Vísir - 18.11.1964, Blaðsíða 7

V í SIR . Miðvikudagur 18. nóvember 1984
7
S
)
\

v
\
„Vér hlutum af feðrunum
sigursael sverð,
og sagnir um frjálshuga drengi
og hörpuna gömlu við eigum
að erfð,
með ósvikna, hljómdjúpa
streng:.
En nú þarf að stilla hvern
streng, sem hún á
og stálið hið góða úr riðinu slá“.
Þessi orð eru ekki síður í tíma
töluð nú, en þá er þau voru
mælt í öndverðu.
Mér þætti vel til fallið, að
æska íslands kæmi framvegis
saman á afmælisdegi Einars
Benediktssonar við þennan
bautastein hans, til að treysta
þar heit sín við ættjörðina. Og
ég veit, að hin unga sveit kyndi
við slík tækifæri björt og upp-
litsdjörf bregða sverði sögunn-
ar og láta skáldhörpu íslands
hljóma. Æska lands vors mun
valda hvorutveggja.
Ég vil nú, fyrir hönd Braga,
færa þakkir hinum mörgu, sem
hafa lagt hönd að verki við gerð
þessa minnismerkis. Skal fyrst
þakkað listamanninum, Ásmundi
Sveinssyni myndhöggvara, sem
gefið hefur steininum lff af
neista listar sinnar Borgarstjór-
ann í, Rvík. og nánustu sam-
starfsmönnum hans, er sýnt hafa
máli þessu mikinn velvilja og
áhuga, skal sérstaklega þakkað.
Reykjavíkurborg hefur séð um
uppsetningu minnismerkisins, og
staðið að þeim framkvæmdum af
miklum myndarbrag, Ég vi' og
færa þakkir Eimskipafélagi Is-
lands fyrir drengilegan stuðn-
ing, og skylt er og Ijúft að þakka
hinu brezka fyrirtæki, Morris
Singer Company í Lundúnum,
er steypt hefur mynd skáldsins í
varanlegt efni, Þá vil ég þakka
. ☆
Herra forseti fslands, borgar-
stjóri, ráðherrar borgarfulltrúar
og aðrir háttvirtir áheyrendur.
„Vort land er í dögun,
af annarri öld.
„Nú rís elding þess tíma,
sem fáliðann virðir.
Á þessari hátíðarstund, þegar
vér erum hér saman komin til
að afhiúpa minnismerki þjóð-
skáldsins Einars Benediktssonar
á aldarafmæli hans, verður oss
ekki sízt litið til framtíðarinnar,
því að Einar var hinn mikli boð-
beri komandi tíma.
Einar Benediktsson tók sér
stöðu í fremstu röð íslenzkra
skálda fyrir um það bil þrem
aldarfjórðungum. fslenzka þjóð-
in var, er hér var komið sögu,
langþjökuð af erlendri kúgun og
sárri fátækt, og hið nýja skáld
varð gagntekið af samúð með
henni. í aldamóta herhvöt sinni,
íslandsljóðum, segir Einar: „Þú
fólk með eymd í arf,“ og í
ljóðabréfi sínu til Þingvallafund-
arins 1888 talar hann um land
og óðal, sem er „útsogið, kvalið,
dautt úr öllum taugum".
Gegn þessu ömurlega ástandi
reis þjóðskáldið Einar Bene-
diktsson með þvílíkum mætti,
myndugleik og málsnilld, að fs-
lendingar höfðu aldrei heyrt
aðra eins lögeggjan, enda hreifst
alþjóð af orðum skáldsins. Áður
en varði var þetta hámenntaða
og víðsýna skáld orðið spámað-
ur þjóðar sinnar, boðberi nýrrar
aldar, 20. aldarinnar. Einar
Benediktsson sagði við þjóð
sagna og rímna: „Bókadraumn-
um, böguglaumnum, breyt í
brotnari minnisvarða en hann
gerði í kvæðunum: Sumarmorg-
un í Ásbyrgi, f Slútnesi, Detti-
foss, Útsær, Bláskógavegur og
Haugaeldar, svo að dæmi séu
nefnd?
Hvergi hefur Islenzka þjóðin
eignazt jafn stolta framtíðar-
drauma, sem í kvæðum þessa
mikla skálds. Hvergi hefur metn
aðar- og sjálfstæðisþrá fslend
inga verið svalað á jafn
legan og listrænan hátt og þar.
Ekkert skáld hefur skapað jafn
tignarlegt fsland og Einar Bene-
diktsson gerði í kvæðinu Sóley.
Ekkert skáld hefur vogað sér að
gera íslendinga að annarri eins
andlegri forustuþjóð og hann
Það var ekki að undra,
þjóðin yrði höggdofa af hrifn-
ingu og undrun, er hún tók að
nema nýstárlegan boðskap
hinna stórkostlegu kvæða E*n-
ars Benediktssonar Þvllík hróp-
andans rödd hafði ekki áður
kveðið við úr hópi fslenzkra
skálda. Ég efast um, að önnur
eins lýðhvöt hafi nokkru sinni
verið kveðin á nokkra tungu við
sambærilegar aðstæður og ís-
landsljóð Einars Benediktssonar.
Það hrikti í máttarviðum þjóð-
félagsins við þá lögeggjan, þar
heyrði alþjóð gný komandi all
ar. Og áður en varði tók íslenzka
þjóðin að breyta spásögn skálds
ins I veruleika: Breyta bóka-
draumnum í vöku og starf.
brjóta tóftir gömlu bæjanna og
byggja nýja, hætta að dorga upp
við sandinn, en koma sér upp
nýtízku veiðiskipaflota, hrir.da
hafskipastól á flot, og jafnvel
hugleiða I alvöru og undirbúa
stóriðjuframkvæmdir á fslandi.
Verk Einars Benediktssonar
hafa vaxið og öðlazt nýtt inntak
með hverjum nýjum áfanga í
legu list Einars Benediktssonar
Það er menningarleg skylda vor
að veita æsku þessa Iands lif-
andi hlutdeild í kvæðum bjóð
skáldsins. Það á að verða sjálf-
sagður áfangi hverrar nýrrar
á ljóðlegri menntun, áður en
þeir hleypa heimdraganum, áður
en þeir skyggnast „vítt of veröld
hverja". Verði þeirri þörf full-
nægt, mun raun sanna, að „vor
Iandi vill mannast á heimsins
Magnús Víglundsson flytur ræðu sfna.
úpun minnisvarða Einars
Benediktssonar 31. okt. 1964
vöku og starf“, og við fólkið,
sem alið hafði aldur sinn I hrör-
legum torfbæjum öld eftir öld,
sagði hann:
„Lút ei svo við gamla, fallna
bæinn,
„byggðu nýjan,
„bjartan, hlýjan,
„brjóttu tóftir hins.
Einar fór víðar og átti sterk-
ari ítök erlendis en nokkurt ann-
að íslenzkt skáld allt frá tímum
hirðskáldanna fornu. Hvar sem
hann fór, orti hann stórbrotin
kvæði um hinar miklu furður
mannsandans, er hann kynntisr
á ferðum sínum. Á þennan hátt
reisti hann hvert bókmenntalegt
minnismerkið á fætur öðru. er
standa munu óbrotgjörn um ald-
ir. Ég nefni af handahófi: Coloss
eum, Kvöld I Róm, Kirkjan í
Mílanó, 1 Dísarhöll, Tínarsmiðj-
ur, Signubakkar og Spánarvín.
Þannig færði Einar Benedikts
son landmörk íslenzkrar ljóðlist
ar út að miklum mun I krafti
þess víðsýnis, þeirrar yfirsýnai
sem hann öðlaðist um fram önn
ur hérlend skáld, I krafti reisn
ar sinnar, sem heimspekingur,
I krafti þeirrar bjargföstu sann-
færingu, er hann orðaði svo:
„Ég skildi, að orð er á Islandi
til, um allt, sem er hugsað á
jörðu“
En hvar sem hann fór, var
ísland, íslenzk náttúrufegurð
drottnandi 1 lýsingum hans og
skáldlegri túlkun. Og hver nefur
reist náttúruundrum íslands stór
framsókn íslenzku þjóðarinnar,
og skáldið mun vissulega enn
nálægjast þjóð slna um langan
aldur, er vér kunnum að lesa
og nema boðskap þess, skynja
tignina I verkum skáldsins.
Mér er kunnugt um mikinn
fjölda manna af öllum stéttum
sem hafa sótt sér þrótt og sálar
styrk I kvæði Einars. Þeir hafa
kvæðabækur hans jafnan tiltæk
ar, og skilja þær ekki við sig
er þeir ferðast, innan lands eða
utan. Einarskvæði eru þeim ó
metanleg hugsvölun og orku-
lind.
Við oss blasir nú nýtt fram
faraskeið I sögu íslenzku þjoð
arinnar, ef rétt er stefnt, tlma
bil geysilegs tæknilegs fram
taks, nýtt landnám I vissum
skilningi. Til þess er gott að
hugsa, að þjóð vor á sér nú táp-
meiri og fjölmennari sveit mann
vænlegs æskufólks en nokkm
sinni áður. Innan skamms verða
örlög og framtíð íslands lögð 1
hendur þessa unga fólks. Það
er vissulega mjög mikilvægt, að
þetta æskulið eigi þess kost, að
kynnast hinni stórbrotnu þjóð
kynslóðar frá skólafræðslu til
sannrar, uppbyggilegrar íslenzki
ar menningar.
Einarskvæði eru eitt af höfuð
vígjum vorum í baráttunni gegn
ýmsum tilbrigðum mjög vafa
samra erlendra áhrifa, sem leita
hér landsetu. Með þessar stað-
reyndir I huga hefur Bragi, nú
á aldarafmæli skáldsins, ákveð
ið að stofna til verðlaunaveit
inga meðal íslenzkrar skólaæsku
fyrir beztu ritgerðir um íslenzk
ar bókmenntir og sögu, sam
kvæmt nánara skipulagi, Vérð
Iaunin verða bundin nafni og
minningu Einars Benediktssoar
1 þessu sambandi mun félagiö
gangast fyrir víðtækri kynningu
á verkum Einars. I skólum iands
ins, og leita I þeim efnum sam-
starfs við hina hæfustu menn
Þá er og áformað, að Brag'
gangist hér eftir fyrir útgáfu árs
rits, er verði helgað minningn
skáldsins. Munu þar m. a. verða
birtar verðlaunaritgerðir æsku
fólksins, en þessu tímariti er
fyrst og fremst ætlað að verða
vettvangur íslenzkrar æsku.
Á þessum kröfuhörðu tímum
er ungum fslendingum brýn þörf
hátt, en hólminn á starf hans,
líf hans og mátt“.
Þá mun Bragi beita sér fyrir
þvl, að kannaðar verði svo vel,
sem verða má, innlendar oe er
lendar heimildir .um áform og
áætlanir Einars Benediktssonar
um virkjanir fallvatna og aðra
stóriðju á íslandi. Mál þessi eru
raunar veigamikill þátt I stjórn-
málasögu fslands á fyrsta fjórð
ungi 20. aldar, og mun féíagið
leita samstarfs við hina hlutgeng
ustu menn um þessi efni. Hins
vegar tel ég áhættulaust að full
yrða, að þessi heimildakönnun
íeiði I Ijós, að Einari Bene likts
syni hafi jafnan verið efst I huga
að efla heill og hagsæld Islenzku
þjóðarinnar, með þvl að ryðja
fullkomnustu tækni hans sam
tíðar braut til áhrifa og umsv-fs
í atvinnulífi þjóðar hans. Félagift
vill þannig gera sitt til þess, að
Söguþjóðin, sem nú býr sig und
ir að beita nýjustu tækni á öl'.um
sviðum atvinnulífsins, fái rétta
mynd af baráttu þeirra, er braut
ina ruddu.
Á vori lífs slns ávarpar Einar
Benediktsson æsku aldamótaár
anna þessum irðum:
hinum áhugasama framkvæmda-
stjóra Braga, Þóri Ólafssyni hag
fræðingi, fyrir störf hans, og ég
vil að lokum þakka öllum þeim
fjölmörgu, sem hafa á margan
veg lagt sig fram um að gera
aldarafmæli Einars Benediktsson
ar sem eftirminnilegast.
„Þú gafst oss allt þitt líf og
voldugt verk.
— Guð verndi list vors máls og
íslands heiður".
Svo kvað Einar Benediktsson
um annað íslenzkt stórskáld,
Matthlas Jochumsson. Sú viður-
kenning, sem vér skuldum Einari
sjálfum, verður naumast orðuð
betur. — Það minnismerki, sem
hér er reist, er áfangi I ræktar-
semi íslendinga við eitt af stór-
mennum þjóðarinnar. Minnis-
merkinu hæfir það svið, sem
stjórn Reykjavíkurborgar hefur
valið því I stærsta skrúðgarði
höfuðborgarinnar. Bragarlaunin
frá 1897 eru goldin.
Vér óskum þess, að minnis-
merki Einars Benediktssonar
megi um ókomnar aldir minna
Islenzku þjóðina á allt hið göf
ugásta og uppbyggilegasta I
sögu hennar og menningu. En
þó um fram allt á skuld hennar
við ættjörð slna.
Ágæti borgarstjóri Geir Hall-
grímsson: Mér hlotnast nú sá
heiður, að biðja yður að veita
viðtöku, fyrir hönd Reykjavíkur
borgar. minnismerki F.inars Bene
diktssonar til ævarandi eignar
og varðveizlu.
Ræða Magnúsar Víglundssonar