Alþýðublaðið - 21.12.1961, Blaðsíða 7

s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
\
s
s
I
Jólaskórnir á fjölskylduna
Verð, gerðir og gæði
við allra hæfi
Aðalsfræti 8, síms 18514
Laugaveg 2.0, sími 18515
Snorrahraut 38, sími 18517
i
>
S
s
s
s
s
s
s
s
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
í FYRRADAG afgreiddi Al-
þingi frumvarp til fjár-
laga fyrir áriS 1962. í því til-
efni þykir hlýða að ræða um
fjárlög og afgreiðslu fjárlaga-
frumv. almennt.
í raun réttri heyrir stjórnin
á fjármálum ríkisins til þess
þáttar ríkisvaldsins, sem kallað
ur er framkvæmdarvald, þ- e.
ríkisstjórnarinnar. í eðli sínu
ættu þessi mál því ekki að
sæta meðferð löggjafarvalds-
5ns. En hér ber á það að líta,
að fjármálin eru svo mikilvæg
fyrir öll málefni þess opinbera,
að sá, sem hefur fjármálavald-
ið, hefur í rauninní þar með
lokaorðið í flestum, ef ekki
öllum opinberum málefnum.
Ef ríkisstjórnin hefði algert
vald í fjármálunum, þá gætu
(lagaboð, sem flest haifa út-
gjöld í för með sér, orðið full-
komlega óraunhæf, ef stjórnin
synjaði fjárveitingu til fram-
kvæmda laganna.
Af framangreindum ástæð-
um hefur víðast sá háttur ver-
ið á hafður að láta löggjafar-
þingin ákvarða málefni þessi.
íslenzka stjórnarskráin kveður
svo á, að þessi ákvörðun Al-
þingis skuli tekin I lagaformi,
en í 42. gr. segir svo:
„Fyrir hvert Alþingi skal,
þegar er það er saman ltomið,
leggja frumvarp til fjárlaga
fyrir það fjárhagsár, sem í
hönd fer, og skal í frumvarp-
inu fólgin greinargerð um tekj
ur ríkisins og gjöld. — Frum-
varp til fjárlaga og fjárauka-
laga skal leggja fyrir sameinað
þing og afgreiða þar við 3 um-
ræður“.
Samkv. þessu stjórnarskrár-
ákvæði hafa fjárlögin mjög
mikla sérstöðu í lagasetning-
unni. Má þar fyrst nefna, að
skyit er að leggja fyrir Al-
þ ngi frumv. til slíkra laga. Er
þetta eina frumvarpið auk
frumvarps til laga um sam-
þykkt á ríkisreikningum, sem
skylt er að leggja fyrir þingið.
Að vísu er einnig skylt að
leggja fram í þ'nginu frumv.
til staðfestingar á bráðabirgða
lögum, en á það ber að líta, að
aldrei er skylt að gefa út bráða
birgðalög og því ekki víst, að
slíkum frumv. sé fyrir að fara.
Svipaða sögu má segja um
frumvörpin til fjáraukalaga.
Þegar talað er um skyldu í
þessu sambandi, er auðvitað
um að ræða skyldu, sem hvílir
á ríkisstjórninni og þá fyrst og
fremst á fjármálaráðherra.
í annan stað er setningar-
háttur fjárlaga með allt öðrum
hætti en annarra laga. Venju-
legt lagafrumv. er fyrst borið
upp í annarri hvorri þingdeild
inni. Nái það þar samþykki að
undangengnum þrem umræð-
um, er það sent til hinnar
deildarinnar. Samþykki sú
deild frumv., einnig eftir þrjár
umræður, hefur Alþingi af-
greitt það sem lög. Aðeins í því
tilfelli, að þingdeildirnar geri
sífellt breytingar á frumv. eft-
ir tvær tilraunir í hvorri deild,
þá ganga báðar deildir saman. í
eina málstofu og útkljá málið
með einn; umræðu í samein-
uðu Alþingi. Ekki fá slík frum
vörp þó fullnaðar gildi, nema
þau hafi hlotið stuðning %
af greiddum atkvæðum.
Þessu er á annan veg farið
með fjárlagafrumv, Það er lagt
beint fyrir sameinað Alþingi
og afgreitt þar að v:ð höfðum
þrem umræðum. Úrslitum ræð
ur einfaldur meirihluti. Af
þessu er ljóst, að frumv. til
fjárlaga nýtur ekki eins ræki-
legrar meðferðar í þinginu og
önnur frumvörp. Þar á móti
kemur geys'.víðtækt undirbún-
ingsstarf fjármálaráðuneytis-
ins og starf fjárveitinganefnd-
ar, meðan á þingstörfum stend
ur.
Vegna hins afbrigðilega setn
ingarháttar fjárlaga, geta þau
hvorki numið úr gildi né
breytt almennum lögum.
Þá er það sérkenni fjárlaga,
að þeim er fyrir fram skapað-
ur ákveðinn aldur. Það þekk-
ist að vísu, að öðrum lögum sé
ætlað það hlutverk, að leysa
tímabundin vandamál og falli
síðan úr gildi. En yfirleitt er
gildistími laga ótakmarkaður,
og halda þau gildi sínu, þar til
ný lög ryðja þeim úr vegi.
Fjárlögln eru bundin við
fjárhagsár það, sem f hönd
fer. Ljóst er því, að gildistími
þeirra á að vera eitt ár, og hef
ur það frá upphafi verið al-
manaksárið hér á landi, enda
þótt stjskr. stand; ekki í vegi
fyrir því, að annað tímamark
sé notað en áramótin.
Allt frá þeim tíma, að Al-
þingi hóf setningu fjárlaga á
svo til í sama forminu. Þeim
árinu 1875, hafa lög þessi verið
er skipt í þrjá kafla. I. kaflinn
(1.—5.gr.) fjallar um tekjur
rfkissjóðs, II. kafli (6.—19. gr.)
um útgjöldin, en III. (20.—21.
gr.) um eignahreyfingar. Aft-
ast í fjárlögunum eru þrjár
greinar, sem ekk; er bálkað í
sérstaka kafla. Fjalla 22. og
23. gr. um heimildij- til að
greiða úr ríkissjóði ákveðnar
fjárhæðir og héimildir íil
handa ríkisstjórninni til að
v^ita vissar ríkísábyrgðir. í
24. gr. eru almenn ákvæð; um
gildi fjárlaga og afstöðu þeirra
til annarra laga.
Enda þótt íjárlög n eigi að
sýna yfirlit yfir allar tekjur
ríkissjóðs og öll gjöld hans þá
hafa nokkrar stofnanir, sem
eru ríkiseign, svo sjálfstífðan
fjárhag, að fjárlögin taka ekki’
til þeirra, t. d. bankarn:r og
sáttmálasjóður.
Fjárlög lúta eðlilega venju-
legum lögskýringarreglum. En
þar er ekkj mörgum álitaatr-
iðum til að dreifa. Sá maður,
sem t. d. héfur fengið heiðurs-^
laun samkv. 18. gr., á lög-
varinn rétt til þeirrar greiðslu.
sem í fjárlögum er gre'.nd.
Vafamál kann hins vegar að
skapast í sambandi við heim-
ildlr þær, sem fjárlögin veita
ríkisstjórninn; til að inna
greiðslur af hendþ eða ganga
í ábyrgðir.
Enda þótt fjárveitmg sé veltl
af Alþingi í form; hcimildar,
geta ákveðin rök leitt til þess,
að rétt sé að líta svo á, að um
raunverulega skyldu sé að
tefla. í öðrum tilfellum er
þessu á gagnstæðan veg farið.
Um þetta er ekkj unnt að gefa
neina ákveðna reglu, heldur
verður að vega þetta atriði og í
meta eftir aðstæðum hverju !
sinni.
Fjárlög á að semja og af-
gre-ða, áður en fjárhagsái ð
hefst, þót.f stundum hafi Verið
út af því brugð’ð. Á fjárhags-
árinu geta ýmis atvik að hönd
um borið, sem því valdá,- að
brýna pauðsyn ber til út-
gjalda umfram fjárlög. Til að
bæta úr þessum t lvikum ger-
ir sjtórnarskráin ráð jfyrir
fjáraukalögum. Um þessi lög
gilda allar sömu reglur og um
fjárlögin, þó þannig að venjir-
lega gefst ekki færi á að letfgja
frumvörp til f járaukalaga fyTÍr
Alþingi fyrr en eftir á.
Þess var áður getið, að foim
fjárlaga hafj frá öndverðu á-
vallt verið nokkurn veginn í
sama formi. Enda þótt form-
ið sé h ð sama, hafa fjárhæöir
fjárlaganna tekið stórkostleg-
um breytingum til hækkunar.
Fyrstu raunverulegu fjárlcg
in voru samþykkt á Alþingr
árið 1875 fyrjr árin 1876 og
1877. Þá voru útgjöld ríkissj.
áætluð fyrir hæði árin 451.895
krónur og 71 eyrir. Er sú fjár-
hæð í rauninni aðeins vasaaur
ar í samanburð: við hinnr
stjarníræðlegu upphæð;r nú-
gildandi fjárlaga.
M6LE6K
Alþýðublaðið — 21. des. 1961 'J