Vísir - 25.10.1962, Blaðsíða 9

V1S IR . Fimmtudagur 25. október 1962.
9
T dag mun sænska akademian
gefa út tilkynningu um það
hvaða skáld eða rithöfundur
skuli hljóta bókmenntaverðlaun
Nóbels, sem felur í sér yfir
2 millj. kr. í peningum til
þess að hinn hamingjusami geti
lifað áhyggjulausu lífi það sem
eftir er ævinnar og svo fylgir
því frægð um allan heim ásamt
tilboðum bókaútgefenda um
stórar útgáfur á verkum Nóbels-
skáldsins.
Enginn getur sagt fyrir um
með neinni vissu hver muni nú
njóta þessa heiðurs. Það verður
ákveðið á lokuðum fundi „Adert-
on“ eða hinna átján voldugu
manna sænsku akademíunnar.
1913: Tagore frá Indlandi.
sagnaskáldskapur hans er nú að
mestu gleymdur að undanskil-
inni sögunni Quo Vadis, sem
þykir ágætt reyfarakennt efni í
kvikmyndir.
Og árið 1903 var rifizt um það
í sænsku akademíunni hvör
þeirra Björnson eða Ibsen ættu
að fá verðlaunin. Það hefur ver-
ið upplýst síðar, að einn af á-
hcifamestu meðlimum akademí-
unnar hafi þá gefið yfirlýsingu
um það, að það þýddi ekkert að
veita Ibsen verðlaunin, þvl að
hann færi hnignandi en Björnson
stæði hins vegar á hátindi. Og
Björnson hlaut verðlaunin.
íyíobel hataði naturalisma Emils
Zola og mesta snilling en um
leið byltingarmann sinnar eigin
þjóðar August Strindberg,
En af öllum skáldum dáðist
hann mest af enska skáldinu
Shelley. Og það er talið að tak-
markalaus aðdáun Nobels á
Shelley hafi á endanum leitt til
þess, að hann varði hluta eigna
sinna til að stofna bók-
menntasjóð Nobels. 1 fyrstu
erfðaskrá sinni sem var skráð
1893 nefndi Nobel ekki bók-
menntaverðlaun á nafn, heldur
aðeins verðlaunin f raunvísind-
um.
En eftir að hann hafði samið
þessa eldri erfðaskrá sóttu kvæði
Shelleys á hann f vöku og
draumi unz hann lét undan og
ákvað í sfðustu erfðaskrá sinni
að hluti eigna hans skyldi fara
til bókmenntaverðlauna. En
segja má að þetta hafi borgað
sig, því að ekkert hefur haldið
Afhending Nóbelsverðlaunanna er konungleg athöfn. Svíakonungur afhendir þau í veizlu mikilli. —
Myndin sýnir þegar Gustaf Adolf konungur afhenti franska rithöfundinum Albert Camus þau árið 1948.
Bókmeimtaverðlaimum NGBELS
Að undanförnu hefur í tilgát-
um einkum borið á nafni banda-
rfska skáldsagnahöfundarins
John Steinbeck, en það getur
farið eins fyrir honum og dönsku
skáldkonunni Karen Blixen sem
um margra ára skeið hefur verið
talinn vænlegasti „kandidatinn"
en nú lézt hún í haust án þess að
hafa fengið virðingartákn Nóbels-
verðlaunanna.
A/'erðlaunaveitingin hefur oftast
’ verið mjög umdeild. Það
virðist ekki hægt að sjá neina á-
kveðna stefnu í veitingunum og
líkast þvf sem hinir átján fylgi
engri sérstakri reglu.. Þeir eru
oft sakaðir um að beita miklu
valdi af handahófi og þegar litið
er yfir farinn veg geta menn orð-
ið sammála um að sumar verð-
launaveitingarnar hafa verið mis-
heppnaðar. Menn sem nú eru
grafnir og gleymdir hafa fengið
verðlaunin en aðrir sem nú njóta
alþjóða viðurkenningar urðu af
heiðrinum.
Stofnandi verðlaunasjóðsins var
Alfred Nobel, hinn kunni og for-
ríki sænski iðjuhöldur, sem
græddi m. a. offjár á uppfinningu
dýnamítsins.
Við vitum það um Nobel sjálf-
an, að hann hafði dálæti á þrem-
ur norrænum samtímarithöfund-
um: Björnstjerne Björnson,
Henrik Ibsen og Selmu Lagerlöf.
Tveir þeirra fengu líka Nóbels-
verðlaun, en það er undarleg og
kaldranaleg stáðreynd að sá
þeirra sem nú nýtur alheimsvið-
urkenningar, Henrik Ibsen, og er
talinn gnæfa yfir Björnson og
Selmu Lagerlöf varð útundan.
Ibsen dó 1906 og hafði þá fimm
Nóbelsverðlaunum í bókmenntum
verið úthlutað. Þau fimmtu
hafði pólski rithöfundurinn
Henryk Sienkiewicz hlotið, en
1925: Bernard Shaw.
1938: Pearl S. Buck.
nafni Nobels jafn mikið á lofti
og bókmenntaverðlaunin. Verð-
launin í eðlisfræði og læknis-
fræði hefðu aldrei skapað nafni
hans svo mikla frægð.
T erfðaskrána setti Nobel þau
ein fyrirmæli um veitingu
verður úthlutað / dag
verðlaunanna, að þau skyldu
helzt fara til skálda er sýndu
hugsjónastefnu í skáldskap sín-
um, en þessi setning má heita
bein tilvísun um skáldskap Shell-
eys. Ekki virðist akademían hafa
talið sig bundna af þessu fyrir-
mæli. Það er þvert á móti eftir-
takanlegt, að hún hefur fremur
forðazt að veita verðlaunin bylt-
ingarseggjum og hugsjónamönn-
um.
Þegar byrjað var að úthluta
Nóbelsverðlaununum var enn á
lífi einn af -hinum stórkostlegu
rithöfundum 19. aldarinnar, sem
hafði sannarlega ekki skort hug-
sjónir. Það var Rússinn Leo
Tolstoy. Hann hafði fórnað öllu
lífi sínu I friðarbaráttu.
Auðvitað var nafn hans oft
nefnt í akademíunni og menn
viðurkenndu að hann ætti fram-
ar flestum öðrum skilið að fá
þessa viðurkenningu. En það er
óhætt að segja að akademíuna
skorti beinlínis hugrekki til að
veita honum verðlaunin. Því að
þegar hér var komið á þessum
efstu árurn Tolstoys hafði hann
gert uppreisn gegn hinni voldugu
rússnesku ríkiskirkju, jafnvel
uppreisn gegn sjálfu ríkinu.
Hann afneitaði rétti ríkisins til
að innheimta skatta og við-
halda her til varnar jafnvel þó á
það væri ráðizt. Hvernig yrði
það tekið upp, ef honum væru
veitt þessi verðlaun? Það var í
rauninni kjarninn í mótbárunum,
þó ýmsar aðrar tylliástæður
væru nefndar eins og það að ó-
líklegt væri að hann fengi að
halda peningunum eða að hann
vissi ekkert hvað hann ætti við
þá að gera.
Og það var ekki fyrr en 1933
sem fyrsti Rússinn hlaut Nóbels-
verðlaun og þá varð fyrir valinu
landflótta Hvlt-Rússi að nafni
Ivan Bunin. Hver hann er vita
nú ví fáir.
að versta við verðlaunaveit-
ingarnar á fyrstu áratugum
aldarinnar var að segja má að
meðlimir akademíunnar hafi ekki
fundið neina snertingu við þær
listastefnur sem voru einmitt að
koma upp á þessum árum og eru
síðar taldar kennimerki þessara
tíma. Við skulum nefna t. d. þær
hreyfingar sem komu upp kring-
um Mallarmé, Swinburne,
d’Annunzio, Hofmannsthal, Stef-
an George, Rainer Maria Rilke,
Verharen og Brusjoff. Enginn
þessara brautryðjenda hlaut verð-
laun. Það er eins og akademían
hafi ekki vitað að þessir menn
voru til. Ekki fengu heldur
Marcel Proust eða James Joyce
verðlaunin.
í stað þeirra er að finna nöfn
á listanum eins og Carducci,
Eucken, Heyse, Gjellerup, Spitt-
eler, rithöfundar og skáld sem
ekki skal gert lítið úr, en á með-
an sátu aðrir meiri hjá.
Margir frægir rithöfundar
hafa einnig hlotið verðlaunin eins
og Kipling, Selma Lagerlöf,
Maeterlinck, Gerhart Hauptmann,
Anatole France, Bernard Shaw
og Thomas Mann. En svo kom
að því að hini- heimsfrægu rit-
höfundar voru uppurnir, þeir
voru ekki fleiri en það og þá
sveif akademían í lausu lofti og
tók þá stefnu að fara að veita
verðlaunin eftir svæðum. Verði
þeirri reglu haldið áfram getur
það leitt til þess, að smámsaman
fái einhver rithöfundur frá hverri
einustu þjóð verðlaunin.
Tjað þótti einkennilegt, þegar
■* Winston Churchill voru
veitt verðlaunin. Hann hafði að
vísu verið góður blaðamaður,
ljómandi ræðumaður og sæmileg-
ur sagnfræðingur, en það var ó-
mögulegt að segja að hann væri
rithöfundur eða skáld „með hug-
sjónastefnu“.
Svo fór ný kynslóð ungra
Bandaríkjamanna að koma fram
á sviðið og akademían veitti
þeim viðurkenningu þegar þeir
voru orðnir heimsfrægir. Hún var
oftast heppin í því vali, Sinclair
Lewis, Ernest Hemingway og
William Faulkner, en margir telja
það hins vegar eitt mesta óhappa
verk hennar, þcgar bandarísku
skáldkonunni Pearl S. Buck
voru veitt verðlaunin á grund-
velli bókr.rinnar „Góð jörð“.
Það má segja, að akademían
hafi fremur vaxið að virðingu á
síðustu áratugum fyrir verðlauna-
veitingar sínar og þá ekki sízt
fyrir hina djörfu veitingu verð-
launanna til Pasternaks, sem
nýtur mikillar viðurkenningar
fyrir skáldska. sinn, ekki aðeins
vegna skáldsögunnar Dr.'Sivagó
heldur engu síður fyrir ljóð sin.
Cú saga gengur, að Nobel hafi
verið friðarsinni og þess
Framhald á bls. 13.
i«