Morgunblaðið - 17.09.2000, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Jöklafararnir Jón Sigurgeirsson
og Ólafur Jónsson vlð flak Geys-
is 20. september 1950.
Einstök
ferð
„ÞETTA VAR náttúrlega einstök ferö
aö því leyti aö þaö var ekkert auglýst
eöa kallaö til hennar. Menn bara
komu á afgreiöslustað flugsins og
gáfu sig fram til að fara og gera eitt-
hvaö. Allir jeppaeigendur á Akureyri
voru í þessum hópi, gáfu sig fram til
stuðnings," sagði Jón Sigurgeirsson,
frá Helluvaði í Mývatnssveit, en hann
var lykilmaður í björgunarleiðangrin-
um sem lagði af staö frá Akureyri 18.
september 1950. Sjálfurgekk hann
viö níunda mann aö flaki Geysis á
Báröarbungu hinn 20. september.
Jón andaðist 11. september síöast-
liöinn, tæpum þremurvikum eftirað
viötaliö, sem hérfer, vartekiö við
hann. Hann var þá 92 ára aö aldri.
Erfitt að komast af stað
„ Ég man aö þaö var erfitt aö kom-
ast af staö því mennirnir komu úr öll-
um áttum og allir þurftu aö hafa meö
matogallt þaö, einsoggefurað
skilja. Svo aö viö komumst ekki upp í
Reykjahlíð fyrr en á háttatíma. Þá
hringdu þeir aö sunnan frá flugfélag-
inu til aö reyna aö útskýra hvar þetta
væri. Þaö var hin mesta vitleysa. Ég
held aö viö höfum eytt einum fjórum
tímum í þaö aö hlusta á eitthvert tal
um gráöurogsvoleiöis, en þaö vartil
einskis því enginn hafði haft vit á því
aö taka meö kort. Viö komumst ekki
af staö fyrr en um klukkan fimm um
morguninn austurí Herðubreiöarlind-
ir.
Þaö varö að taka vatn af öllum bíl-
um því viö höföum ekki frostvökva,
og einn tappinn náöist ekki úr þannig
aö sá jeppi var látinn ganga allan
tímann, frá upphafl feröartil enda.
Flugvélar flugu yfir okkur og sögöu
okkurtil um gangmálsins svolítiö og
aö þaö þyrfti kannski ekkert á okkur
aö halda því aö fengist heföi flugvél
frá Kanada til aö setjast á jökulinn.
En viö vorum þó beónir um aö halda
áfram, okkuryröi sagt hvaö viö ætt-
um aögera þegarviö kæmum aö
flakinu. Þaö var í okkur hálfgerö grá-
gletta; viö sögöum aö viö færum
náttúrlega ekki feti lengra ef viö
fengjum sannanirfyrir því að fólkinu
heföi veriö bjargaö. Því þetta er óra
helvítis leið, eitthvaö um 200 kíló-
metrar suöur aö Vatnajökli úr Heröu-
breiðarlindum, til dæmis.
Ógleymanleg sýn
Við komum svo þangaö um kvöld-
iö. Þaö var kyrrt veöur og gott og leit
eiginlega heldur vel út meö leitina.
Menn fóru aö reyna aö gera sig
Jón Sigurgeirsson var einn af
iykilmönnum björgunarleiö-
angursins. Hann andaðist 11.
september sl., 92 ára gamall.
klára, setja upptjaldbúöiro.s.frv. En
svo þegar vió vöknum um klukkan
þrjú um nóttina er kominn dimmviör-
is hríóarhreytingur, meö dálitlum
stormi að noröan. Og manni datt satt
best aö segja ekki í hug aó þaö yrði
farið uppájökulinn. Þaö varíraun
vonlaust aö ætla aö ráðast til jökul-
göngu í svona veðri en jafnframt var
ekki hægt aö bföa því okkar var þörf.
Viö höföum fariö kvöldió áöur upp
á Kistufell til aö merkja leiöina svo
við gætum fariö hana í myrkri um
morguninn. Þegar viö stungum höfö-
inu upp úr þokuhríöarmuggunni var
gljáandi sólskin aö sjá inn á jökul.
Þaö er eitt af því sem ég mun aldrei
gleyma. Viö héldum aö þaö yröi
dimmt um allt Noröurland en þaö var
sko ekki.
Mlkllr
fagnaðarfundir
Svo er ekkert annaö um það aö
segja en að við gengum og gengum
oggengum. En þaö kom engin flug-
vél. Okkurgramdist þaö því viö sáum
þaö kvöldið áður aö þaö voru hópar
af smáflugvélum yfir slysstaönum,
eitthvað aö lóna yfir. Þarna áttu þeir
að skammast sín, að senda okkur
ekki flugvél til leiðbeiningar, því viö
vissum í raun og veru ekki hvort vió
vorum á réttri stefnu. Mig minnir aö
klukkan hafi veriö aö ganga 11 þegar
loksins flýgur yfir okkur flugbátur og
hendir niöur miöa sem segir aö viö
séum á réttri leið. Þetta heföi átt aö
vera komiö þrem tímum fyrr, svona til
aö hvetja mannskapinn, þvf viö geng-
um þetta hálfpartinn eins og út f
óvissuna. En viö vorum samt búnir
aö taka stefnuna kvöldiö áöur þann-
ig að viö höföum nú hér um bil komp-
ásstefnuna.
Nú, þaö kom þarna á móti okkur
fólkiö og viö föömuöumst og kysst-
umst. Þetta voru miklirfagnaöar-
fundir."
Þess má aö lokum geta, aö Jóni
varfaliö þaö hlutverk aö aflífa þá
smáhunda, sem lifaö höfðu af brot-
lendinguna, en þeirvoru flestir eitt-
hvaö meiddir. Hjá þessi varö ekki
komist, eins og málum var þá hátt-
aö. Jón tók samt mjög nærri sér aö
þurfa aö gera þetta, enda alla tíö
mikill dýraverndunarmaöur.

Ljósmynd/Eðvarð Sigurgeirsson
Áhöfn Geysis búin til heimferðar af jöklinum. Talið frá vinstri: Einar
Runólfsson, Magnús Guðmundsson, Bolli Gunnarsson, Ingigerður
Karlsdóttir, Dagfinnur Stefánsson og Guðmundur Sívertsen. Ingigerð-
ur og Dagfinnur meiddust töluvert í brotlendingunni. Ingigerður
reyndist vera með sjö brotin rifbein og þijá hryggjarliði skaddaða, en
Dagfinnur hlaut mikið andlitshögg og skarst við það illa.
Ljðsmynd/Haukur Snorrason
Björgunarleiðangurinn á heimleið. Sitjandi, frá vinstri: Sigurgeir Jóns-
son, Jónas Jónasson, Gísli Eiríksson, Þórarinn Björnsson, Þorsteinn
Þorsteinsson, Þorsteinn Svanlaugsson, Ólafur Jónsson og Vignir Guð-
mundsson. Standandi, frá vinstri: Magnús Sigurgeirsson, Einar Arason,
Ásgeir Jónsson, Guðmundur Jónasson, Jón Sigurgeirsson, Grímur
Valdemarsson, Tryggvi Þorsteinsson, Jóhann Helgason, Eðvarð Sigur-
geirsson, Kristján P. Guðmundsson, Hólmsteinn Egilsson, Þráinn Þór-
hallsson, Sigurður Steindórsson og Bragi Svanlaugsson. Myndina tók
Haukur Snorrason á vél Eðvarðs.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Magnús Guðmundsson ásamt eiginkonu og dóttur, við heimkomuna.
Ömurleg aðkoma
Þetta var um kl. 14.00 og jöklafar-
amir þá búnir að vera á göngu í 10
klukkustundir. Um það sem blasti
við ritar Jón:
„Fólkið kom á móti okkur og heils-
ast var með faðmlögum. Þarna var
ömurlegt um að litast, vængjalaus
flugvélarskrokkur eins og snævi
drifinn fjallgarður, en mótorar,
vængir og allskonar vamingur lá
dreift um jökulinn, að hálfu leyti
fennt í kaf. Margraddað hunda-
spangól lét illa í eyrum en aumast
var þó að sjá fólkið sjálft, vafið og
dúðað í allskonar efni, með blóð-
hlaupin augu, marið í andliti og blátt
af kulda, í frostnæðingnum. Því var
nú gefinn kostur á að setjast inn í
björgunarvélina sem albúin var, til
að reyna að komast á loft. „Eg fer
ekki, ég fer ekki,“ kvað við hjá fólk-
inu... Einn af áhöfninni fékkst þó til
að fara inn í vélina. Reynslan frá
deginum áður, þegar vélin komst
ekki á loft, skapaði fólkinu hræðslu
og óvissu og fannst sér best borgið
undir handleiðslu okkar komu-
manna...
í öllum þeim forvitnisferðum sem
flugvélar höfðu sveimað yfir fólkinu
hafði láðst að koma til þess raunhæf-
um jöklabúnaði... Það hafði að vísu
fengið smá prímus, algerlega ónot-
hæfan, svo og baukamat, vítamíns-
töflur, súkkulaði og smá vatnsbrúsa,
skíði og skíðaskó en of lítið af brúk-
legum skjólfatnaði. Vistin á jöklinum
var óþolandi. Fólkið hélt til í bol vél-
arinnar sem lá á hvolfi, hurðir voru á
bak og burt og dymar of stórar til að
hægt væri að byrgja þær. Skafrenn-
ingur átti greiðan aðgang, en bót var
það í máli að þama inni var mikið af
álnavöru og taui ýmiskonar sem
fólkið jafnaði undir sig og hafði skjól
af. Ingigerður hafði stagað saman úr
þykku efni svefnpoka sem rúmaði
þau öll. Vatnsbaukana þíddu þau við
líkamshita og hjuggu sundur frosnar
kjötdósir með exi.“
Gengið
af jökli
Eftir að þriðja flugtakstilraun
skíðavélarinnar hefur misheppnast,
og ljóst að áhöfn Geysis verður að
fara á annan hátt af jöklinum. Skíða-
búnaði hafði áður verið varpað niður
til áhafnarinnar, og kom hann nú í
góðar þarfir. Ki. 16.00 þennan dag
leggja jökulfararnir og áhöfn Geysis,
sem og Sigurður Jónsson, því af stað
áleiðis að bækistöð leiðangursins við
Kistufell. Bandarísku flugmennimir
hafa ekki leyfi yfirmanna sinna til að
yfirgefa skíðaflugvélina og verða því
eftir.
En um klukkustund síðar kemur
beiðni til hópsins, um að leyfa banda-
rísku flugmönnunum að vera með í
för niður af jöklinum. Em tveir leið-
angursmanna, Þórarinn Bjömsson
úr Reykjavík og Þorsteinn Svan-
laugsson frá Akureyri, sendir til
baka að sækja þá. Og um kl. 19.00
leggja þeir af stað niður af jöklinum
öðm sinni, og áttu eftir að lenda þar í
kröppum dansi, að ekki sé fastar að
orði kveðið, því bandarísku flug-
mennirnir vom illa undir slíka ferð
búnir og litlu munaði að þeir gæfust
upp. Allt fór þó vel að lokum. Um
þessa ferð með Bandaríkjamennina
hefur Þórarinn Björnsson sjálfur rit-
að, og er sú frásögn hans birt í
ramma með þessari grein.
En skemmst er frá því að segja, að
ferðin af jöklinum var erfið og ekki
bættu nístingskuldi og jökulþoka úr
skák. Fyrstu leiðangursmenn náðu
til bækistöðvanna um miðnættið, en
það er ekld fyrr en um kl. 07.00
morguninn eftir, þ.e.a.s. 21. septem-
ber, að allir em komnir niður í tjald-
búðirnar. Lengst allra björgunar-
manna á jökulgöngunni var
títtnefndur Þórarinn Bjömsson, í 26
klukkustundir samtals, og þótti mik-
ið afrek að halda slíkt út, við þær að-
stæður sem ríktu.
Haldið til byggða
Meðan á för leiðangursins niður af
jöklinum stóð, höfðu möguleikar
þess að lenda flugvél nærri búðunum
verið kannaðir og komust menn að
því, að slíkt væri gerlegt. Strax í
birtingu 21. september fóra tvær
vélar austur, í þeim tilgangi að sækja
áhöfn Geysis. Um kl. 09.00 tókst
þeim að lenda á söndunum við upp-
tök Jökulsár á Fjöllum, um 8 km frá
tjaldbúðum leiðangursins við Kistu-
fell. Allt gekk að óskum. Um borð í
flugvélamar stigu áhöfn Geysis,
bandarísku flugmennimir og Sig-
urður Jónsson. í Reykjavík lentu
vélarnar um kl. 11.00, og var fjöldi
manns þar samankominn til að fagna
áhöfn Geysis. Þá vantaði ekki nema
örfáar klukkustundir upp á, að liðin
væri vika frá því að hún hefði að öllu
eðlilegu átt að lenda í Reykjavík.
En leiðangur norðan- og sunnan-
manna ók norður óbyggðirnar, með
Akureyri sem áfangastað. Og þang-
að var komið upp úr miðnætti, 22.
september.
Opinber rannsókn
En raunum áhafnar Geysis var
ekki lokið, því nú fór í hönd rannsókn
á slysinu. I áliti rannsóknarnefndar
flugslysa segir orðrétt:
„Nefndin hefir á fundum sínum
reynt að vinna úr þeim fáu gögnum,
sem fyrir hendi era varðandi leið-
sögu flugvélarinnar frá Lúxemborg
og þar til hún lendir á Vatnajökli.
Gögn þessa em næsta fátækleg, en
þó hefir verið hægt með aðstoð
þeirra og við yfirheyrzlur að mynda
sér skoðun um hvernig á því stóð að