Tölvumál - 01.10.1997, Blaðsíða 18

TOLVUMAL
Hugleiðingar um fornleifar
framtfðarinnar
Eftir Bvnhibi Inavarsdóttur
Allt frá því að sagnfræðin
breyttist úr starfi sögumannsins á
torginu í skipulagða fræðigrein,
hafa sagnfræðingar glímt við það
sem þeir kalla sín á milli heimilda-
vandann. Sá vandi virðist alltaf
vera til staðar og eiga sér mörg
andlit, enda eru heimildirnar það
Osborne frá 1980
sem sagnfræðingamir nota til þess
að draga upp myndir sínar af for-
tíðinni, heimildimar em leifar for-
tíðarinnar. En áður en sagnfræð-
ingar fara að glíma við erfiðar
spumingar um áreiðanleika heim-
ilda sinna eða hversu sanna mynd
þær gefa, þurfa þær að sjálfsögðu
að vera finnanlegar og skiljanlegar.
Ef við skoðum heimildir frá
síðustu öldum, liggur beinast við
að líta í skjalasöfnin, þar sem þær
er að mestu að finna í formi bréfa,
alls kyns embættisskrifa, einka-
bréfa og dagbóka. Sagnfræðingar
þurfa að læra að leita í þessum
heystökkum upplýsinga og koma
sér upp færni við að rýna í mis-
skýra skrift forfeðra sinna. í sum-
um tilfellum hefur einhver fómfús
fræðimaður tekið erfiðið af starfs-
bræðrum sínum og búið brot af
þessum heimildum til útgáfu á
prenti. Dæmi um stórvirki af slíku
tagi er íslenskt fornbréfasafn en
það hefur að geyma hvers kyns
skjöl og bréf frá miðöldum. Útgáfa
af þessu tagi veitir líka fleirum en
sagnfræðingum tækifæri til þess að
upplifa sjaldgæfa lífsreynslu: Að
glugga í bréf frá biskupum og
bændum frá miðöldum veitir þeim
er les óvenju skýra sýn aftur í tím-
ann, það er næstum eins og þú
liggir á gægjum - enda ertu jú að
„stelast“ í annarra manna póst!
En hvað um það. Oftast eru
heimildir fortíðarinnar ekki jafn
aðgengilegar og íslensku fombréf-
in og þá kemur til kasta sagnfræð-
inga að vinna úr hráefni skjala-
safna skiljanlega sögu, búa til sam-
hengi.
Og þó að bréfin séu mörg og
misjöfn þá eru þau áþreif-
anleg og flest eru þau
nokkuð varanleg. Það var
ekki fyrr en með hraða og
óþolinmæði nútímans sem
menn fóru að framleiða
lélegt blek og pappír sem
entist aðeins vikuna. Sagn-
fræðingar geta því gengið
að þessum heimildum
mörgum öldum eftir upp-
runa þeirra og munu geta
það enn um sinn.
Ef við snúum okkur að
heimildum nútímans, þá
mun verða öðruvísi um að
litast á skjalasöfnum tutt-
ugustu og fyrstu aldarinn-
ar. Það verður ekki aðeins
margfalt meira af heimild-
um heldur verða þær fjöl-
skrúðugri en áður. Skyldi
það ekki vera ótvíræður kostur
fyrir þá sem rannsaka liðna tíð?
Því fleiri púsluspil, þeim mun
meiri líkur á að myndin verði skýr
... eða hvað? Of margar heimildir
geta líka valdið vanda. EFmfram
allt óska sagnfræðingar sér að-
gengilegra og skýrra heimilda.
Tölvur geta hugsanlega séð fyrir
hvoru tveggja.
Með tilkomu tölvanna eru
heimildir um stjórnsýslu, verslun
og viðskipti og annað opinbert líf
sennilega aðgengilegri og skipu-
18 - OKTÓBER 1997