Alþýðublaðið - 13.06.1964, Síða 8

Svo segir í listasögunni, sem
kemur út árið 1964. En lítum
okkar til gamans og frekari
glöggvunar í Sunnanfara árið
1901. Þar birtust myndir af Út-
laga Einars Jónssonar og skrif-
að stendur:
20. öld( segir, að Útlaga megi
telja til þeirra verka listamanns
ins, sem kenna megi til raun-
sæis. En raunsæið er aðeins á
yfirborðinu, að því er listfræð-
ingurinn segir. „Undir því er
sterkur rómantískur strengur,
og er myndefnið sjálft raunar
nægjanleg sönnun þess. Það er
á engan hátt tengt samtíman-
um, heldur þjóðsögukennt, og
atburðurinn, sem myndin tjáir,
er útlaginn heldur til byggða
með látna konu sína til þess að
jarða hana á laun í kristnum
reit, felur í sér rómantíska og
jafnvel trúarlega viðkvæmni.
Barnið, sem útilegumaðurinn
ber á arminum, er heldur ekki
hluttakandi í neinni raunsæis-
túlkun; það er snyrtilegt engil-
barn, sælt í angurværð sinni.
Með þessum orðum er þó ekki
kastað neinni rýrð á þetta
merkilega listaverk, heldur að-
stóla. Þegar fjárhagsnefnd
þingsins lagði fram frumvarp
sitt, var þar gert ráð fyrir 2000
króna styrk til Einars, og þá
sérstaklega í viðurkenningar-
skyni vegna Útlaga. Þótt þetta
væri mikið fé og raunar langt-
um meira en nokkru sinni áður
hafði verið veitt einum mannl,
þótti nokkrum þingmönnum
nauðsynlegt að bæta við það
1000 krónum, svo Einar gæti
áhyggjulaus hugsað til Rómar-
ferðar, sem hugur hans stóð þá
til. Báru þeir fram breytingar-
tillögu þess efnis. Þegar hún
kom til umræðu við endanlega
afgreiðslu fjárlaga, féllst fram-
sögumaður fjárlaganefndar á
hana fyrir nefndarinnar hönd
með þeim orðum, ,,að þessi veg
ur er svo dýr og erfiður, með-
an menn eru að vinna sér nafn,
— og þar sem þingið hefur tek-
ið þennan mann að sér til að
sjá, hvað í honum býr, þykir
nefndinni rétt að veita þennan
styrk svo ríflega, að allar lík-
ur séu til, að hann komi að
gagni“.
Framsögumaður nefndarinn-
ar var þó enginn annar en Val-
týr Guðmundsson, sem hafði
verið mjög letjandi þess að
veita Einari styrk í öndverðu,
þar sem höggmyndalist gæti
ekki komið íslandi að neinu
•gagni. Styrkur þessi var síöan
samþykktur einróma, og skyldi
hann greiðast í tvennu lagi, kr.
2000 árið 1902 og 1000 árið
1903. Til þess að sýna enn Ijós-
ar rausnina í þessari fjárveit-
ingu má nefna, að heildarupp-
hæð fjárlaga þetta ár var að-
eins rúm hálfönnur milljón, en
3000 krónur svöruðu hæstu árs
launum embættismanna, t. d.
landsverkfræðings, og voru em
bættislaun þó hlutfallslega
miklu hærri þá en síðar.
Vorið 1904 sóttist listsafnari
einn í Ripum eftir að fá Út-
laga keypta og bauð fram 600
krónur, en Ditlev Thomsen,
kaupmaður í Reykjavík, gerði
Einari þá betra boð, keypti verk
ið og gaf það íslenzku þjóð-
inni“.
'■* * *
eftir blýantsuppdrætti og er
því óskírari.
„Yrkisefni“ listamannsins er
þetta, að útilegumaður er á
ferð til byggða á náttarþeli í
þeim erindum að jarða konu
sína í helgum reit. Hann ber
líkið á bakinu og barn þeirra
í fanginu: heldur á rekunni í
hendinni til að taka m,eð gröf-
ina, en hundurinn gengur við
hlið honum. Hann er hrikaleg-
ur og ófrýnn. Konan. numin úr
byggð, ung og fríð sýnum. Móð
urleysinginn í sauðargærunni
hjúfrar sig upp að vanga föður
síns.
Myndin er meir cn'VÆ manns
hæð. Henni er ætlað að þurfa
að sýnast í venjulegri líkams-
stærð nokkuð tilsýndar. Það er
gipssteypa, sem hér ér sýnd.
Því að eins liggur fyrir henni
að vera höggvin í marmara, að
einhver auðmaður eða listasafn
panti það, eins og þegar eng-
lendingurinn auðugi pantaði
Jason höggvinn í marmara í
Róm, er hann sá hann hjá Al-
bert Thorva'dsen, en það varð
upphaf frægðar og frama þess
mikla landa vors.
„Útilegumaðurinn“ ér Jason
Einars Jónssonar og vantar nú
ekki nema Englendinginn auff-
uga. Þess má geta, alþingi ti\
sóma, að þaff veitti honum í
sumar sæmilegan styrk til Róm
arfarar, en fyr þykja eigi lista-
menn menn meff mönnum, en
þar hafa þeir dvalið um hríð og
auðgað anda sinn og íþrótt á
hinum frábæru listaverkum,
sem þar er svo mikið um“.
* * *
63 árum seinna var listaverk-
ið steypt í eir í Noregi.
• * * *
í Iðunni, 7. árg. 1921, segir
svo: „Einar var kominn á 18.
ár, er hann komst loksins til
Kaupmannahafnar og byrjaði
listanámið. Naut liann fyrst til-
sagnar hins ágæta norska mynd
höggvara Stephan Sinding’s
ír 2 ár, — en síðan var hann
•3 ár á listaháskólanum danska.
„Myndirríar á 60. og 61. blað
síðu eru af útilegumannslíkn-
eski hins unga, efnilega lista-
manns, Einars frá Galtafelli
Jónssonar, það er hlaut þann
frama í vor að komast á lista-
sýninguna í Charlottenborg í
Kaupmannahöfn og fékk þar
góðan orðstír hjá listdómurum.
Fyrri myndin, — framhliðin,
er gerð eftir ljósmynd, en hin
SUNNAN við kirkjugarð stend-
ur útlagi og stefnir úr bænum.
En þótt hann fýsi til fjalla, er
ferð hans tafin, því fætur hans
eru steyptir við grágrýtisbjarg,
og margur hefur látið minna
verða sér fjötur um fót.
Naumast hefur handahóf ráð-
ið því, hvernig listaverk Einars
Jónssonar, Útlaginn, snýr við
bæjarbúum. Ef til vill hefði
verið eðlilegt að áætla, að fram
hliðin sneri að hjarta borgar-
innar, — þangað sem allra leið-
umferðarinnar: „Það er eins og
einmitt eins og það á að vera,
að hann snýr baki að hringiðu
umferðarinnar, „Það er eins og
honum liggi á úr bænum". —
eins og Tómas Guðmundsson,
skáld, komst að orði, er um
þetta var rætt.
* * *
í ritverki Björns Th. Björns-
sonar, íslenzk myndlist á 19. og
eins leitazt við að benda á þá
togstreitu, sem átti sér stað
með Einari um þetta leyti á
milli sterkra raunsæisáhrifa og
dreymins, rómantísks lundar-
fars hans sjálfs".
í riti Björns Th. Björnssonar
greinir frá því, að frummynd
verksins hafi verið gerð árið
TEXTI:
HÓLMFRÍÐUR KOLBRÚN
GUNNARSDÓTTIR
1898. — „Veturinn 1900—1901
hafði Einar unniff að því að
stækka Útlaga, og um vorið var
myndin tekin á hina opinberu
listsýningu í Charlottenborg.
Var mjög lofsamlega um hana
ritað í dönsku blöðin, og barst
sá hróður hingað heim um líkt
leyti og Alþingi settist á rök-
S 13. júní'1964 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ