Alþýðublaðið - 22.12.1963, Blaðsíða 3

ATVINNULEIKARINN
Liverpool
Njörður P. Njarðvík:
Sá svarti senuþjófur. Har-
aldur Björnsson í eigin hlut-
verki-
Bókaútgáfan Skálholt h.f.
, 1963 264 bls. ’
„Andstætt flestum öðrum er ég
maður aldursins. Mér hefur aldrei
liðið betur en síðan ég komst á
efri ár og aldrei notið lífsins
meira en nú. Hvert andartak iífs-
ins er mér nautn. Þroski minn hef
ur vaxið og augun orðið skyggn-
ari á dásemdir lífsins. Og unaður
tilverunnar er fólginn í einföld-
um hlutum. Að horfa upp í him-
inblámann- Finna andvarann leika
um sig og anda að sér tæru loft-
inu. Horfa á blátt, sílifandi vatnið.
Finna ilm gróðurs og moldar. Sjá
sólina rísa yfir döggvaða jörð.
Gleðjast með góðum vinum. Heyra
rödd barna sinna. Finna frið heim
1 ilisins umlykja sig. Skynja lífs-
þróttinn streyma um líkama sinn
Allt þetta rennur fyrir mér saman
í dýrlega hljómkviðu sem í einu
orði nefnist mannlíf-11
Þetta er niðurstaða Haralds
Björnssonar leikara í lok minn-
inga sinna, og leynir sér ekki
að þarna talar hamingjusamur
maður. Haraldur getur litið yfir
sigursælan lífs- og listferil; hann
hefur sannreynt það í lífi sínu að
hann valdi' rétt þegar liann á sín-
um tíma ákvað að kosta öllu til
að gerast leikari og leggja á það
aila stund að nema list sína til
fullnustu, helga sig henni allan og
óskiptan. Haraldur reyndist maðúr
til að standa við ákvörðun sína og
standast hana, og þróun mála á
íslandi var slík að ákvörðun hans
reyndist framkvæmanleg. Að vísu
hlaut hann um sinn að sæta sama
hlutskipti og flestallir starfsbræð
ur hans, og vann um 16 ára skeið
fyrir sér með kennslu unz Þjóð-
leikhúsið tók loks til starfa; en
mundi samt ekki kennslan alla
tíð hafa verið lijáverk hans með
leiklistinni? Virðingin fyrir list-
inni virðist einhver sterkasti þátt
urinn í skapferli Haralds; listin
er honum helgur dómur frá önd-
verðu, óhjákvæmileg köllun; og
honum er alla tíð ljóst að hvers
konar hálfkák eða hálfmennska í
starfi tjáir listamanni sízt af öllu.
Ef til vill skiptir það sköpum
þeirra sem leggja sund á listir
hvort þeir gera sér nokkurn tíma
fullljóst að hlutverk listar sé ann-
að og meira en „koma heimsku
fólki til að hlæja"; skilgreiningar
á list eru margvíslegar og misjafn
ar en virðing fyrir listinni, ósigr-
andi ást á listinni bregðast ekki
listamanni. Og samkvæmt þessu er
Haraidur Björnsson stoltur af
stétt sinni og stöðu og þeim hlut
sem hann liefur sjálfur átt að þró-
un íslenzkrar leiklistar og ís-
lenzkrar leikarastéttar úr sundur-
leitum áhugamannahóp í samval-
inn flokk menntaðara listamanna.
Haraldur er stoltur af því að vera
fyrsti íslenzki „atvinnuleikarinn",
og getur nú hæðzt að þeim sem not
uðu þetta lieiti sem skammar-
yrði gegn lionum í öndverðu og
skammsýnum forustumönnum
Leikfélags Reykjavíkur sem sundr
uðu leikkröftum bæjarins um ára-
bil, en telji hann leikarastéttinni
hafa verið óvirðingu sýnda á hann
enn langt í land til fyrirgefningar.
Og vegna stéttvísi Haralds og ó-
brigðullar listrækni hlýtur á-
deila hans á þessa aðila aukinn
þunga og þrótt og ekki síður á
skipulag og starfsliætti Þjóðleik-
hússins nú á dögum, þar virðist
undarleg skammsýni hafa ráðið
mestu uppbl^sin af landlægum
pólitískum glópshætti. Mætti bók
Haralds vel verða tilefni endur-
vakinnar umræðu um stöðu og
stjórn Þjóðleikhússins-
Ekki er því að léyna að ég
gæti kosið mér ævisögu Haralds
Björnssonar með öðru móti en
hún er skráð hér. Auðvelt er að
óska sér þess að miklu ítarlegar
væri fjallað um einstakar leik-
sýningar og hlutverk hans, ein-
staka leikara aðra, um starf leik
húsanna, þróun leiklistarinnar,
□
þótt það kæmi niður að einhverju
leyti á beinni frásögn af eigin
ferli Haralds. Gaman hefði líka i ævinlega rétt fyrir sér sjálfur;
mannahöfn, þriðji frá heimkom-
unni, misjöfnum viðtökum og erf-
iðleikum heima fyrir þótt margt
takist vel, fjórði frá batnandi hag
og frama á leiksviði sem hefst
með frægum Shylock Haralds í
Iðnó, fimmti loks frá árunum eftir
tilkomu Þjóðleikhússins, en þá
tíð hefur Haraldur lifað við sam-
fellt lukkustand segir hann sjálf-
ur- Frásögnin er ævinlega hröð,
lipurleg og læsileg í bezta lagi, en
þótt margir komi við sögu og
margt frásagnarvert er manni samt
lýsing Haralds sjálfs minnisstæð-
ust að bókarlokum. Hann virðist
fullkomlega einlægur í því sem
hann kýs að greina frá; beztu eig-
inleikar hans, hreinskiptinin, list-
armetnaðurinn, lífsnautnin (sem
hann lýsir í tilvitnunni hér í upp-
hafi), eru slíkir að honum fyrir-
gefst auðveldlega dálítill hégóma-
skapur á stundum og það sýnist
öldungis eðlilegt að hann hafi
verið að hann segði berlegar af
skoðunum sínum á lífi og list, á
ást og erótík og samhengi kyn-
hvatar og listgetu, en á öllu þessu
jtæpir hann aðeins í bókinni-
Haraldur er bersýnilega mikið
HARALDUR BJORNSSON
náttúrubarn og náttúruelskandi.
En sumt það sem hann segir í
minningum sínum um „hefnd nátt
úrunnar“ er mér hálfóljóst; hann>
vii’ðist veigra sér við að segja af
létta allan hug sinn og fyrir vikið
fá í minningunum ýmis yfirborðs-
atvik ævi hans aukna áherzlu sem
varla skipta öll miklu máli. En
hvað um þetta: ævisaga Haralds
er prýðilega snotur og
skemmtileg bók aflestrar eins og
frá henni er gengið og gefur les-
andanum einkar ánægjulegt færi
til viðkynningar við þennan hug-
þekka og fjölgáfaða listamann.
kynna sem fylla mynd hans eins
og við eigum hana af sviðinu þótt
þó auki hana ekki mörgu né skýri
hana djúptækum skýringum. Bók
in skiptist í fimm liluta, fjörutíu
stutta kafla; og greinir fyrsti hlut
inn frá æskuárum Haralds norðan
lands og námsvist erlendis og
fyrstu kynnum við leiklistina unz
liann tekur sig upp úr kaupfélags-
búðinni á Akureyri til að gerast
leikari, annar írá námsárunum
við Konunglega leikhúsið í Kaup-
þetta eru blátt áfram ómissandi
þættir í fari mannsins og fjar-
stætt að ætlast il hann sé ó-
vilhallur dómari þar sem hann
kemur sjálfur við sögu. Og öll
frásögn hans ber með sér að hér
talar enginn kararmaður þótt hann
sé kominn upp fyrir eitthvert ald-
ursmark — sjálfum lionum óskilj-
anlegt: Haraldur Björnsson er
víst áreiðanlega enn vís til um-
svifa í leikhúsi og leiklistarmál-
um okkar. Og er þetta kannski
bókinni bezti vitnisburðurinn.
Njörður P. Njarðvík hefur fært
frásögn Haralds í letur, og mun
hann eiga góðan, og trúlega ó-
mældan, þátt í því hversu.vel hef-
ur tekizt. Hann tranar sér hvergi
fram: í meðförum hans hefur frá-
sögn Haralds frjálslegan og um
leið einkar persónulegan blæ,
henni er haldið fram útúrdúra-
laust og hún er ævinlega læsileg
þótt ekki sé allt jafnmerkilegt
sem frá segir. Málfarið á bókinni
I virðist eðlilegt hversdagsmál, laust
i við öll stíltilþrif, en hæfir frá-
sögninni vel-Hins vegar hefði
Njörður gjarnan mátt beita sig
og þá Harald, meiri stílaga með
köflum og hefði það orðið bók
þeirra til þrifnaðar. „Æskan er
viðkvæmur hlutur sem tilheyrir
sálinni," segir hér t.d. í fyrsta
kafla: hér fer saman amböguleg
hugsun og málfar, og er þvílíkt
setningarlag því^ miður alltítt í
bókinni. Margar myndir ei-u í bók
inni og góða bókarprýði að þeim;
ég get ekki stillt mig um að nefna
tvær sem mér finnst báðar sér-
legar kostulegar. Önnur er af
tveimur leiklistarsinnuðum gagn-
fræðingum á Akureyri árið 1911,
þeim Haraldi Bjömssyni og
Tryggva Sveinbjörnssyni; hin er
af því háa Þjóðleikhúsráði. Frá-
gangur bókarinnar er allgóður af
hálfu forlagsins og prófarkalestur
virðist vandaður. Tilgerð í staf-
setningu nokkurra orða (vóru,
kómu, einginn) er þó til leiðinda;
betur má ef endurbæta á stafsetn
ingu að einhverju gagni; og spak-
vizkuklausa næst á eftir efnisyfir-
liti held ég teljist líka til tilgerð-
ar- Loks eru Það lýti á frágangi
bókarinnar að hvorki er þar
myndaskrá né nafnaskrá sem nauð
synlega þarf að fylgja slíkum bók
um. Þá er reyndar ótalið leiðin-
legasta lýtið á bókinni sem er
heiti hennar: það er óhæfilega
hjákátlegt, en menn skyldu varast
að láta það spilla hugmyndum
sínum um bókina fyrirfram. Hún
er miklu betri en svo. — Ó.J.
AIÞÝÐUBLAÐIÐ — 22. des. 1963 3