Alþýðublaðið - 22.04.1961, Blaðsíða 4

UNDANFAEIÐ hafða stöð
tigt borizt fregnir af átökum
í Angola, stærstu nýlendu
Portúgala í Afriku, og síðustu
viku varð æ skemmra stórra
högga í milli. 13 Evrópumenn
voru drepnir af rauðmá'uðum
svertingjum í þorpinu Ucua um
150 km fyrir norðan höfuðborg
ina Luanda og skömmu síðar
var gerð önnur árás á þorpið,
þó að portiigalska fréttastofan
hafi ekki þá getið um neitt
manntjón, nema i liði sver
ingja. Fregnir um slíkar árás
ir hafa borizt víðsvegar að úr
Angola undanfarið og benda
til þess, að ar.dstæðingar Portú
gala fari vaxandi, bæði að' á
ræði og .getu.
3’íkar árásir hafa staðið yfir
allt frá því, að Galvao höfuðs
maður gerði tilraun sína t.il að
stela hafskipinu Heiíagri Maríu
Sú tilraun mun aðellega hafa
verið gsrð til að vekja athygli
á málstað anástæðinga Salaz*
ars, hins aldna einræðisherra
Portúgals, og það hefur sann
arlega tekizt. Þó að ströng rit
skoðun sé í Portúgal og r.ýlend
unum, síast þó alltaf út nokkr
ar fregnir og portúgalska frétta
stofan Lusitania sendir nú orð
ið fi''.gnir af átökunum
^ortúgalskar heimildir gefa í
-skyn, að órói þessi sé að .kenna
samtökum. er nefnast Samtök
angólskrar þjcðar, og starfi þau
samtök utan iandamæra Ang
ola. Hefur portúgalska frétta
stofan iðulega skýr.t frá því, að
þeir aðilar, sem standi fvrir
átökum í landinu komi yfir
landamærin frá franska eða
belgíska Kongó. Það er þó eng
inn ef; á þvi, að átök þessi eru
of víðtæk og verða á of stóru
svæði til að þau geti eingöngu
verið komin til fyrir verknað •
manna u.tan Angola.
F
IL n allt um það er eðli þessara
átaka nokkuð óljóst, og þá nátt
úrulega fyrst og fremst vegna
þess, að ritskoðunin kemur í
veg íyrir. að rétt mynd fáist.
Ekki er íil dæmis vitað, hvort
árásirnar á Evr ’oumenn er.u
skipulagðar eða hvort þær bein
ast aðeins að þeim Evrópu
mönnum, sem af tilviljun eru
á þeim stað. serri árásin er gerð
á. Spurriingin er sem sagt,
hvort um sé að ræða eins kon
ar Mau Mau' féla.gsskap éða
ekki Þá er og óvitað, hvort
þjóðerniss'nnar þessir lúti ein
hverri póhtískri yfirstjórn .eða
ekki. Enn eit.t er víst, og það er,
að einangrún Angola er lokið.
á ^
M'ökm í Angola hafa þegar
leitt ti.l þess, að Salazar hefur
gert all vlðtækar breytingar á
stjórn. sinni. Hann hefur. skipt
in utan heimalandsins og hann
hefur sjálfur. tekizt á hendur
landvarnaráðuneytið. Þá hefur
hann og rekið herstjórann í
Lissabon. í stað Lopes Alves
aðmíráls. hefur Moreia, prófess
or, verið skipaður ráðherra
landssvæðanna utan heima
iandsins. Minna þessar breyt
ingar m. a. á það, að innan
hersins hefur jafnvel verið
nokkur óánægja með stefnuna
sl. tvö ár.
egna ritskoðunarinnar er
erfitt að gera sér grein fyrir,
hverjar eru tilfinningar manna
í Portúgal, hvort sem er i inn
anlandsm.álum eða í sambandi
við nýlendur landsins. En það
segja. erlendir blaðamenn, sem
heimsótt hafa Portúgal,. að
hinn almenni borgari sé helzt
þeirrar skoöunar, að iþær ráð
stafanir. sem gerðar hafa verið
nýlega í. þá át.t að herða rit
skoðun og styrkja varnir o. s.
frv. séu líkastar að . byrgja
brunninn, þegar barnið er dott
ið ofan í.
Á ndstæðingar . stjórnarinnar
hafa upp á síðkastið fært sig
allmikið upp á skaftið og fært
Tomás, forseta, hverja bæna
skrána af annarri, þar sem þéir
heimta umbætur þegar í stað,
þar á meðal málfrelsi, Og svo ■
að vik.ið sé aftur að hernum j
miá minna á, að á sl. ári voru 23 |
liðsforingjar og óbreyttir borg
arar 1 kallaðir fyrir rétt fyrir
samsaeri gegn ríkinu. Þeir
hlutu væga dóma, sem þá var
litið á sem tilraun til að: friða
almennrng.
að má vera, að þessi slðasta
uppsto.kkun Salazars á ráðu
neyti sínu sé síðasta tilraun
hans til að halda áfram þeim
völdum, sem hann hefur haft
síðan 1932 En hversu sem það
kann að vera, þá hefur aðstaða
hans i Afriku stórversnað.
Hann hefur haldið þvi fram, að
hið eina, sem þörf væri á í
þeim heimshluta, væri að
standa fast fyrir. Árásirnar á
Evrópumenn í Angoia vdrðast
benda tll, að einhvers meira
sé þörf en að standa fast fyrir,
og hætt er við, að afrisku ná
grannaríkin séu ekki á þvi að
láta slfkt nægja.
EKKI alls íyrir löngu gerð
ist það, að ég stóð frammi fyr
Ir þeim andans skörungi, sem
þjóð vor átti mestan fyrr á tím
um, og trúarleiðtoga, sem al
þýða manna mat .svo mikils, að
hún kjöri.sér hann átrúnaðar
dýrling í margar aldir, og geym
ir minningu hans í örnefnum
enn í dag. Eins og að líkum
lætur var maður sá svipmikill,
enda fann ég þegar að hann
n”mdi ég lengi muna. Þetta var
C'iðmundur góði biskup að
Hólum, og bar fundum okkar
saman í vinnustofu Gunnfríðar
Jýnsdcttur myndhöggvara hér
í Reykjavík.
Ég er enginn listfræðingur,
en engu að síður veit ég, að
þeir hafa aflað sér þeirrar þekk
ingar, sem er nauðsynlegur
grundvöll.ur réttlátu mati á því
sem einna vandmetnast er —
árangri þeim, sem listamaður
nær í verkum sínum Þótti mér
þvi nokkurs virði að vita, að
einn af lærðustu og þekktustu
listfræðingum Finna, sem nú
er skömmu látir.n, liefði á sín
um tíma lokið miklu lofsorði
á þessa líkneskju af Guðmundi
góoa, er hann stóð frammi fyr
ir honum, eins og ég nú, og
bað loks leyfis er hann kvaddi,
að fá að Lta hann einu sinni
enn, — ,,til þess að
geta tekið svip hans með
sér". Einnig sá ég mynd af líkn
eskjunni, sem einn af frægustu
myndlistarmönnum Norður
landa, Altonen, hafði ritað á
tvímælalaps viðurkenningar
orð, sem sýna að hann taldi hér
um mikið listaverk að ræða.
Eiginlega má það teljust
furðu gégna, að þetta listaverk
skuli ekki fyrir löngu vera orð
ið almenningseign, að Guð
mundur góði skuli enn vera
lokaður inni í þröngri vinnu
stofu yið Freyjugötuna, en ekki
standa á stalla norður á Hólum
og horfa þaðan yfir Hjaltadal
og Skagafjörð. En hann átti oft
langa og tafsama leið heim.að
Hólum í sinni biskupstíð, og
varð að sætta sig við að vera
vaumetinn af þeim höfðingj
um, sem þá réðu Jögum og lof
um í skjóli sjálftekinna valda
— en því meiri varð vegur
har.s siðar. Karinski þetta fylgi
honum enn.
Stundum heyrist þess getið,
að fundist háfi áður óþekkt
listaverk eftir menn sem voru
iitils metnir af samtíð sinni,
en seinni kynslóðir leiddu til
öndvegis með snillingum;
þykja slíkir listaverkafundir að
vonum hinir merkilegustu og
vekja alþjóðaafchygli. Kannski
á líkneskjan af Guðmundi
um ráðherra ' fyrir landssvæð
góða eftir að finnast að nokkr
um áratugum liðnum — hver
veit!
E.n hitt mega allir vita, að
þau listaverk, sem listamaður
inn hafði aldrei aðstöðu til að
skapa sökum erfiðleika og van
mats, finnast hvergi að honum
látnum, að seinni kynslóðir
geta ef til vill goidið honum
skuld samtíðarinnar að
.nokkru — en aldrei bætt sér
það tjón, sem samtíðin vann
þar éftirkomendum sínum.
Guðmundur góði stendur
þarná í þröngri vinnustofunni,
stórbrotinn og svipmikill. Það
,ér heiðríkja yfir enni hans, en
drættirnir við munninn lýsa ó
bifaniegri festu, þolgæði og þrá
kelni þessa óbilgjarna andlega
leiðtoga islenzkrar alþýðu í
eina tíð, sem kunní eklci að
lúta öðrum höfðingjum en þeirn
æðsta, og hlýddi engu valdboði
öðru en köllun sinni. Ef til vilj
verða manni þó minnisstæðast
ar hendur hans — þessar hend
ur, sem veittu sjúkum bót,
vígðu björg og brunna. Þarna
stendur hann og bíður, og er
enn hvergi að neinu getið, og
ósjálfrátt vaknar hjá manni
grunur um að bið hans kunni
að . verða svo löng, að þolin
mæði hans og þrákelkni verði
fullreynd áður en lýkur. — L.
^ 22. apríi 1961
Aiþvöublaðið