Kirkjublaðið - 01.05.1896, Blaðsíða 11
en þá fundu hinir kirkjulegu spekingar upp á því ráði,
sem lengi var síðan fylgt, að segja, að sannleikurinn væri
tvenns konar, annað væri vísindalega satt, en annað
trúarlega satt, þó um sama væri að tala — alveg á sama
hátt eins og próf. Rasmus Nielsen kenndi á sinn hátt á
vorum dögum. í kirkjunnar skólum skyldu öll vísindi,
allar uppgötvanir, öll andagipt, allar iistir fylgja trúnni
og henni þjóna. Það var ekki fyr en á 17. öldinni, að
franskur vísindamaður, Descartes, kvað upp úr með að
snúa við setningu miðaldarspekinganna: »Trúin skal gefa
mjer skilninginn« (Credo ut intelligam) og sagði: »Skiln-
ingurinn skal gefa mjer trúna« (Intelligo ut credam). Mót-
setniug sú, sem í þessum setningum liggur, sýnir deilu-
efnið, eins og það heflr haldizt til vorra daga. Með
Renaissance-tímanum, og þó einkum með siðbót Lúters,
harðnaði deilan (eins og áðan var á bent). Grundvallar-
krafa siðbótarmannanna var trúar- og hugsunarfrelsi ein-
stakra manna byggt á Guðs orði og samvizkunni. Þess-
ari setningu gátu menn aldrei síðan gleytnt, þrátt fyrir
það þótt bæði háskólarnir og maktarvöldin brytu hana á
bak aptur þegar í upphafi hinnar miklu hreiflngar. Og
þegar hið andlega frelsið fjekkst ekki til neinnar hlýtar,
braut hin niðurbælda frelsisþrá sjer annan og veraldlegri
farveg, sem sje pólitískan. Þar af spruttu byltingarnar
miklu, fyrst á Englandi gegn Stúörtunum, svo frelsisstríð
Bandaríkjanna, og loks franska byltingin mikla. Það
hefir verið sagt, að siðbót Lúters kafnaði 1 fæðingunni,
og má að vissu leyti til sanns færast, þótt þröngsýnir
menn kalli það vantrúarsetning. Því reyndin sýndi, að
allt sem siðbótin vann eða lagði undir sig af' löndura eða
þjóðum, það hafði henni áunnizt á 20—30 árum frá byrj-
un hennar tímatals (frá 1517 til 1546, dauðaárs Lúters),
svo að hennar takmörk í vorri álfu hafa heldur færzt
inn en út í þá hálfu fjórðu öld, sem síðan er liðin. Fvrir
hverjar orsakir stöðvaðist þessi volduga bylting? Fyrsta
og síðasta svarið er það, að hverju stórstigi mannkyns-
ins fram á leið fylgir apturkast, eða að minnsta kosti hik
og deyfðartími. Það er eins og þjóðirnar þoli ekki langa
áreynslu í senn, og sýni þær rögg af sjer og gjöri skorpu,