Morgunblaðið - 17.11.2000, Side 33

MÖRGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2000 33
Glæsileg menningarsaga
BÆKUR
Tónlistarsaga
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT
ÍSLANDS
SAGA OG STÉTTARTAL
Bjarki Bjarnason: Sögusteinn,
Reykjavík 2000.
' 395 bls.
Á ÞESSU ári er hálf öld liðin frá
stofnun Sinfóníuhljómsveitar Is-
lands og af því tilefni er þessi
myndarlega bók út gefin. Hálf öld
er ekki langur tími í menningar-
sögu þjóðar og í flestum nágranna-
löndum okkar, austan hafs og vest-
an, eru starfandi sinfóníu-
hljómsveitir og aðrar tónmenning-
arstofnanir, sem eiga sér miklu
lengri sögu og eru taldar ómiss-
andi þáttur í menningar- og lista-
lífi þjóða sinna. Slíkan sess hefur
Sinfóníuhljómsveit íslands náð að
skapa sér í íslensku menningarlífi
síðari ára, þökk sé ötulu starfi fjöl-
margra hugsjónamanna og
-kvenna, sem aldrei létu deigan
síga í harðri glímu við fordóma,
skilningsleysi og úrtölur.
En saga Sinfóníuhljómsveitar
íslands er í raun mun lengri en
fimmtíu ár og því fór fjarri að hún
sprytti fram alsköpuð eins og
Aþena forðum. Þegar litið er til
aðdragandans verður upphaf
hljómsveitarinnar ekki ársett með
neinni vissu. I inngangskafla, sem
ber yfirskriftina „Ur öskustónni“,
nefnir höfundur þessarar bókar
Bjarki Bjarnason, árið 1921, er
„fyrsta íslenska hljómsveitin á
sviði sígildrar tónlistar leit dagsins
ljós“. Það ár er ágætt til viðmiðun-
ar og víst er, að sá þráður, sem of-
inn var með hljómsveitarstofnun-
inni í tilefni konungskomunnar
árið 1921, slitnaði aldrei að fullu,
þótt oft stæði tæpt. Iðkun sígildrar
tónlistar hér á landi hófst þó
nokkru fyrr og átti, að vissu leyti
a.m.k., rætur í tónlistaráhuga sem
vaknaði hér á landi á lokaskeiði 19.
aldar. Af lestri þessarar bókar
verður hins vegar ekki annað ráðið
en að sígild tónlist hafi verið fram-
in á íslandi samfellt frá 1921, þótt
starfsemi hljómsveita hafi ekki
verið alveg óslitin frá þeim tíma.
Ýmiss konar flutningur sígildrar
tónlistar átti sér hins vegar stað
allt tímabilið frá 1921 og fram til
1950, eftir 1930 að umtalsverðu
leyti á vegum Ríkisútvarpsins, en
stofnun þess bætti mjög starfs-
möguleika og aðstöðu tónlistar-
manna. Er sú saga öll sögð á
greinargóðan hátt í fyrsta hluta
þessarar bókar, sem höfundur
nefnir „fyrri hluta“ í sögu Sinfón-
íuhljómsveitar íslands. Þar greinir
m.a. frá upphafi Tónlýstarskólans í
Reykjavík, stofnun FÍH, Útvarps-
hljómsveitinni og Symfóníuhljóm-
sveit Reykjavíkur.
Síðari hluti bókarinnar hefst
með eiginlegri stofnun Sinfón-
íuhljómsveitarinnar árið 1950 og er
saga hennar rakin í sex megin-
köflum. Þar greinir fyrst frá nán-
asta aðdraganda að stofnun hljóm-
sveitarinnar en síðan frá starfsemi
hennar. Þá tekur við hljóðfæraleik-
aratal, þar sem getið er allra fast-
ráðinna hljóðfæraleikara við
hljómsveitina, íslenskra og er-
lendra, og nokkurra lausráðinna,
og æviatriði þeirra og starfsferill
rakinn á hefðbundinn hátt. Þessu
næst eru birt lög um Sinfón-
íuhljómsveitina frá 1982, þá kemur
skrá um hljómplötur og geisla-
diska með leik hljómsveitarinnar
og loks er í lokahluta bókarinnar
að finna ýtarlega tónleika- og efn-
isskrá Sinfóníuhljómsveitarinnar í
hálfa öld, 1950-2000. Þá skrá hefur
Gunnar Egilsson tekið saman og
sýnir hún betur en flest annað, hve
ótrúlega fjölbreytilegt efnisval
hljómsveitarinnar hefur verið í
áranna rás.
Öll er þessi bók hin vandaðasta
að gerð og frágangi. Hún er prýdd
fjölmörgum myndum, sem margar
hafa mikið heimildagildi. Myndun-
um fylgja fróðlegir myndatextar
og inn í lipurlega saminn megin-
texta er fléttað rammagreinum,
sem hafa að geyma fróðlegar frá-
sagnir af minnisverðum atburðum
í þeirri sögu sem hér er sögð. Út-
koman er einkar læsileg og fróðleg
bók. Sjálfur hafði ég mesta ánægju
af því að lesa fyrsta hlutann, um
fyrirennara Sinfóníuhljómsveitar
íslands. Þar er sögð saga, sem til-
tölulega fáir munu þekkja til nokk-
urrar hlítar nú orðið. Ef eitthvað
má að frásögninni í þeim hluta
bókarinnar finna, er það að hún sé
of bundin við Reykjavík og það
sem þar gerðist. Hjarta menning-
ar- og tónlistarlífsins sló að sönnu í
höfuðstaðnum, a.m.k. eftir 1920, en
hinu má ekki gleyma, að víða um
land hefur tónlistarlíf löngum verið
blómlegt og sígild tónlist verið í
hávegum höfð, eftir því sem að-
stæðpr leyfðu. Á það ekki síst við
um ísafjörð, og einnig að nokkru
leyti um Akureyri.
Þessari bók var aldrei ætlað að
segja sögu tónlistar á íslandi, en
með miklum rökum má halda því
fram, að hún segi sögu sígildrar
tónlistar hér á landi. Eldri sagan
er enn ósögð, en vel þess virði að
hún verði skráð. í inngangskafla
þessarar bókar kemur fram sú
skoðun höfundar, að fyi'r á tíð hafi
fábreytnin ráðið ríkjum í tónlistar-
lífí landsmanna. Það er í sjálfu sér
rétt, a.m.k. ef borið er saman við
síðari tíma, en hafa verður í huga,
að sennilega hefur tónlist í ein-
hverri mjmd verið iðkuð og flutt á
íslandi allt frá fyrstu tíð. Brota-
kenndar heimildir benda til þess
að trúarleg tónlist hafi verið iðkuð
hér á miðöldum. Þar hefur einkum
verið um söng að ræða og eftir
siðaskiptin tók grallarasöngurinn
við. í heimahúsum voru rímur
fluttar við kvæðalög og þótt þau
hafi ekki fallið öllum í geð, fremur
en eitt og annað í nútímatónlist,
verður því vart neitað, að þau voru
tónlist. Sama máli gegndi um dans-
kvæði ýmiss konar og sálmasöng á
heimilum. Nútímatónlistarunnend-
um kann að þykja lítið til þessa
tónlistararfs koma, en hann var
engu að síður snar þáttur íslenskr-
ar þjóðmenningar og á skilið sinn
sess engu síður en t.d. ritmennt.
Saga Sinfóníuhljómsveitar Is-
lands er saga merkilegs menning-
arstarfs, sem borið hefur ríkulegan
ávöxt hin síðari ár. Þegar öllu er á
botninn hvolft, ber saga hljóm-
sveitarinnar og þess fólks, sem
harðast hefur barist fyrir vexti
hennar og viðgangi, hins vegar
öðru fremur vott um það hverju
þrautseigja og dugur fá áorkað.
Forystumenn Sinfóníuhljómsveit-
arinnar hafa áratugum saman bar-
ist fyrir því að færa Islendingum
og kynna þeim veigamikinn þátt
heimsmenningarinnar. Með því
hafa þeir auðgað íslenskt menning-
arlíf, eflt tengsl þess við það besta
sem veröldin hefur upp á að bjóða
á tónlistarsviðinu.
Jón Þ. Þór
I hátíðarbúningi
BÆKUR
G u fi f r æ ð i
HELGAKVER
Inngangur: Einar Sigurbjörnsson.
Ritstjóri: Vilhjálmur Árnason.
Prentverk: Prentsmiðjan Oddi hf.
títgefandi: Hið íslenzka bók-
menntafélag.
HELGAKVER (Kristilegur
barnalærdómur eftir lúterskri kenn-
ingu) birtist hér í viðhafnarútgáfu, í
engu til sparað, því hún er helguð
1000 ára kristnihátíð á íslandi. Dr.
Einar Sigurbjörnsson prófessor rit-
ar formála, safnar saman af mikilli
elju fróðleik, og segir frá á skýru
máli tilraunum kirkjunnar manna, til
þess að fræða börn um hina sönnu
kenning.
Allt frá fyrstu tilraunum Guð-
brands Þorlákssonar um sanna upp-
fræðslu (1586) til okkar daga hafa
prestar reynt að innræta söfnuðum
sínum „rétta“ trú og góða siðu. Auð-
vitað með misjöfnum ái'angri, því
ekki er öllum gefið að tjá lærdóm
sinn, enda hann æði misjafn, og á eg
þar ekki við skólastimpluð blöð í
vasa, heldur lífsins þroska. Nú, ekki
skal því heldur gleymt, að guðdóm-
urinn birtist mönnum ekki á einn
veg, heldur marga. Því varð yfirvöld-
um snemma kappsmál, að lögfesta
SINN skilning. I Danmörku skeði
það 1736 og 5 árum síðar hér. Eftir
kauðskar tilraunir til að gera danskt
íslenzkt fékk dr. Pétur biskup Pét-
ursson (1866-89) Helga prestaskóla-
kennara Hálfdánarson til þess að
rita kver fyrir börn. 1877 rétti Helgi
verk sitt fram. Biskupi þótti óráð að
sleppa fræðum Lúthers (Hinum
minni) úr slíkri bók, og var því kverið
endurbætt og sent á markað á ný ár-
ið eftir.
Yfir þessu kveri hefir margt
barnstárið fallið, því hart var eftir
utanaðlærdómi gengið. Sumum
börnum veittist þetta auðvelt, öðrum
örðugt, þeim var hreinlega ýtt í
minnimáttardilkinn, ýtt á tossabekk-
inn, svo mörgum þótti dyrum kirkju
og himna væri fyrir þeim lokað. í
starfi mínu kynntist eg slíku fólki,
bæði þeim, er þuldu fræðin tugum
ára eftir að þau kvöddu prest sinn
við fermingarmessuna, líka hinum
sem töldu presta stunda óskiljanleg-
an himnavaðal. Eftir slíka reynslu
voru sálartetrin með sár, er seint
„gi'éru", sum aldrei, í þessari jarð-
vist. Því var eg Ásgeiri Ásgeirssyni,
síðar forseta, þakklátur, að hann
kveikti mönnum efa um óskeikul-
leika Helgakversins. Dr. Einar nefn-
ir, í formála, útgefnar tilraunir
manna til að gera börnum trúarlær-
dóminn aðgengilegri, en eg sakna í
þeirri upptalningu fermingarkvers
séra Páls Pálssonar, er út kom 1990.
En snúum aftur að Helgakveri.
Víst er það lúterskt, samið í þeirri
vissu, að aðeins Lúther einn hafi
skilið guðdóminn rétt, þrjár kirkju-
deildir aðrar að vísu ná hálfsannleik,
hinar allar villutrú. Kenningin er, að
hér í heimi takast líf og dauði á um
mannskepnuna, og ógnvekjandi er
myrkrið, gæti maðurinn þess ekki,
með guðs hjálp, að deyða hið synd-
uga eðli, sem hann fæðist með. Af
lærdómi miklum, á þessari kenning,
semur Helgi kver sitt, syndugum
börnum til hjálpar, styður af mikilli
fimi með tilvitnunum í Ritninguna.
Hann skiptir kverinu í tvennt, 12
fyrstu kaflarnir eru um trúarlær-
dóminn, 6 næstu um siðalærdóminn.
Knöpp og tyrfin er framsetningin,
fremur við hæfi fullorðinna en barna,
skil því ekki þá fullyrðingu, í for-
mála, að framsetningin sé ljóðræn.
Oftast er stafsetning höfundar
færð til nýs ritháttar, þó ekki alltaf,
til dæmis er ævi rituð með gamalli
stafsetningu.
Mjög er vandað til prófarkarlest-
urs, og alls prentverks, þó kann eg
aldrei við skipting orða milli lína,
eins og setningarforrit bókar leikur
sum orð (t.d. ev-angelíum (132); los-
ar (133)). Slíkar aðfinnslur eru nart
aðeins.
Kverið er frábær heimild um til-
raunir kristinnar kirkju til að bæta
mann og heim. Hafi því Ái'ni Svanur
Daníelsson, cand.theol., hvatamaður
útgáfunnar, dr. Einar, Vilhjálmur og
lið þeirra allt þökk fyrir alúðina við
að rétta okkur Helgakver betur búið
og aðgengilegra en nokkru sinni
fyrr.
„Álagadýr" Einars Más frá 1997 í grískan marmara eru á meðal um
fjörutíu höggmynda á sýningunni í Ljósaklifi.
Steinskúlptúrar
í Ljósaklifi
SOLUSYNING verður opnuð á
höggmyndum Susanne Christensen
og Einars Más Guðvarðarsonar í
sýningarrými Ljósaklifurs í Hafnar-
firði á morgun, laugardag, kl. 14.
Á sýningunni eru um fjörutíu
verk í ýmsar steintegundir sem þau
hafa gert á síðastliðnum sjö árum.
Susanne og Einar Már hafa haidið
fjölda sýninga, unnið stór útiverk í
stein og eru verk eftir þau í eigu
safna, bæjarfélaga og fyrirtækja
hérlendis og erlendis. Einar Már er
nýkominn heim eftir þriggja inán-
aða starfsdvöl erlendis, þar sem
hann vann m.a. stór útiverk í stein í
Danmörku og Finnlandi.
OIl verkin eru til sölu og geta
væntanlegir kaupendur farið með
verkin strax og kaup eru frágengin,
en sýningin er m.a. haldm til að fjár-
magna áframhaldandi framkvæmd-
ir í Ljósaklifi, vettvangi fyrir skúlpt-
úr og umhverfislist.
Yfir sumartímann bjóða Susanne
og Einar Már framsæknum og við-
urkenndum erlendum og innlendum
listamönnum að vinna og sýna verk í
sýningarrýminu, sem eru unnin út
frá og í tengslum við vemdað hraun-
svæðið umhverfis Ljósaklif, þar sem
þau búa einnig og hafa vinnustofu.
Síðastliðið sumar sýndu Steina
Vasulka og Halldór Asgeirsson slík
verk, auk þess sem japanski skúlpt-
úristinn Keizo Ushio vann þar
skúlptúr í íslenskan grástein sam-
tímis og hann sýndi steinskúlptúra í
Hafnarborg. Vinna hans og sýning
var hluti af verkefninu Japanskir
Iistamenn og listviðburðir, sem var á
dagskrá M-2000 og Susanne og Ein-
ar Már voru í forsvari fyrir.
Næsta sumar em væntanleg í
Ljósaklif Hreinn Friðfinnsson,
franski myndlistarmaðurinn Paul-
Armand Gette og bandaríski vídeó-
Iistamaðurinn Gary Hill ásamt
gjörningalistamanninum Pauline
Wallenberg.
Sölusýning Susanne og Einars
Más stendur til 20. desember og er
opin virka daga kl. 16-19 og á laug-
ardögum og sumiudögum kl. 14-18
eða eftir samkomulagi í síma 555
0535.
Aðgangur að sýningunni jafnt og
öðrum sýningum í Ljósaklifi er
ókeypis.
Leiðin að Ljósaklifi liggur vestur
Heijólfsgötu sé komið frá miðbæ
Ilafnarfjarðar en suður Herjólfs-
braut sé komið frá Álftanesvegi.
Leiðarvísir og nánari upplýsingar
um Ljósaklif em á heimasíðunni
www.lightcliff-art.is
Nýjar bækur
• ÚT er komin bókin Saga stjörnu-
merkjanna eftir IHuga Jökulsson.
í fréttatilkynningu segir: „Flestir
þekkja nöfn stjörnumerkjanna sem
teljast til dýrahringsins en færri vita
hvemig þau urðu til. Hver var Hrút-
urinn í raun og veru, eða Tvíburam-
ir? Af hverju búa Krabbinn og Ljónið
í himinhvolfinu. Hver var eiginlega
Meyjan í lausgirtri veröld grískrai'
goðafræði?
Einstaklega skemmtilegar frá-
sagnir um losta, ágirnd og öfundsýki
hinna grísku guða en heimskupör
þeirra leiddu til þess að stjörnu-
merkin tólf festust á himninum. Illugi
Jökulsson segir frá af sinni alkunnu
snilld og leiftrandi kímnigáfu."
Útgefandi er JPV forlag. Bókin er
113 bls., prentuð í Danmörku. Soffía
frænka hannaði bók ogkápu.
Leiðbeinandi verð: 2.680 krónur.
Sig. Haukur