Lögberg - 21.12.1939, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 21. DESEMBER 1939
-----------lögberg-----------------------
GefiB út hvern fimtudag af
THE COLUMBLA PKE88, XjiMlTKD
695 Sargent Ave., Winnípeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Ave..
Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Öjá, alt er orðið nýtt!
(Flutt ú miðsumarsmóti tslendinga i Blaine, 30. júlí, 1939)
Eftir Eina-r P. Jónsson
Þeim íslendingum, sem dvalið hafa bróðurhluta æfinn-
ar vestanhafs, myndi vafalaust koma eitt og annað næsta
ókunnuglega fyrir ef þeir vöknuðu upp einhvern morgun-
inn með ísland nútímans ljóslifandi framundan, því svo
hafa þær byltingar verið róttækar, er farið hafa eldi um
landið frá því um síðustu aldamót. Og þó sviptign sól-
krýndra jökla sé hin sama og fyr, og brimgnýr fossanna
láti líkt í eyra, þá hefir þó landið jafnt til sjávar sem
sveita tekið þeim hamskiftum, er kraftaverkum ganga næst;
má þar einkum til nefna viðtæka nýrækt út frá hinum
helztu kauptúnum, og þá einkum umhverfis höfuðstað
landsins; þá myndi og mörgum manninum bregða í brún,
er hann hvergi kæmi auga á gamla, vingjarnlega torfbæinn
sinn hversu sem bert væri á sjónargler, eins og Matthías
lætur Friðþjóf segja; bæinn, þar sem slitið var fyrstu
barnaskónum; bæinn, sem helgaður var heitri móðurbæn
og átaki einyrkjans við fangbrögð mislyndrar veðráttu;
hæinn, þar sem móðirin afhenti barni sínu lykilinn að helgi-
dómi islenzkrar Ijóðlistar og vaggaði því í mildiríkan svefn
við óminn af Bí, bí og blaka. Við þenna bæ, torfbæinn
gamla, konungsríki islenzkrar sveitamenningar, sem nýi
tímiiin nú hefir jafnað við jörðu, eru tengd mörg hald-
beztu sérkennin í menningu og menningareðli þjóðar vorrar;
hann var eini alþýðuháskólinn í landinu, er grundvöll lagði
að óðalsást og íslenzkum bændaaðli; þar átti þjóðmenning
íslands öldum saman sína traustustu kjölfestu.
Fram að sðustu aldamótum var islenzka þjóðin í raun
réttri búnaðarþjóð, og menning hennar sveitamenning; aðrir
atvinnuvegir voru fáir og réttilega skoðaðir sem hjálpar-
meðöl við inegin atvinnuveg þjóðarinnar, landbúnaðinn;
hændur sendu húskarla sína til verstöðva með það fyrir
augum að bæta vitund í búi heima fyrir; bóndinn var
knýttur órofatengslum við býli sitt, og fann í faðmi þess
öryggi sitt og dýpstu heimilissælu; hann var lærður maður
á landsvísu, og nam við gegningar og af lífinu sjálfu ýms
þau fræði, er enginn annar háskóli gat veitt; íhyglisverð
og sönn við íslenzkt sveitalif, er eftirfarandi vísa úr kvæðinu
Guðni frá Signýjarstöðum eftir Kristán S. Pálsson skáld í
Selkirk:
“Margur vana og heimskuhlekkur
höggvinn var, og numin fræði
þar sem fjóss og fjárhússnæði
fyrsti var og efsti bekkur.”
Ljóðfrömuðir íslenzkrar þjóðar hafa öld eftir öld sungið
sveitum landsins maklegt lof—
“Sólgyltan man eg Múla
mæna þar völlu af græna.”
Þannig kveður Bjarni Thorarensen um dýrð Fljótshlíðar;
þó nær ástarjátning sonar til sveitaf ekki ósennilega há-
marki í ljóði Sigurðar frá Arnarvatni:
“Alt það, sem eg fegurst fann,
fyrir berst og heitast ann,
alt, sem gert fékk, úr mér mann
og til starfa kröftum hrundið,
alt það, sem eg unni og ann
er í þínum faðmi bundið.”
•
Þá á og hin íslenzka sveit glæsilega málsvara 1 strengleik,
þar sein eru þeir Jón Magnússon og Guðmundur Böðvarsson
hinn borgfirzki; meðan þannig er orkt, er kjarnmenning
íslenzkra sveita vitanlega ekki öllum heillum horfin, og
Bjartur í Sumarhúsum heldur ekki einn um hituna; þó
hvílir eigi að siður um þessar mundir viðsjárverð blika yfir
sveitum íslands; blika slitinna róta og í ýmsum tilfellum
hreinnar og beinnar upplausnar; stórbýlin eru að líða undir
lok, og með þeim líður líka undir lok gagnmerk menning
margra alda.
Það er flóttinn úr sveitunum, sem er alvarlega hugs.
andi íslendingum þyngsta áhyggjuefnið eins og við horfir
í dag, því vitaskuld er enn flest á huldu um það hver örlög
híða hinna sífjölgandi malarharna í Reykjavík og öðrum
kauptúnum landsins. Þrátt fyrir ný vinnubrögð, nýjar
vélar og nýja tækni á sviði landbúnaðarins, er bóndinn
altaf að tapa, eins og sjá má af íturhugsaðri og alvörumót-
aðri ritgerð í Morgunblaðinu í Reykjavík þann 8. júní síð-
astliðinn eftir Guðbrand Jónsson frá Spákelsstöðum; grein
þessi nefnist “Flóttinn úr sveitunum, og orsakir hans.” Og
nákvæmlega kveður við í sama tón i júní-hefti tímaritsins
“Dvöl.” í bréfi til ritstjórans, sem þar birtist, er meðal
annars komist þannif að orði:
“Alveg sérstaklega vil eg þakka yður fyrir grein, sem
þér skrifuðuð í síðasta hefti Dvalar og nefnduð “Alvarlegt
ástand.” Það er vissulega óvænt, að heyra rödd úr höfuð-
staðnum, sem er jafn samhljóma hugsunum okkar sveita-
fólksins. Eg vil taka undir það með yður, að alvarlegasta
vandamál okkar þjóðfélags sé þessi stöðugi flótti fólksins
úr sveitunum, frá allri framleiðslu að fastlaunuðu stöðun-
um í kaupstöðunum eða í hóp atvinnuleysingjanna, sem
ráfa um götur bæjanna með reidda hnefa gegn þjóðfélaginu,
en heimtandi alt af öllum. En á sama tíma — í sama
landinu — er sveitafólkið að sligast undir þrotlausu starfi.
Þar vantar fólk. En vilji búandi í sveit kaupa vinnu bæjar-
manns, og greiða honum samkvæmt taxta bæjanna, þá
hrekkur ekki afrakstur búsins til greiðslu á kaupi þessa
eina manns.”
Þannig horfir mál þetta við, er bóndinn hefir sjálfur
orðið; hann veit bezt hvar skórinn kreppir að, og hann hlýt-
ur að vita það betur en hinir, er aldrei hafa drepið hendi
sinni i kalt vatn.
Nú er íslenzka þjóðin orðin að tveim þriðju fiskiveiða-
þjóð; má í raun réttri svo segja, að hún standi og falli með
því hvernig aflast það og það árið, og hvernig til tekst um
markað hinna ýmsu sjávarafurða; svo risavaxnar hafa þær
verið, byltingarnar á sviði fiskiveiðanna frá síðustu alda-
mótum, að heimfæra má upp á þær hið fornkveðna, að
einnig þar sé í raun og veru alt orðið nýtt; róðrarbátarnir
gömlu hafa sungið sitt síðasta vers, og er hið sama um
skúturnar að segja; í þeirra stað hafa komið togarar, vél-
bátar af ýmsum stærðum og línuveiðaskip.
Islendingar eru manna áræðnastir; enda þurfti til annað
og meira en algengt áræði að hrinda af stokkum öðru eins
athafnabákni og togaraflotinn er. En því er eins háttað
um afurðir sjávarins sem uppskeru jarðar, að þar árar ærið
misjafnlega. Oss, sem þetta land byggjum er ekki með öllu
ókunnugt um uppskerubrest, og þó uppskera sé í meðallagi,
eða jafnvel betur en það, ber framleiðandinn þráfaldlega
skarðan hlut frá borði vegna verðfalls og óhagstæðra mark-
aðssambanda; við hliðstæða örðugleika á útgerð íslendinga
afli a etja, og er þar af leiðandi heldur ekki ávalt jafn trygt
um hag hennar og vera ætti; nú sýnist þó vera að rofa til,
og giftuvænlegri framtíð í vændum fyrir þenna lang veiga-
mesta atvinnuveg þjóðarinnar; mun nú og þar að verki
vera draumkona íslands hin betri. Nú eru íslendingar farn-
ir að skygnast um i vestri eftir sölusamböndum fyrir fram-
leiðslu sina, og þá einkum afurðir sjávarins.—
Hver veit nema það verði hlutverk hins nýja heims,
Canada og Bandarikjanna, að leiða fsland út úr eyðimörk
yfirstandandi viðskiftakreppu, og greiða íslenzku þjóðinni
götu inn í nýsköpun frelsandi athaínalífs? Og væri þá vel,
ef íslendingar vestan hafs ætti þar nokkurn hlut að máli,
því enn sem fyr liggur þeim velfarnan stofnþjóðar sinnar
harla þungt á hjarta.— „
fsland nútíinans hefir ekki farið varhluta af hraðanum;
svo hafa breytingarnar á sviði samgöngumálaiuia verið
örar síðustu áratugina, að alt er þar svo að segja orðið nýtt,
og hið fyrra farið; hesturinn, þarfasti þjónninn, eins og
séra ólafur ólafsson frá Arnarbæli nefndi hann i merkri
ritgerð, hefir nú að miklu leyti tapað hinu raunverulega
tilverugildi sínu; ölduin saman flutti hann landsmenn um
fjöll og firnindi á baki sér, jafnframt þvi sem hann, inis-
jafnlega á sig kominn, rogaðist með drápsklyfjar lifsnauð-
synja að heimilum þeirra og frá þeim; stundum voru
verkalaun hans af skornum skamti, og þökk goldin í þræl-
mannlegum svipuhögguin, þó vitanlega ætti þar ekki allir
óskilið mál; nú er hesturinn í þann veginn að skil af sér
örlagaþrunginni ábyrgð, og fela hana á hendur nútíma
tækninni og bílnum. Velinnrættir fslendingar unnu hestum
sinum, og sumar hestavisurnar islenzku eru með því feg-
ursta, sem kveðið hefir verið á tungu vora; var slíkt heldur
ekki mótvon þar sem þarfasti þjónninn átti i hlut.
Vestur-íslendingurinn, Sveinn prentari Oddsson, kom
með fyrsta nothæfa hilinn til Reykjavikur snemma sumars
1913; með því hefst fyrsti þátturinn i sögu bílanna á fslandi;
nú eru í notkun á fslandi freklega tvö þúsund bílar af
öllum hugsanlegum gerðum; verðhæztu fólksflutningahílar
og margar tegundir fullkomnustu vöruflutningsbíla; inn-
leiðsla bílanna Ieiddi þegar til umfangsmikillar byltingar á
vegakerfi landsins, eða lagði öllu heldur grundvöll að þvi;
er nú að kalla bílfært um land alt; nú eru þær ferðir íarnar
á degi, er áður þurfti viku til; frá Reykjavík til Akureyrar
er farið á degi, og frá Reykjavík að Hallormsstað við Lagar-
fljót á tveim dögum eða því sem næst; jafnvel sjálfar vega-
lengdirnar eru orðnar nýjar, eða þær birtast oss að minsta
kosti í nýju ljósi.
Flestar ár landsins, þær, er verulegu máli skifta, hafa
verið brúaðar; símar tengja bæ við bæ og sveit víð sveit, og
nú siðast er rikisútvarpið komið til sögunnar með margþætt
menningaráhrif frá flestum þjóðum heims; sæsimi og ioft-
skeytasambönd hafa nú fyrir löngu tengt ísland við um-
heiminn. Með hliðsjón af þvi, sem nú hefir sagt verið, og
vitaskuld mörgu öðru, er i umbótaátt miðar, skiftir það nú
margfalt minna máli en fyr
hver hnattstaða landsins er;
fjarlægðirnar hafa verið þurk-
aðar út, aldir einangrunarinn-
ar úr sögunni, og við oss blas-
ir nýtt ísland, nýtt vöku-
manna land, nýtt upprisu- og
athafnaland, ísland hins mikla
morguns. —
Siglingum íslenzku þjóðar-
innar er nú betur komið en
nokkru sinni fyr; má það
einkum og sérilagi þakka
Eimskipafélagi Islands, er
nokkrir framtakssamir Vestur
Islendingar með höfðinglegum
fjárframlögum flýttu fyrir að
stofnað yrði, og islenzkur al-
menningur í þessari álfu
drengilega studdi með hluta-
bréfakaupum. Félagið hefir
nú verið starfrækt í fjórðung
aldar, og má hiklaust teljast
traustasta einkafyrirtækið,
sem rekið er á íslandi um
þessar mundir; nytsemi Eim-
skipafélagsins kom snemma í
ljós; það reyndist þjóðinni
hin haldbezta líftaug á tíð
heimsstyrjaldarinnar miklu
frá 1914. Er ferðir og flutn-
ingar hófust með Gullfossi
milli Reykjavikur og New
York, öðlaðist Gullfoss-nafnið
hið annað aðdáunargildi sitt
i sögu þjóðar vorrar.
óumræðilegt fagnaðarefni
er oss vestrænum afkomend-
uin fslands það, hve giftusam-
lega hefir tekist til um starf-*
rækslu Eimskipafélagsins,
enda mun sambandi voru við
heimaþjóðina þá jafnan bezt
háttað, er vér fremur erum
veitandi en þiggjandi; hafa nú
og að vorri hyggju, að minsta
kosti greiddir verið sæmilegir
vextir af blóðtökunni miklu,
er þeim ýmsum á Fróni hefir
verið tíðræddast um, er örð-
ugast veittist að átta sig á
þeim varanlega gróða, sem
auknu og útvíkkuðu landnámi
íslendinga meðal menningar-
þjóða hins nýja heims var
samfara. —
ísland er undraland og
strendur þess Furðustrendur;
þessvegna flugu ómótstæðileg-
ar og fullvængjaðar þessar
lýsingalínur Jónasar með
hraða eldingarinnar milli af-
dals og andness:
“Gat ei nema guð og eldur
gert svo dýrðlegt furðuverk.”
Á nokkurt land í víðri ver-
öld fegurri sköpunarsögu en
ísland?
Vakningaröldur islenzks at-
hafnalífs rísa hátt; þær hrísl-
ast í allar áttir, og setja ný-
sköpunarsvip sinni á eitt og
alt; á rústum torfbæjanna
hafa víða risið upp nýtízku
steinsteypuhús; glæsilegum
héraðsskólum hefir verið kom-
ið á fót, sem hitaðir eru með
hveravatni, og nú er í þann
veginn að verða fullger há-
skólabygging íslands, sem
kostar hálfa aðra miljón
króna, og að öllu fullnægir
hinum ströngustu kröfum nú-
tímans; þjóðleikahús er í
smíðum, sem telja iná víst að
verði þjóðinni til menningar-
legrar vakningar og mikils
sæmdarauka. ísland verður
ekki sakað um svefngöngur;
sú kynslóð, sem nú er uppi
mun jafnan verða talin vöku-
manna kynslóð, þó vitað sé,
að kapp sé jafnan bezt með
forsjá.