Vísir - 11.10.1963, Blaðsíða 7

VÍSIR . Föstudagur 11. október 1963.

☆
VII.
Sæluhús eru aðeins til I
einni merkingu og það er um
skála á fjöllum eða heiðum
uppi, sem ætlaðir eru lúnum
og langþreyttum ferðalöngum
ýmist til hvíldar um stundar-
sakir eða gistingar. Kofar
gangnamanna á ýmsum heið-
um íslands hafa einnig hlotið
sæluhúsanafngiftina, enda
gegna þeir í meginatriðum
sama hlutverki þótt í nokkuð
þrengri merkingu sé.
Heyrt hef ég þær raddir,
sem telja sæluhúsanafnið
öfugmæli með hliðsjón af á-
sigkomulagi og útbúnaði þess
ara heiðakofa almennt. Færi
betur á að kalla þá „vansælu-
hús“, því þar sé mennskum
mönnum ekki sæmandi að
hvíla sig hvað þá dvelja í
þeim næturlangt.
Ég vildi að einhver af þess
Ium dómhörðu mönnum hefði
fylgzt með okkur inn að
Ströngukvíslarskála í hríðinni
og slyddunni aðfaranótt mið-
vikudagsins þegar 14 lúnir og
kaldir leitarmenn leituðu þar
skjóls í hregg og hreti eftir
16 stunda óslitna ferð úr
byggð.
Hafi ég nokkru sinni komið
í sæluhús í þessa orðs fyllstu
og beztu merkingu þá var það
þá. Að koma kaldur og blaut-
ur í skjól, hljóta vingjamleg-
ar móttökur hjá þeim sem þar
voru fyrir og heitt kaffi" í
þokkabót það er einhver hin
mesta sæla sem maður gat
hugsað sér.
Þess ber þó að geta að
klukkan var fimm að morgni
og þremur stundum síðar átti
að hefja leit til að bjarga fé
bænda til byggða. Menn gátu
því ekki búizt við langri hvíld
og ein svefnstund varð að
nægja — fyrir þá sem á ann-
að borð gátu sofnað. En hlýj-
an sem þarna var að mæta
varð eftirminnileg öllum og í
raun og veru einhver sú hin
mesta sæla sem á varð kosið.
Hafi ég nokkru sinni efast um
að sæluhús væru réttnefni á
gangnamannakofum og heiða
skýlum þá hvarf sá efi við
þessa hvíld í Ströngukvíslar-
skála.
VIII.
Eyvindarstaðaheiði heitir
landflæmi það norðan Hofs-
jökuls sem liggur austan
Blöndu en vestan Vestari
Jökulsár inn af Skagafirði.
Nafn dregur hún af Eyvindar
stöðum í Blöndudal og mun
að einhverju leyti hafa verið I
eigu Eyvindarstaðabænda
fyrr á öldum.
Heiðin sjálf er sviplítil svo
sem mörg önnur heiðalönd
hér á landi, ávalir hálsar og
hæðadrög með móum og
mýraflákum hér og hvar. Víð
sýni er hinsvegar mikið af
heiðinni til allra átta og feg-
urst suður til jökla.
Mér segja kunugir menn að
Eyvindarstaðaheiði beri í höf
Iuðdráttum ísaldareinkenni.
Berglög eru þar öll úr blá-
grýti og bera merki margra
og mikilla eldgosa aftan úr
grárri fomeskju.
Ár og lækir falla hér og
hvar um heiðina. Flestar
leggja leið sína til Blöndu og
er Strangakvísl þeirra mest..
Hún er jökulvatn sem kemur
úr Hofsjökli og getur í leys-
ingum jafnt á vori sem hausti
orðið illfær yfirferðar og
stundum torsóttur farartálmi
í haustgöngum.
vatn hef ég heyrt nefnt, en
það heitir Mannabeinavatn.
Það mun þó frekar vera tjörn
en stöðuvatn og þvínær þorn-
að.
Mannabeinavatn er ekki langt
frá Ströngukvísl og um hana er
til sú munnmælasaga að þar
hafi áður staðið sæluhús eða
skýli fyrir gangnamenn. Eitt
sinn létu þeir illum látum
venju fremur og höfðú í
gangnamönnum öllum nema
þessum eina sem gat forðað sér.
Myndaðist þarna síðan uppi-
staða eða stöðuvatn. Hlaut það
nafngiftina Mannabeinavatn
vegna þess að árin næstu á eft-
ir fannst mikið af mannabein-
um i og við vatnið. Þar hefur
lengi síðan verið reimt.
Víðar hafa draugar verið á
ferli á Eyvindarstaðaheiði, þ. á
m. I leitarmannakofanum við
Ströngukvisl þar sem við nutum
að þessu sinni þriggja stunda
skjóls og hvíldar. Þar heyra
gangnamenn oft hringlað í
beizlum utan skála á nóttum,
heyra hófadyn og fótatak
manna. Þeim sem verið hafa
einir á ferð hefur reynzt erfitt
að haldast við í skálanum næt-
urlangt sökum draugagangs og
reimleika.
Þessi þriggja stunda dvöl
okkar i Ströngukvíslarskála var
of stutt til að draugar næðu
að komast á kreik. Við urðum
því einskis vör,
IX.
Slys hafa fá orðið á Ey-
vindarstaðaheiði og það er
engin sögn til um það að menn
hafi farizt þar í smalamennsku
eða villu. Þetta er þeim mun
einkennilegra sem kennileiti
eru yfirleitt óljós á heiðinni og
erfitt að rata um hana. Þá mun
oft hafa verið leitað fjár á
henni í tvísýnu og villugjörnu
veðri og stundum í stórhriðum
og fárviðri. Komið hefur fyrir
að mjóu hafi munað en ævin-
Iega vel og giftusamlegt til tek-
izt. Síðast nú í haust þegar um
20 gangnamenn urðu að yfir-
gefa heiðina í stórhríð og halda
til byggða í botnlausri ófærð
jafnt fyrir menn sem hesta.
Einasta banaslys sem öruggar
heimildir herma af Eyvindar-
staðaheiði varð ekki við fjár-
leitir heldur í grasaferð. Það
skeði á fyrri hluta aldarinnar
sem leið og varð með þeim
hætti að unglingspiltur ætlaði
að vaða eftir eggjum út í tjarn-
arhólma. Eðja var í botni tjath-
arinnar og svo djúp að pilturinn
sökk og drukknaði.
Litlu munaði seint á öldinni
sem leið að lítt harðnaður
unglingspiltur týndist f hriðar-
veðri í haustleitum, en hans
var saknað og leitað f tæka tfð
og bjargað áður en slys hlauzt
af.
Þetta atvik mun hafa skeð
haustið 1887, en þá brast
skyndilega á norðanveður með
iðulausri stórhrfð. Hópur
gangnamanna var á leið frá
svokölluðum Hraunlæk og að
norðurrönd Hofsjökuls milli
Vestari-Jökulsár og Ströngu-
kvíslar. Vildi gangnaforinginn
ekki snúa við þrátt fyrir aftaka-
veður og hríð svo svarta að
naumast sá út úr augum. En
þegar hann áði að aflfðandi degi
og tók að kanna lið sitt varð
hann þess var að unglingspilt
vantaði í hópinn. Hestar hans
voru þó til staðar og þótti sýnt
að pilturinn myndi ekki vera
langt undan. Var hans leitað og
fannst fljótlega, en þá var hann
villtur orðinn og hélt úrleiðis.
Það sem fyrir pilt hafði kom-
ið var það, að honum hafði orð-
Framh. á bls. 10.
Ströngukvíslarskáli.
Onnur grein Þor
Ekki er margt stöðuvatna á
Eyvindarstaðarheiði, og sízt
af öllu er hún er borin saman
við vatnafjöldann á vestur-
heiðum eins og t. d. á Arnar
vatnsheiði, Tvídægru og þeim
heiðalöndum öðrum sem
liggja norðan og vestan Lang
jökuls. Aðeins eitt veiðivatn .
er talið vera á heiðinni, svo-
kallað Blönduvatn. Annað
frammi ferlegt orðbragð og ó-
guðlegt í senn. Svo var munn-
söfnuðurinn ljótur að einum
leitarmanna ofbauð og gekk út.
Sá hann þá hvar ofsahlaup var
komið í Ströngukvísl, barst
það óðfluga fram með jakaburði
og djöfulskap. Maðurinn gat f
tæka tíð forðað sér upp á hæð
í námunda við kofann, en rétt
á eftir skall flóðið á sæluhús-
inu, færði það í kaf og drekkti
steins Jósepssonar
um EYVINDAR-
STAÐAHEIÐI