Breiðablik - 01.01.1908, Blaðsíða 4

BREIÐABLIK
116
nies) hafa í flestum löndum tekið
að sér að annast slíkar skyndi-
sendingfar og" reka þá sýslu eins og
hvert annað gróðafyrirtæki.
Enda verður þess vart, að gróð-
inn er hafður í hug"a. Slíkar
skyndisendingfar eru teknar til
flutnings við gjaldi svo háu, að
rán má heita. Almenningur manna
verður þar að greiða einstökum
mönnum rángjald fyrir að inna af
hendi starf, sem rekast ætti al-
menningi jafn-ódvrt ogjafn-hag-
kvæmlega í alla staði og póst-
flutningar. En þetta rángjald
verða menn að greiða, þangað til
almenningur hefir rænu á, að taka
það úr höndum einstaklinga og
gjöra það að sameiginlegu fyrir-
tæki, er stjórnir hafi með höndum.
Vatnsveita er nú í flestum borg-
um sameign. Komi einhver óá-
nægja upp með vatnið, þessa
brýnustu allra lífsnauðsynja, er
almenningi ávalt innan handar að
bæta úr með einhverju móti. Vana-
lega er vatnsgjaldið lágt og sann-
gjarnt, svo stórkostlegt fyrirtæki
sem það er að koma slíku vatns-
æða-kerfi fyrir í stórum borgum.
En á flestum svæðum, þar
sem sameign er ekki komin á,
er óánægjan megn og sífeldar
umkvartanir. Þar hafa einstakir
menn fyrirtæki með höndum, sem
eftir eðli sínu ætti að vera al-
manna-fyrirtæki, og reka þau með
takmarkalausri gróðafýkn á kostn-
að almennings. Þar sýnist ekki
sanngirni tekin til greina við
ákvæði gjalds, heldur einungis
farið eftir væntanlegu gjaldþoli.
Með öðrum orðum: Gjaldið er
er látið vera eins hátt og fært
þykir.
Einokun járnbrautanna er nú
eitt af allra torveldustu áhuga-
efnum þjóðanna. Fyrirtæki, sem
ætti að vera lífæðar viðskiftalífs-
ins, eru farin að binda því byrðar
lítt bærar og draga úr fjöri þess.
Auðvaldið, sem orðið er svo geig-
vænlegt, myndast á þann hátt, að
einstökum mönnum er í sinnuleysi
gefið færi á að féfletta heilar
þjóðir.
Á Englandi, föðurlandi járn-
brautanna, er nú hreyfing ákaf-
lega sterk í þá átt, að stjórnin
kaupi allar járnbrautir og reki
þær eins og hverja aðra opinbera
syslu, til heilla landi og lýð, en
ekki til að auðga fáeina einstakl-
inga, er svo geta haft velferð al-
mennings í hendi sér.
Ekkert sýnir betur, hve eðlileg
og sjálfsögð sameignarhreyfingin
er, en saga vatnsnotkunarinnar.
Á bóndabæ er fyrst ekkert annað
en bæjarlækurinn. Þangað er
neyzluvatn sótt og sökt upp í
skjólu. Neðar er ef til vill stífla
sett í lækinn og sundpollur mynd-
aður, — eins konar laug þeim,
sem nota vilja.
Standi bóndabær við alfaraveg
eða við einhvern fjörð, getur svo
farið, að þar myndist kauptún og
fleiri íbúðarhús rísi upp. Þá getur
lengra orðið í lækinn að sækja