Alþýðublaðið - 06.04.1962, Blaðsíða 7

HÍNIR vísu landsfeður vorir
tala oft um að nauðsynlegt sé
að gera stórfelldastar ráðstaf-
anir til þess að auka jafnvægi
í byggðum iandsins. Vissulega
eru það orð í tíma töluð. Sú
jafnvægisröskun, sem átt hefur
sér stað á undanförnum tveim-
ur áratugum í byggðum þessa
lands, er tvímælalaust orðin
stórt vandamál, og brýn nauð-
syn að spyrna þar við fótum. —
Með sömu þróun og verið hcfur
í þessum efnum, blasir við sem
bláköld staðreynd, að eftir mjög
fáa áratugi verði ísland orðið
borgríki, með 90 til 95% íbú-
anna búsetta við sunnanverðan
Faxaflóa.
En hvað þýðir slík þróun fyrir
íslendinga? Það mun varla vera
hægt að líta til hennar með
bjartsýni. Borgríkjum getur að
vísu vegnað vel, ef þau eru stað-
sett við hagkvæm skilyrði til
fjáröflunar innan takmarkaðs
svæðis, t. d. auðug námuhéruð;
eins og Luxemburg. En hér á
landi er engu þvílíku til að
dreifa. Landkostir íslands munu
hér eftir sem hingað til verða
að mestu leyti tengdir landbún-
aði og fiskveiðum, enda þótt
iðnvæðing færi stórvaxandi.
Okkar hlutverk í heimsfram-
leiðslunni hlýtur einkum að
verða mátvælaöflun, og iðnþró-
unin að grundvallast á fullnýt-
ingu þess konar framleiðslu-
vara. í samræmi við það höfum
við líka reynt að vernda hags-
muni okkar ' fyrir erlendri. á-
gengni, eins og útfærsla land-
helginnar er gleggsta dæmi um,
Ekki er ólíklegt, að hagnýt-
ing landgrunnsins eigi eftir að
verða lífakker þessarar þjóðar
áður en líður.
En hvernig verður það bezt
hagnýtt? Áreiðanlega ekki með
þeirri þróun,: að heil býggðarlög
fari í auðn.
Það þarf litla hagfræðikunn-
áttu til að Sjá þáð, sem raunar
flestir ábyrgir aðilar viðurkenna
a.m.k. í orði, að frekari jafnvæg-
isröskun í byggð þessa lands
leiðir til ófarnaðar gagnvart af-
komu- þjóðarinnar, ög getur jafn
vel stefnt henni í algera tvísýnu.
En hvað er hægt að gera, raun
hæft, til úrbóta? Á hið opinbera
máske að ausa fjármagni, án tak-
marka, á þá staði í landinu, sem
eru að flosna upp? Á kannski að
hefja ríkisrekstur á slíkum stöð-
um, og spara hvorki fé né fyrir-
höfn, til þess að viðhalda byggð-
inni? Nei, það er vonlaus verkn-
aður. Til þess að komast að raun
um hvað gera þarf, er nauðsyn-
legt að gera sér skýra grein fyr-
ir því, hverjar orsakir hafa al-
mennast valdið þessari öfugþró-
un að undanförnu. Menn segja,
að ungt fólk leiti til Reykjavík-
ur vegna skemmtanafíknar, og
þeirra. þæginda, sem sú borg hafi
að bjóða umfram hinar dreifðu
byggðir og smærri pláss víðs veg
ar um landið. Þetta kann að vera
rétt að einhverju marki. En væri
það eina, eða aðalorsökin, þá
væri a.m.k. hálft landið þegar
komið í auðn. Sú staðreynd,
hversu sumir staðir landsins
hjara ennþá í byggð, þrátt fyrir
litinn og lélegan atvinnugrund-
völl, sýnir það ótvírætt, að fólk
vill ógjarnan gefast upp og flýja
átthagana fyrr en i fulla hnef-
ana.
Flest kauptún þessa lands
byggja afkomu sína á sjávaraf-
urðum. Missist því grundvöllur
undan þeirri starfsemi, ein-
hverra hluta vegna, þá eiga flest-
ir íbúanna ekki nema um einn
kost að velja, að flytja burtu.
Þeir, sem eftir þrauka við ein-
hverja aðra atvinnu, eiga þá við
vaxandi erfiðleika að stríða, þeim
mun meiri, sem fækkunin verð-
ur örari og stórkóstlegri.
Dæmi um þessa óhappaþróun
má víða finna á landinu. — Ein
gleggsta sönnun hennar hefur átt
sér stað hér í Flatey á Breiða-
firði. Hún var fyrir nokkrum
áratugum öndvegisverstöð við
Breiðtafjörð. Þar munu hafa ver-
ið búsettir fyrir aðeins tíu árum
um eða ýfir 200 íbúar. Nú eru
þeir innan við 40. Það, sem hér
hefur gerzt, og orsakað þessa
hnignun, er efni í langa sögu,
sém ekki verður rakin áð
sinni. Hins vegar væri æski-
legt, íbúum annarra byggðar-
laga til lærdóms, að sú saga
yrði rakin ítarlega síðar, ef svo
atvikáðist, að byggðin hér í
rtWWVWWWWWWWWW
Nokkur orð um
Flatey á Breiða-I
MMWWWWWWWVWWW
Norðureyjum Breiðafjarðar
færi sömu kollreisu og átt hef-
ur sér stað í Sléttuhreppi og
Fiateyjardal við Skjálfanda.
En til þess að gera langa •
sögu stutta að þessu sinni, skal
aðeins á þetta drepið.
Á árunum, skömmu eftir
síðustu styrjöld, var hafist hér
handa til uppbyggingar at-
vinnudriftar af meiri stórhug,
en víðast tíðkaðist, í þó ekki
fjölmennara plássi. Byggt var
hraðfrystihús, sem á þeim
tíma mun hafa verið í tölu
hinna stærstu, er þá þekktust á
landinu. Ennfremur voru
keyptir tveir bátar, 60 — 70 smá
lesta. En á sama tíma voru
flestar aðrar verstöðvar hér við
Breiðafjörð að þróast í sinni
útgerð frá trillubátum upp í 15
til 20 smál. báta.
Þessar risavöxnu athafnir
FÍateyinga munu, meðan á
framkvæmdum stóð, hafa ver-
ið dyggilega studdar af opin-
berum aðilum. En þegar halla
tók undan fæti, sem brátt varð,
meðal annars vegna ördeyðu í
veiðiskap, er gætti mjög víðast
hvar á árunum fyrir útfærslu
landhelginnar, gerðust hinir
sömu aðilar mjög aðgangsbarðir
við að binda endahnútinn á
þessa athafnasemi. Á einu og
sama ári féll grunnurinn und-
an allri meginatvinnu á staðn-
um. Þó hófst útfirið meðal íbú-
anna, enda ekki margra kosta
yöl. Skömmu síðar var önnur
af1 " *r/etmi'4- j véíasamstæðum
hraðfrystihússins afhent Kaup-
félagi Patreksfjarðar til afnota,
og síðan hefur frystihúsið verið
ónothæft sem slíkt.
Síðan hefur legið við borð að
Flatey færi í eyði. Hvað snert-
ir atvinnumöguleika, þá hafa
vart verið um forsendur fyrir
áframhaldandi byggð hér að
ræða, frá því að útvegurinn
stöðvaðist. Það sýnir aðeins
fastheldni fólks við heima-
byggð sína, að hér skuli vera
búið ennþá. Og mér er nær að
halda, að þeir séu mjög fáir,
sem héðan hafa flutzt ’ ótil-
neyddir. Eyjabúskapur hefur
aff vísu e'-ki átt upp á pallborð- .
ið á síðustu árum víðs vegar við
landið. Þ.ó eru- þrjár eyjar í
b.vggð hér í hreppnum, auk
Fíateyjar, af sex, sem áður hafa
verið byggðar. í hverri þessara
þriggja eyja er tvíbýli og búið
með iniklum myndarbrag.
En hér bindur hvað annað. Ef
Flatey flosnar upp, hlýtur byggð
hinna eyjanna að fara sömu leið
á skömmum tíma. Þær missa þá
ýmsa þjónustu, sem byggðárlag
getur tæpast án verið. Einnig
ykjust þá stórlega erfiðleikar
nálægustu landhreppanna,, sem
njóta sjósamgangna gegnum
Flatey á veturna, þegar land-
leiðir eru lokaðar.
Það yrði máske ekki þjóðar-
' brestur, þó þessi byggð færi í
eyði. En eigi fellur það vel sam-
an fyrir jafnvægi í byggðum
landsins. Varla munu verð-
mæti árlegra hlunninda frá
Norðureyjum Breiðafjarðar
vera Undir 1 niillj. króna, mið-
að við útflutningsverffmæti,
með núgildandi verðlagi. Það
hlýtur að teljast gott framlag
með búsafurðum frá einu
hreppsfélagi, sem télur um 80
íbúa.
En hvað er hægt að gerá til
úrbóta á svona stöðum eins og
Fiatey? Eigi hin marglófaða
jafnvægisbarátta að verða
meira en orðin tóm, þá þarf
hið opinbera að mynda stcrk-
MMMMM%MM%VMMMW WWWWWWWMMWWMW~>
mér datt
í hug ...,
einu tóku kunningjarnir cft-
ir því, að hundursnn var horf
inn af sjónarsviðinu. Það
heyrðist ekki lengur á hanrí
minnzt, hvaff þá að hann
sæist trítla vlð hlið eiganda
síns á sunnudögutn.
Skömmu síðar átti ég er-
indi til Iiundeigandans, sem
býr í stóru margbýiishúsi. —
Strax og kom í neðsta gang-
inn heyrffist hundgá ofan af
hæSunum. Þaff kom brátt í
Ijós, hvaffan geitið kom.
Rummungsfjárhnndur var
tjóðraður viff ísskápmn. Hanra
kippti reiffilega í hurffma viff
hvert gelt. Alít var komið á
rú og stú í eldhúsinu, enda
huvtti búinn að endasendast
um allt eWhúsgólfiff og sóffa
það út. Húsmóffirm var flúin
inn í stofu í örvilnan, — en
hundurinn sperrti eyru viff
gestinum og hrissti hringaða
rófuna.
Loks kom eigandinn honum
út á svalir, þar sem hann
hélt áfram aff gelta og hlaupa
leiffur og reiffur fram og aft-
ur eins og fugl í búri.
Hann sór sig alveg í ís-
Ienzku ættina og seinna frétti
ég, aff honum hefffi veriff
komiff fyrir uppi í sveit, þar
sem hann yndi sér vel „út
viff himin - bláu - bláu - bláu
sundin“ — viff aff elta rollur
og glefsa í kýrnar.
þegar ég sá áskorun dýra-
verndunarfélagsins til bæj-
arstjórnar um aff leyfa hunda
hald í umdæminu, aff kann-
ski fara aff koma hingaff
kjölturakkar, og kannski
sjást hér bráðlega pelsklædd-
ar konur með mann og hund
á sunnudagsgöngu eða ein-
mana elttri konur meff rakk-
ann sinn. Það er eitthvaff
aumkvunarvert við það. Því
meira, sem sumar konur
kyunast manninum sínum,
þeim mun vænna þykir þeim
jim hundinn sinn. Einmana
konur ala hunda eins og affr-
ar ala upp börn effa flugur í
flöskum.
Mér datt í hug kunningja-
kona mín, sem hringdi einn
daginn hreykin og himinlif-
andi og sagði, aff unnustinn
Iiefði gefiff sér „ægilega sæt-
an, lítinn hund.“ Unnustinn
sagffi aff hvutti væri af sérstak
Iega fínu, .útlendu kyni í affra
ættina, og aff hann mundi al-
drei stækka meira en orðið
var. Stúlkan fór meff fína
hundinn heim meff sér, og öll
fjölskyldan tók opnum örm-
um á móíi honum. Þetta Iitla
„krútt“ var látiff sofa á mjúk
um svæfli og honum var dill-
aff og hampaff alla daga. V
Þaff var ekki heldur Iaust
viff. aff öfundar gætti í augua
ráði sumra þeirra ungu
meyja, sem renndu augum
á eftir hundeigandanum á
sólfögrum sunnudögum, þeg
ar hún sprangaði um göturn-
ar í nýju, þröngu dragtinni
meff stóra loffna hattinn og
hund í bandi. Hvutti trítl-
aði viff hliff hennar og þefaði
að götunni, ea ungfrúin heiis-
; aði kunningjum meff stolti
hins löglega hundeiganda í
hverri hreyfingu.
Tímar liðu fram, og allt í
WMMMMMMMMMMMMMMMMtMMMMMMMMMMMMVO
an sjóff, sem er þess megnugur,
aff koma fótum undir fram-
leiffsluhætti fólksins, þar sem
svona hagar til, meff hag-
kvæmri lánastarfsemi og styðja
þaff þannig til sjálfsbjargar.
Staðir, eins og hér um ræðir,
sem hafa lent aftur úr atvinnu-
þróuninni af ýmsum annarleg-
um orsökum, eru- oft ekki ver
fallnir til athafnasemi, heldur
enc ýmsir áffrir. En meðan þeir
eru í öldudalnum, erú þeir úti-
lokaðir frá almennri viðskipta-
starfsemi viff lánastofnanir,
vegria þéss að fasteignir þar
staffsettar, verða óveðhæfar, og
tiltrú lánveitenda' gagnvart slík
um stöðum lítil eða 'engin. Um
þessar mundir mun vera að
ganga í gegn á Alþingi frum-
varp um sjóðsmýndun, sem á
að annast hliðstæða starfsemi
og hér er minnst á. Er það
vissulega tímabær ráðstöfun,
'sém mikils má af vænta, ef -vel
tekst til með nýtingu þeirrar
stofnunar.
Hér í Flátéy þarf útgerð að
byggjast upp með eðlilegri þró-
un. Hér þar£ engu til að kosta
með hafnarbætur, a.m.k. fyrir
smábátaútgerff. Hér eru vinnslút-
skilyrði til herzlu. fiskjar liklega
betri en víðast Irvar á landinu.
Og hér mun. gæta mjög friðun. r
landhelginnar á næstu. árurv,
og er raunar þegar fariff aiÞ'
gæta.
Fólkiff í Flateyjarhreppi vjl.V'
ekkert frekar, en fá að starfa t-'
fraxn aff heilbrigðum fran-
leiffslustörfum- í sínu byggðar-
lagi, hér eftir sem hingaff ti>.
En það. sen» óg vil sérstakleg<»
benda á, er að íbúar svona staffá
eins og Flateyjar, sem hafo
dregist aftur úr í endurnýjún-
og uppbyggingu atvinnuþróun-
ar. eiga við alveg sérstalt
vandamál aff stríðá, ef þeir vilja
koma undir sig fótum að nýj'i.
Þeir standa- uppi. rúnir aff f jár-
magni og útilokaðir frá ?.l-
mennri lánastarfsemi, eins
áður er nefnt. Því. var nýlega-
haldið fram í. merku málgagiu,-
að það kostaði 1 millj. kr. fjór-
festingu að byggja upp fyxir
Framhald á 12. síðu
ALÞÝOUBLAfHÐ - 6. spríl 1%2 ^ ^