Vísir - 16.07.1962, Blaðsíða 9

Mánudagur 16. júlí 1962.
VISIR
Skipafloti Bmskipoféiogsins fimmfaldaðist í stjóraartlð hans
— Sumt hefur manni heppn-
azt og þá gleðst maður, og er
hamingjusamur. Sú hamingja er
umbun fyrir unnið starf og
miklu meira virði en laun eða
þakklæti. Það vekur hjá manni
trúna á sjálfan sig og maður
verður starfhæfari á eftir. Stund
um mistekst svo það sem ætlað
hafði verið og þá bregður yfir
skugga. Svona er lífið, tröppu-
gangur upp eða ofan.
Það var Guðmundur Vil-
hjálmsson, maðurinn sem gegnt
hefur forstjórastörfum fyrir
Eimskipafélag Islands um nær
aldarþriðjung sem lét sér þessi
orð um munn fara við blaða-
mann frá Vísi fyrir nokkrum
dögum. Erindi blaðamannsins
var að biðja Guðmund að segja
blaðinu nokkuð frá starfi sínu
við Eimskip.
— Ég réðist til félagsins vor-
ið 1930, hélt Guðmúndur á-
fram. Ég tók við starfinu I júní-
mánuði í staðinn fyrir Emil
Nielsen framkvæmdarstjóra.
— Við hvað höfuð þér unnið
áður?
— Næstu 15 árin á undan
hafði ég verið f þjónustu Sam-
bands íslenzkra samvinnufélaga
erlendis. Byrjaði á skrifstofu
Sambandsins f Khöfn árið 1915,
var vorið 1917 sendur til New
York og var þar í þrjú ár, ann-
aðist þá bæði innkaup á hvers
konar vörum og eins sölu ís-
lenzkra afurða, en árið 1920
opnaði ég skrifstofu Sambands-
ins f Edinborg og var þar 10
ár samfleytt.
Fékk kosningarétt
hálf-fimmtugur.
— Hvað kom eiginlega til
þess að þér urðuð fyrir valinu
í framkvæmdastjórastarfið hjá
Eimskip?
— Ég veit það varla sjálfur.
En nokkru mun þó hafa ráðið
að stjóm félagsins vildi ráða að
þvf óháðan og hlutlausan
framkvæmdarstjóra, mann sem
ekki hafði afskipti af stjórn-
málum og stóð utan við allar
erjur viðskipta- og athafna-
lífsins. Auk þessa hafði ég haft,
á þvf árabili sem ég vann hjá
Sambandinu, meiri og minni
kynni af Eimskipafélaginu í
margháttuðum viðskiptum.
Skipstjóra félagsins þekkti ég
alla meira eða minna og var
starfsemi félagsins að ýmsu
leyti vel kunnugur.
Þrátt fyrir þetta var ég dálftið
smeykur við að taka við starf-
inu. Ég óttaðist tortryggni f
minn garð af beggja hálfu,
bæði minna fyrri húsbænda og
eins af hálfu heildsala og kaup-
manna. Mér fannst tortryggni af
þeirra hálfu eðlileg. Þá þegar var
komin hörð samkeppni milli þess
ara aðila og ekkert eðlilegra en
að ég væri hafður undir smá-
sjánni. Þó varð ég þess aldrei
var, enda reyndi ég að halda
réttlætislínunni við hvern sem
var og manngreinarálits. Ég
átti lfka ýmsa góða vini f þjóð-
félaginu, sem veittu mér sið-
ferðilegan stuðning þegar mest
reyndi á.
— Þér segizt hafa verið hlut-
laus stj''rnmálum. Ég hélt að
það væri naumast hægt í nú-
tfma þjóðfélagi.
— Jú, það bar ýmislegt til.
Ég hafði frá öndverðu ákveðið
að halda fyrirtækinu, sem ég
starfaði við, utan við allar póli-
tfskar deiiur eftir þvf sem ég
megnaði. Þetta var félag þjóð-
arinnar, óskabarn hennar,
mestá átak sem nokkru sinni
hefur verið lyft til almennings-
heilla í landinu og með almenn-
um framlögum þjóðarinnar.
Það mátti heita að hvert heim-
var ekki þannig varið. Lögin
voru svona. Ég fór úr landi
áður en ég öðlaðist kosningar-
rétt. Ég kom aftur tii Islands
39 ára gamall, og þá þurfti ég,
lögum samkv., 5 ára búsetu f
Iandinu áður en ég fengi að
Guðmundur Vilhjálmsson.
þúsund. Mig minnir að þegar
ég kom til Eimskips hafi tæp-
lega 30 manns unnið á skrif-
stofunum, úm 160 manns á
skipunum og 2 — 3 hundruð
verkamanna í landi. Nú er sú
breyting orðin á að um 70
manns vinna á skrifstofum fyr-
irtækisins, um 350 manns á
skipunum og meðalfjöldi verka-
manna nálægt 600 — 700 talsins.
Skipastóllinn hefur í heild
verið endurnýjaður, bæði vegna
þess að endurnýjunar var þörf
og líka vegna skipamissis í
heimsstyrjöldinni. Goðafoss og
Dettifoss voru skotnir niður, en
Gullfoss tekinn af Þjóðverjum.
Strax að styrjöldinni lokinni
var byrjað að semja um smíði
nýrra skipa fyrir félagið, enda
þörfin knýjandi. Fyrst var
samið um smíði „þrfburanna"
svokölluðu en það voru Goða-
foss, Dettifoss og Lagarfoss.
öll voru skip þessi mun stærri
en gömlu skipin voru og byggð
með miklu frystirúmi vegna
flutningsþarfar.
Svo kom flaggskipið okkar,
Gullfoss, árið 1950. Mér finnst
það næsta ótrúlegt að hann sé
orðinn 12 ára, svo skammt
finnst mér liðið frá er við tók-
um á móti honum. En það var
ánægjulegur dagur.
— Hafa þeir ekki verið marg
ir, ánægjudagarnir í starfsferli
yðar?
— Jú, víst hafa þeir verið
margir. Það hafa skipzt á skin
og skúrir eins og gerist og
gengur.
Átti að verðlauna
mig.
— Munið þér ekki eftir ein-
hverju sem öðru fremur markar
spor í endurminningum yðar?
mig hafði órað fyrir. Ég fékk
fyrir hönd félagsins 60 þúsund
sterlingspunda lán til 12 ára
með 4y2% vöxtum. Þetta var
hagstæðasta lán sem félagið
hafði nokkru sinni tekið.
— Yður hefur verið fagnað
þegar heim kom?
— Já, meira en það. Á næsta
aðalfundi Eimskipafélagsins á
eftir reis Brynjólfur Bjarnason
kaupmaður úr sæti. Og enda
þótt Brynjólfi væri ekki sérlega
annt um það að ausa út fé fé-
lagsins, taldi hann þó ástæðu
til að fundurinn samþykkti 5 þús
und króna verðlaun mér til
handa fyrir þetta afrek. Ég stóð
upp næstur á eftir Brynjólfi og
mótmælti tillögu hans. Ég sagði
að ég hefði ekki gert annað en
það sem var skylda mín og það
sem mér hafi borið að gera. Á-
nægjan yfir því að hafa tekizt
þetta væri mér meir en nóg
verðlaun.
Öðru hliðstæðu atviki skal ég
segja yður frá. Þaðgerðistfyrstu
árin eftir styrjöldina, einmitt
þegar við vorum að semja við
skipasmíðastöðina Burmeister &
Wain í Danmörku um smíði á
„fossunum" þremur sem ég gat
um áðan, Goðafoss, Dettifoss
og Lagarfoss. Þeir vildu fús-
lega tak; smíði skipanna að sér
og fyrir hagkvæmt verð, en sá
galli var þó á gjöf Njarðar, að
þeir töldu sig ekki' geta útvegað
stálið í skipin. Þeir kváðust víða
hafa reynt, en án árangurs, enda
lítið til af þeim málmi hér í
álfu fyrst eftir styrjöldina. Ég
stóð þá enn sem fyrr í góðum
samböndum við Breta og tókst
á hendur að freista gæfunnar.
Þegar ég nokkru síðar tjáði aðal
forstjóra Burmeister & Wain að
stálið væri fengið varð hann
steinhissa. Þetta væri eitt af því
Forstjóri Eimskips
í aldarþriðjung
ili á landinu legði fram skerf
sinn til að stofna Eimskipafé-
lagið á sínum tíma. Hvernig var
þá hægt að draga það inn f
flokkadeilur og þras? Það hafa
sumir reynt að gera það, bæði
fyrr og síðar, en það var ævin-
iega gert f fullkominni óþökk
minni. Ég var andvígur slfku og
fannst það stangast á við til-
gang félagsins og stefnu.
En það var líka annað sem
olli því að ég hafði ekki að-
stöðu til að skipta mér af stjórn
málum. Það var sú undaríega
staðreynd að ég öðlaðist ekki
kosningarrétt fyrr en á elliár-
unum, er þá var áhuginn á
landsmálaþrasinu búinn.
— Mér þykí- þér segja tíð-
indi!
— Já, það var krft með
bennan kosningarrétt hjá mér.
En það var ekki af þvl að ép
væri tugthúsfangi, eða hefði
gerzt sekur við lögin. Nei, því
kjósa. Ég var því nær háif-
fimmtugur að aldri þegar ég
fékk loksins að ganga upp að
kjörborðinu Hins vegar varmér
veitt sú náð að borga skatta.
Þurfti ekki einu sinni að sækja
um það.
Skipaflotinn hefur
fimmfaldazt.
— Hvað var skipakostur fé-
lagsins mikill þegar þér tókuð
við starfinu og margt fólk í
vinnu hjá þvf?
— Eimskipafélag íslands var
þá orðið veidi út af fyrir sig og
f röc stærstu vinnuveitenda
landsins Það átti fimm fossa,
Gullfoss gamla, Goðafoss sem
var þá annar í röðinni með sama
nafni, Brúarfoss, Lagarfoss og
Seifoss, en Deitifoss kom um
hautið 1930. Smálestatalan sam-
tals mun hafa verið nálægt 6-7
þús., en nú er hún komin yfir 30
— Ég minnist ákveðins at-
viks frá árinu 1933. Þá voru erf-
iðir tímar hjá Eimskip eins og
flestum öðrum fyrirtækjum í
landinu. Meðal þess sem félagið
skuldaði var andvirði Dettifoss
að heita mátti allt Það hafði
verið tekið danskt lán með afar
óhags.æðum kjörum sem upp-
segjanlegt var með 6 mánaða
fyrirvara, og auk þess fylgdu
því þau skilyrði að allar trygg-
ingar á skipum félagsins færu í
gegnum dönsk umboð. Stjórn
Eimskips var öll sammála um
það að þetta væru afarkostir. En
um annað var ekki að ræa. Pen-
ingar lágu ekki á ausu í þá
daga. Frá fyrri árum var ég ýms
um góðum aðilum f Londpn
kunnugur og ég ákvað þess
vegna aö fara þangað og þreifa
fyrir iér um lántöku ; stað
danska lánsins.
— Og tókst það?
— Árangurinn varð betri en
fáa, sem hann taldi útilokað að
nokkrum manni tækist eins og
á'stóð.
Daprir dagar.
— Hvaða atvik finnst yður
að helzt hafi varpað skugga á
sögu félagsins f yðar starfstíð?
— Það þarf ekki lengi að leita
þeirra. Það var þegar skipin okk
ar, Goðafoss og Dettifoss voru
skotin niður á styrjaldarárunum.
Sérstaklega kom hún eins og
reiðarslag yfir okkur fréttin um
Goðafoss, sem skotinn var niður
hér uppi f landsteinunum,
skömmu áður en skipsins var
vænzt til Reykjavíkur. Skipverj-
arnir voru komnir í sparifötin
sumir hverjir, tilbúnir að taka
á móti ástvinum sínum á hafnar-
bakkanum og öll hætta frá kaf-
bátunum virtist liðin hjá. Þá
varð þ-'tta • einu augnabliki.
Framh. á bls. 10