Breiðablik - 01.01.1908, Blaðsíða 7

BREIÐABLIK
í smátt eða líkneski mulið i dust. í>ar sýnist
engin upprisa geta átt sér stað. Fagra mvndin,
sem efnið þar hafði feng-ið, farin forgförðum.
Fær eyðilegg’ing’ komist á hærra stig? Hún
er hér svo mikil, að hún getur verið ljótasti
glæpur. Efnlð er óeytt. Leyfarnar eru jafn-
þungar og áður. En hugsjónin var ekki í mar-
maranum og litunum, þó hún kæmi til dyr-
anna í þessum fötum. Hún var í huga lista-
mannsins, og hún smó inn í huga áhorfendanna.
Efnið, búningurinn gat að eins vakið líka mynd
i skyldum huga, og tilfinningar og hugsanir
líkar þeim, sem stýrt höfðu hönd listamannsins.
Máttlaust hefði efnið verið, hefði það ekki spegl-
ast í skyldum huga. Dýrin gengju fram hjá
því, og myndi ekkert skilja, framar en lagt væri
fyrir þau handrit af háfleygu Ijóði. En þó nú
listaverkið sé eyðilagt og glatað heiminum, lifir
það enn í sál listamannsins og þelrra, sem sáu
það og skildu.
Hvað fer fram, er tré eyðilegst eða dýr?
Frumagnir eru eftir eins margar og áður; efnið
er eftir, en hefir glatað mynd sinni. Hvað er
horfið ? Lífið, sem hafði gefið því mynd og lög-
un með aðstoð lofts og sólaryls og um leið opin-
berast. Þ>að hefir horfið sjónum, horfið af jörðu.
Er það hætt að vera til? Ef það hefði verið
skapað af nýju, af engu, dýrið eða tréð, væri
ekki íjarri sanni að segja það yrði að eiigu. En
tilveruleysi ? Er það skynsatnleg hugmynd ?
Þegar hlutir hverfa, dyljast þeir að eins sjónum.
Þ>að er hægt að skilja, að hið hulda birtist í ein-
hverjum búningi eins ogþegar tónskáld yrkirlag,
eða smiður býr til húsgagn eða kónguló spinntir
vef eða dögg myndast í lofti. En aldrei verður
neitt til af engu, né heldur verður nokkuð nokk-
uru sinni að engu. Byrjan getur verið smá, en
fræið hlýtur ávalt að vera, þar sem eitthvað á
að vaxa.
Radium-arið er frumefni, sem ber í sér eyði-
legging. Það smá-springur og sprengir nokk-
urn hluta af sér, hvað eftir annað, þangað til
það sýnist verða aðgjörðalaust og vera orðið
eitthvað annað, sumir halda blý, en það sem
sprengst hefir af helium, stundum neon, stundum
argon (frumefnl). ímyndum oss það. Ef það
eyðileggur sjálft sig, því er það þá til ? Verður
það til af engu ? Hafi það inyndast af einhverju,
hvaðvarþað? Hver var uppruni þess ? AlJrei
ímynda vísindin sér, að nokkuð verði til af engu.
Sögu allra efnasamsafna getum vér sagt eins og
sögu mcginlanda og eyja; reynt að segja, hvaðan
þau korna og hvað af þeim muni verða. En aldrei
segjum vér, að þau verði að engu eða hafi orðið
til af engu. — Trúarbrögðin segja: guð skapaði.
Vissulega, frá honum er það. En það skýrir
119
ekkert. Alt er nú í guði; alt lifir og er haldið
við lýði um alla eilífð af guði. Guðshugmyndin
er oft ranglega látin skýra að eins hið liðna; hún
á eins heima um nútíð og framtíð. Ef vér segj-
um, að náttúran birti guð frá einu sjónarmiði,
hlýtur það að vera satt. En að segja að guð-
dónnirinn birtist frá einni hlið í náttúrunni, erþað
um leið að krefjast eilífðar hverjum þeim hlut til
handa, sem í raun og veru er til, og segja, að
dauðinn sé ekki tilveruleysi, heldurað eins breyt-
ing. Fæðing er breyting. Dauði er breyting.
Sæl breyting, ef til vill. Döpur breyting, ef til
vill. Þ>að er undir ástæðum og sjónarmiði komið.
En óhjákvæmileg breyting er það. ,,Eg gjöri
þá ákveðnu staðhæfing, að enginn hlutur, sem í
raun og veru er til, verður að engu, heldur
breytir að eins mynd og lögun“.
Munurinn á hinu hverfula og varanlega er aug-
ljós. Kerfin hverfa, efnasamsöfnln, niðurröðunin.
Hópur manna safnast saman ogdreifist; hópurinn
hverfur. Ský myndast á himni — og hverfur;
skýið hefir dáið. Dögg myndast á blaði, —
hverfur, — sýnist verða að engu eins og skýið.
En vér vitum betur,bæði um skýið og döggina.
I ósýnilegri mynd er daggardropinn í loftinu,
glampar í sólunni. Osýnilegur var hann; ósýni-
legur verður hann. En jafnvel í ósýnilegri mynd
endurspeglíir hann mynd annars heims og leggur
sinn ske. f til fegurðar og nytseml sköpunarverks-
ins. Sýnilega myndin skammvinn; daggardropi
fæddist og daggardropi dó. Eins og loftkendur
vökvi lifir hann áfram, með öllum þeim eiginleik-
um, sem létu hann verða að skýi. Jafnvel hann
ber eilífðar-merkið á sér.
Hvað er þá um lífið? Er það ekkert, sem
hleður saman ögnum kolaefnis, ildis og vetnis
þangað til fram kemur eikartré, örn eða
maður? Eða er það eitthvað, sem í raun og
veru er ekki neitt ? Það er eigi svo. Eigi
heldur með vit og meðvitund og vilja, né heldur
með endurminning, ást og tilbeiðslu, né hina
margföldu starfsemi. Þ>etta er eigi ekkert og
aldrei mun það verða að engu eða hætta að vera
til. Þ>að kom eigi upp með oss; það varð aldrei
til í bili. Þ>að er eilíft eins og guðdómurinn
sjálfur og í hinni eilífu veru skal það að eilífu
vara.
Prófarkalestur á síðasta blaði eru meun beðnir að fyrir-
gefa; ritstj.varð að bregða sér burt um jólin áður fullprentaO
var. A bls. 101 í næst síðasta vísuorði stendur hýtur í st. f.
hlýtur. Þetta er beðið að leiðrétta.