpunarsjóði náms-
manna ásamt nema í stjómmála-
fræði. Mótframlag kom frá íslenskri
erfðagreiningu og einnig Þorgeir
Þorgeirsson sem leiðbeinandi. Svo
fór þó að fýsilegra þótti að einskorða
rannsóknina ekki við háskólastúd-
enta, taka fremur tilviljanakennt úr-
tak úr þjóðskrá á ákveðnu aldursbili
og greina þannig hvort munur væri á
andlegri líðan þeirra sem væru í skóla
annars vegar og annarra hins vegar.
Urtakið var semsé vahð af handa-
hófi úr þjóðskrá og náði til 2.000 ís-
lendinga fæddra á árunum 1973-
1980, eða tæplega 6% fólks á þessum
aldri. Var þátttakendum sendur
spumingalisti í pósti sem innihélt
staðlaðar spumingar þar sem skimað
var eftir þunglyndis- og kvíða-
röskunum og áfengissýki. Var svar-
hlutfall í könnuninni 62,5%.
Tinna segir að markmiðið með
þessum þætti rannsóknarinnar hafí
verið þríþætt. í fyrsta lagi að kanna
algengi þunglyndis meðal 18-25 ára
íslendinga, í öðm lagi að kanna notk-
un þessa aldurshóps á þunglyndis-
lyfjum og í þriðja lagi að kanna hvort
einhver tengsl væm á milh notkunar
áfengis og annarra vímuefna og and-
legrar vanhðunar.
Hún bendir á að Tómas Helga-
songeðlæknir hafi gert rannsókn árið
1984, en hún hafi tekið til fólks, 20-59
ára. Þar hafi algengi þunglyndis- og
kvíðaraskana reynst hæst hjá yngsta
fólkinu, 20-29 ára, og virtist fara
lækkandi með hækkandi aldri. Hins
vegar hafi ávísun á geðdeyfðarlyf
aukist með hækkandi aldri og notkun
lyfjanna því verið í öfugu hlutfalli við
algengi sjúkdómsins. Aðeins 0,4%
fólks á þessum aldri hafi þannig notað
þunglyndislyf þrátt fyrir að miklu
fleiri, eða 21% hafi haft þunglyndis-
eða kvíðaraskanir.
„Af þessum sökum þótti mér afar
spennandi að reyna að sjá hvemig
þessir þættir hefðu breyst. Ekki síst
þar sem ný lyf hafa verið kynnt til
sögunnar frá árinu 1984,“ segir
Tinna.
17,2% fundið fyrir
þunglyndisröskun
En hveijar vora þær? - Algengi
þunglyndisraskana hjá ungu fólki á
Islandi virðist 17,2%. Konur þjást oft-
ar af slíkum röskunum en karlar og
notkun þunglyndislyfja í þessum ald-
urshópi nam 4%, hið minnsta árið
1999, eða tífalt meira en árið 1984.
Alls hafði helmingur þátttakenda í
könnuninni neytt ólöglegra vímuefna
og ríflega 17% virtust hafa tilhneig-
ingu til að misnota áfengi. Vom þar
karlar í meirihluta. Þá vora sjálfs-
vígshugsanir algengar, 47% hjá ungu
fólki og meira en 5% þátttakenda
höfðu í raun reynt að stytta sér aldur.
Samband reyndist á milli þunglyndis-
raskana og áfengis- og vímuefna-
neyslu.
,J>að getur verið erfitt að segja
hvort misnotkun áfengis kemur á
undan þunglyndi eða öfugt. Þetta
hefur verið rannsakað og komið hefur
í ljós að hvort tveggja getur gerst.
Það er því ýmislegt til í því að fólk
drekki sorgum sínum, ekki síst karl-
menn sem virðast frekar reyna að
taka á sínum málum sjálfir. Konur
„í þunglyndisköstunum skreið ég stundum yfir gólfið til þess að kom-
ast á milli veggja, mánuðum saman.“
Kay Redfield Jamison, úr bókinni í róti hugans. Jamison hefur þjáðst af geð-
hvörfum í þijá áratngi. Hún er sálfræðingur að mennt og starfar sem prófess-
or við læknadeild John Hopkins-háskólans i Bandaríkjimum.
Ungurvareg,ogungir
austan um land á hausti
laufvindar blésu Ijúfir,
lékegmérþáaðstráum.
En hretið kom að hvetja
harðamenníbylsennu,
þásategennþáinni
alldapurákvenpalli.
Sekur var eg, og sækja
sjálfsagt hlaut eg með þrautum
aleigumínaogala
ötullbæðiviðjötu.
Hvemig fór? Hér eg gjama,
hjarta mannlegt um sanna,
að hvað sem hinu líður
hjartað gott skóp oss drottinn.
Eg fann á millum fanna
í felling á blásvelli
lófalága við þúfu
lítinn grátittling sýta.
Flogið gat ekki hinn fleygi,
frosinn niður við mosa,
augunum óttabljúgum
á mig skaut dýrið gráa.
- Grátittlingurinn, e. Jónas Hallgrímsson. Sú kenning hefur verið sett fram
að hér só ort um mann sem var svo veikur að honum leið eins og fugli þar sem
vængurinn hafði frosið fastur við jörðina og koinst því hvcrgi.
virðast fremur leita til læknis með sín
vandamál," segir Tinna.
Hún tekur fram að þótt tæplega
43% aðspurðra segist hafa leitt hug-
ann að sjálfsmorði, hafi þessi hópur
um leið sagst ekld ætla að fram-
kvæma það. Algengt virðist því að til-
hugsun um sjálfsmorð hvarfli að fólki,
en það bægi hugsuninni samstundis
eða því sem næst frá. Hins vegar hafi
3,6% hugsað um sjálfsvíg og oft lang-
að til þess. 5,4% hafi hins vegar reynt
að stytta sér aldur með einhveijum
hætti og þriðjungur þeirra hafði ein-
hvem tímann fengið þunglyndislyf.
Margir fá ekki viðeigandi
meöhöndlun
Með öðram orðum: Tveir af hverj-
um þremur sem vitað er að reynt hafa
sjálfsmorð hafa hvorki verið í sam-
talsmeðferð né fengið lyf.
Tinna segir að þetta sé einmitt svo
sláandi: „Erlendis hefur verið reynt
að kanna feril þeirra sem stytta sér
líf. Þá kemur í ljós að í langflestum til-
fellum er um að ræða fólk sem ekki
hefur fengið næga meðhöndlun. Sum-
ir höfðu fengið einhverja meðhöndl-
un, en flestir þeirra höfðu þá fengið
alltof væga lyfjaskammta. Reyndar
kom í Ijós að margir þessara einstakl-
inga höfðu leitað læknis, en ekki verið
greindir rétt og því ekki fengið við-
eigandi meðhöndlun.
Sumir þunglyndis- og kvíðasjúkl-
ingar gera sér ekki grein fyrir hvað
gengur að þeim. Þeir nota heilbrigð-
isþjónustuna meira en aðrir og fara
t.d. til læknis útaf einkennum eins og
meltingartraflunum, höfðuðverk eða
brjóstverk. Þetta gerir það að verk-
um að læknar eiga oft erfitt með að
sjá í gegnum þessi líkamlegu ein-
kenni og koma auga á þá geðkvilla
sem liggja að baki og meðhöndla þá.“
Varðandi kostnaðarhluta þessara
mála bendir Tinna á að í athugun Al-
þjóðabankans og Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO) komi
fram að byrðin sem fylgi í kjölfar geð-
sjúkdóma hafi verið alvarlega van-
metin um heim allan og því virðist
rannsakendur einnig vera sammála.
Hún segir athyglisvert að nefnd á
vegum Evrópusambandsins hafi
komist að því að geðsjúkdómar kosti
ríki sambandsins 3-4% af vergri
landsframleiðslu á ári, en samkvæmt
því mati hafi geðsjúkdómar kostað ís-
lenskt samfélag um 20 milljarða árið
1998.
300 þúsund vinnudagar
tapast árlega
,Á íslandi hefur beinn kostnaður
vegna þunglyndisraskana verið tek-
inn saman og nemur hann um 2,6
milljörðum króna á ári,“ segir Tinna
og bendir á að ekki hafi áður verið
gerð tilraun til að reikna út óbeinan
kostnað vegna þunglyndisraskana og
því hafi hún fengið Axel Hall, sér-
fræðing á Hagfræðistofnun Háskól-
ans, í lið með sér við gerð slíkrar út-
tektar.
Tinna segist hafa aflað þessara
talna til þess að sýna fram á gríðar-