Lögrétta - 01.01.1933, Síða 11

21
LÖGRJETTA
22
mótsagnir þegar þeir hittast. Og það er ekki
þar með nóg. Við sjáum það, að Flavius
Josepus, sem segir frá sömu atburðunum í
„Frumþráðum“ sínum og í „Gyðingastyrj-
öldunum“, segir frá þeim sitt á hvað í hvoru
ritinu um sig. Titus Livius er ekki annað en
sögusmetta. Og átrúnaðargoð yðar, Tacitus,
kemur mjer svo fyrir sjónir, að hann sje
mesti lygari, sem með uppgerðar merkissvip
dragi dár að veröldinni. Þukydides, Polybius
og Guicciardini met jeg allmikils. En að því
er snertir hann Méjerary okkar, þá veit hann
ekki hvaða elg hann veður og sama er að
segja um þá Villaret og Vely ábóta: Jeg á-
fellist samt ekki einungis söguritarana; jeg
verð að áfellast söguna sjálfa.
Hvað er sagan ? Safn af siðferðilegum
smásögum, eða öllu heldur hrærigrautur af
frásögum og ræðum, alveg eftir því hvort
sagnfræðingurinn er ræðumaður eða heim-
spekingur. I henni finnast falleg sýnishom
af mælskulist, en það er árangurslaust að
leita þar sannleikans. 1 sannleikanum þarf
að koma fram nauðsynlegt samband hlut-
anna og sagnfræðingurinn getur ekki leitt í
ljós þetta samband, af því að hann getur
ekki rakið slóð orsaka og afleiðinga. Minnist
þjer þess, að ávalt, þegar orsök sögulegrar
staðreyndar er fólgin í annari ósögulegri
staðreynd, þá er sögunni ekki trúandi. Og
þar sem sögulegar staðreyndir eru nátengd-
ar ósögulegum staðreyndum, þá liggur það
í augum uppi, að atburðaröð sögux-ita teng-
ist ekki saman á eðlilegan hátt, heldur af
bragðvísi orðkynginnar. Minnist þjer þess
einnig, að munur á sögulegum og ósöguleg-
um staðreyndum er einber handahófsmunur.
Af þessu er það ljóst, að sagan er fjarri því
að vera vísindi, heldur er hún lyginni ofur-
seld, vegna þeirrar ónákvæmni,, sem henni
er í eðlið borin. Samhengi hennar og rökvísi
brestur sí og æ, án þess að hún láti í tje
nokkrar raunverulegar upplýsingar. Svo sjá-
ið þjer það líka, að úr annálum þjóðanna
verður ekki dregin nein spásögn um fram-
tíð þeirra. Sjerkenni vísindanna eru í því
fólgin, að ]xau hafa spásagnaranda, þau geta
búið til skrár um það og reiknað það út fyr-
ir fram hvenær flóð verður og fjara, eða
tunglmyrkvi, en styrjaldir og byltingar verða
ekki reiknaðar út fyrir fram“.
Herra Roman setti herra Coignard ábóta
það fyrir sjónir, að hann krefðist ekki af
sögunni annars, en slitrótts og óviss sann-
leika, sem meira að segja væri oft missögn-
um blandinn, en væri óendanlega mikils virði
vegna þess, sem hann snerist um, sem sje
manninn.
„Jeg veit það, sagði hann, hversu mann-
leg saga er missögnum blandin og brepgluð.
En þótt hið strangasta samband orsaka og
afleiðinga vanti í hana, finn jeg samt í
henni ákveðið samhengi, sem jeg missi og
finn aftur, eins og rústir af hofi, sem er
hálfgrafið í sandinn. Þetta eitt er mjer ó-
metanlega mikils virði. Og svo er það von
mín og vissa, að söguritun framtíðarinnar
geti kept við raunhæf vísindi vegna ríku-
legra heimilda og strangari starfsaðferða“.
„Á það skuluð þjer ekki reiða yður, sagði
meistari minn. Jeg hallast þvert á móti á þá
sveifina, að hið sívaxandi flóð endurminn-
inga, brjefasafna og skjala í söfnum muni
auka erfiðleikana fyrir söguritunum fram-
tíðarinnar. Herra Elevard, sem hefur helgað
líf sitt rannsóknum á ensku stjómarbylting-
unni, fullyrðir það, að eins manns æfi end-
ist ekki til þess, að lesa helminginn af því,
sem skrifað var meðan á ókyrðinni stóð.
Mjer dettur nú í hug æfintýri, sem herra
Blanchet ábóti sagði mjer einu sinni um
þessi efni og jeg ætla að segja yður það
eftir því sem jeg man. Mjer þykir leiðinlegt,
að herra ábótinn er ekki sjálfur viðstaddur
til þess að segja frá því, því að hann var
andríkur maður.
Dæmisagan er sisvona.
Þegar hinn ungi fursti Zemir erfði hásæt-
ið eftir föður sinn kvaddi hann á fund sinn
alla fræðimenn ríkis síns og þegar þeir voru
þangað komnir mælti hann til þeirra á
þessa leið:
Kennari minn, doktor Zeb, hefur kent
mjer það, að mönnum sje síður hætt við
því að leiðast afvega ef þeir láti dæmi lið-
ins tíma lýsa sjer. Þess vegna vil jeg
kynna mjer sögu þjóðanna. Jeg skipa yður
því, að skrifa mannkynssögu og láta einskis