Breiðablik - 01.03.1911, Side 3

BREIÐABLIK
i47
manni hefir tekist að láta renna
upp í huga sér. í lífinu finnur
hann fegurð og ekki annað. Andi
hans er laugaður ljósi fegurðar-
innar, hvert sem hann horfir.
Enda var hann og er ástmögur
þjóðar sinnar. Hún les bækur
hans og les sig drukna, fegurð og
bjartsýni.
Og til annarra þjóða hafa þær
náð. Þjóðverjar lesa rit Emersons
nú, miklum tjálgleik, síðan hug-
sæisspekin nýja tók að ryðja sér
til rúms. Þeir soga þar að sér
vordags-ilm frumskóganna og fá
þar hugboð um ný og ónumin and-
ans lönd fyrir austan sól og
vestan mána.
En nú um aldamótin síðustu var
uppi með Bandamönnum einn
mikilhæfasti og djúpspakasti and-
ans maður, er uppi hefir verið —
heimspekingurinn og sálarfræð-
ingurinn William James.
Hann var fæddur 1842, og dó 27.
ágúst 1910. Fráfall hans var hugs-
andi heimi mesta tjón. Því til
hans horfðu menn eftir nýjum
hugsunum frekar en flestra, ef
eigi allra, samtímismanna hans.
Flest það, sem göfugast er í
andlegu lífi Bandamanna, birtist í
fari hans. Enginn göfugri kvist-
ur hefir runnið af þjóðlífsrót þeirra.
Dugnaður, alvara og stöðug leit
eftir hinu verulega eru alt einkenni
þjóðlífs Bandamanna, en um leið
einkenni hans í alveg sérstökum
skilningi.
Hann var alinn upp á miklu al-
vöru-heimili, var prestssonur, lagði
fyrir sig læknisfræði og hóf starf-
semi sína með fyrirlestrum um lík-
skurðarfræði og lífeðlisfræði við
Harvard-háskólann fræga. En
eitt sinn brá hann sér yfir á annað
svæði og flutti erindi um sálar-
fræði, er mikla eftirtekt vakti með
embættisbræðrum. Skömmu síð-
ar var hann gerður professor í sál-
arfræði. Og það varð stórmerkur
atburður,eigi að eins fyrir Banda-
ríkin, heldur einnig allan mentað-
an heim.
Hann var fullþroska maður, er
hann gaf út meginatriði sálarfræð-
innar (P r i n c i p le s ofPsycho-
logy), 48 ára gamall, árið 1890,
stæsta ritverkið, ereftir hann ligg-
ur. Brátt dró hann efnið saman
og breytti í kenslubók (Text-book
of Psychology, 1892).
Árið 1897 birtist enn bók eftir
hann, er nefnist: Viljinn til trúar
(The Will to believe). Frumleiki
hugsana hans kom þar fyrst til
fulls í Ijós. í bók þessarri rann-
sakar hann trúarlífið oggerir grein
fyrir því sem sérstakri starfsemi
sálarinnar. Og þar þótti djúpar
rist, en hafði áður verið, um það
hugðnæma efni.
Enn starfaði hann í fimm ár að
þeirri bók, ergerði hann að heims-
frægum manni. Hún nefnist
Margvísleg reynsla í trúarefnum,
(Varieties of Religious
Experience) og kom út árið
1902. Sjálfur áleit hann, að þar
hefði hann talað sitt síðasta orð.