Eimreiðin - 01.09.1917, Blaðsíða 62

184
hafa þeir þá verið (að skoðun höf.) höfundar Gunnlaugs sögu Orms-
tungu og Laxdælu, er þeir tóku draumana hans Þorsteins Egilssonar
og hennar Guðrúnar Ósvífrsdóttur inn í sögur sínar! Reyndar hafa
nú útlendir fagurfræðingar hver 1 kapp við annan lofað þessar sögur
sem framúrskarandi listaverk og einmitt sérstaklega bent á þessi atriði
sem dæmi upp á snildina í framsetning þeirra. Og vér höfum heldur
ekki hingað til heyrt neinn íslending vera á öðru máli.
Gagnrýni höf. á sögunni sHækkandi stjarna* er heldur ekki á
réttum rökum bygð. Því þó veikindasaga Kristínar sé næsta ótrúleg
og óeðlileg, þá er hún í fullu samræmi við hin sögulegu heimildarrit,
sem J. Tr. byggir á. Það helzta, sem að mætti finna, er því það,
að ekki er gerð meiri tilraun til að skýra hið ónáttúrlega í henni.
Og fráleitt er það, er höf. bregður J. Tr. um, að hann misbjóði ís-
lenzku kvenneðli, er hann láti Kristínu tala um ást sína á brúðguma
sínum, sem hún hafi vart þekt nokkuð fyr, af því hún hlakki til að
eiga börn með honum, væntanleg stórmenni. Því einmitt þetta er
fyllilega réttmætt í sögu J. Tr., þar sem Kristin skoðar það sem æðsta
takmark sitt í lífinu, að bæta föður sínum og ætt sinni upp sonar-
missinn. Og hugsunarháttur hennar í þessu efni er í fylsta samræmi
við hugsunarhátt beztu fornkvenna vorra, sem vanalega urðu að sætta
sig við að ganga að eiga menn, sem þær lítið eða ekkert þektu, og
bygðu sínar æðstu sæluvonir á voninni um að eiga með þeim hrausta
og góða sonu, er varpað gætu ljóma yfir ættina. Nóg dæmi í ís-
lendingasögum þessu til sönnunar. Skilningur J. Tr. á þessu er ó-
endanlega miklu réttari en dómanda hans.
Því verður ekki neitað, að þingeyingar eru margir gáfumenn og
sinna betur bókmentum en flestir eða jafnvel allir aðrir íslendingar.
En þeir vita líka af því. Og sjálfsálit þeirra á sér stundum engin
takmörk. í’að er einkenni sannmentaðra manna, að þeir vita, hve
skamt þekking þeirra nær, en hálfmentaðir menn halda, að þeir hafi
vit á öllu Og þessu bregður óneitanlega stundum fyrir hjá sumum
í'ingeyingum. Jafnvel annar eins gáfumaður og skáldið á Sandi heldur,
að af því viðurkent er, að hann riti fallegt mál, þá hljóti hann að
vera fær um að skrifa um málfræði, og kemur því upp um sig, að
hann þekkir ekki einföldustu málfræðisreglur, heldur t. d., að af því
að rétt er að rita pöglar, þá megi líka rita pögl (f. þögul). Eftir því
ætti að vera rétt að rita göml (f. gömul)', af því rétt er að rita gamlar.
Þar sem svo fer um hið græna tréð með oftraustið á sjálfum sér, þá
er ekki furða, þótt Á. J. hafi tekist meira í fang en hann var
maður til. V. G.
MAGNÚS JÓNSSON: VESTAN UM HAF. Smávegis um Ameríku og landa
vestra. Rvík 1916.
Ritlingur þessi er vel ritaður og ber vott um bæði allmikla einurð og glögg-
skygni og sannleiksást. En þar með skal enganveginn sagt, að alt sé fullkomlega
rétt, sem þar er hermt af löndum vorum vestra. Viljandi mun höf. ekki hata sagt
annað en það, sem hann áleit sannast og réttast, en hann er ekki óskeikull, fremur
en aðrir menn. Sérstaklega gerir hann altof lítið úr ræktarþeli landa vestra til ís-
lands og er ósanngjarn í kröfum sínum um álit þeirra á ættjörðinni. Hann heimtar,