Vísir - 04.03.1965, Blaðsíða 9

VÍSIR . Fimmtudagur 4 m'"-7 ’<>6C*
9
m
STIFNUBRC YTINGAR Þ
9 9
■ ■
á dagskrá
| Svíþjóð hefur stjórn jafn-
aðarmanna farið með völd
í áratugi. Þar hafa mörg af
helztu stefnumálum þeirra
verið framkvæmd og mun eng
inn draga það í efa, að þar
standi eitt mesta velferðar-
ríki veraldar og þar séu lífs-
kjör almennings einna bezt í
álfunni. Þrátt fyrir það eru
þó meir en 90% atvinnufyrir-
tækja Svía í einstaklingseigu.
Þetta er auðvitað ekki nein
tilviljun. Þótt marguppfrædd-
ir sósíalistar hafi lengi setið
þar við stjórnvölinn er þeim
samt sem áður sú staðreynd
ljós, að þorri atvinnufyrirtækj'
anna í þjóðfélaginu er betur
kominn í höndum einstakl-
inga en ríkisins. Ella væri
eignaraðild fyrirtækja í iðn-
aði og atvinnulífi Svía ekki
á þann veg sem raun ber
vitni.
Hér á landi eru ekki kunn-
ar neinar opinberar tölur um
eignarhluta ríkisins á þessu
sviði. Það er þó alkunna, að
miklu stærri hluti atvinnufyr-
irtækjanna hér er rekinn af
opinberri hálfu en í nokkru
öðru Evrópulandi. Til þess
liggja að nokkru skiljanlegar
og eðlilegar orsakir. ísland
hefur ætíð verið fátækt af
fjármagni. Verkefnin hafa
hins vegar mörg verið risa-
stór og einstaklingum ofviða.
Byggja hefur þurft upp fjöl-
mörg þau þjónustufyrirtæki á
fáeinum áratugum, sem aðrar
þjóðir hafa mátt gera á öld-
um. Fámennið og fjármagns-
skorturinn hefur því valdið
því, að hér á landi hefur rík-
ið beinlínis orðið að ráðast í
margar þær framkvæmdir,
sem sjálfsagt hefur þótt að
einstaklingar, félög þeirra og
samtök, önnuðust annars stað
ar. Við slíkri þróun ber vissu-
lega ekki að amast. Hún hef-
ur í mörgu orðið grundvöllur
framfaranna á undanfömum
áratugum.
JTn breyttir tímar boða ný
viðhorf.
Vaxandi velmegun hefur
valdið því að verulegt fjár-
magn liggur nú í höndum ein-
staklinga, fyrirtækja þeirra
og einkabanka landsins. Því
hafa nú skapazt forsendur
fyrir miklum mun meiri þátt-
töku einstaklinga og fyrir-
tækja þeirra í athafnalífinu
en áður var.
En þótt þetta hafi breytzt
er hinn gamli hugsunarhátt-
ur þó enn óbr * ttur: að ríkið
eigi að framkvæma flesta
hluti á þessu landi — þau á-
form og þæf athafnir, sem
einstaklingar hafa þó fengið
bolmagn til að gera að veru-
leika. Það er þess vegna eitt
mesta og mikilvægasta verk-
efni næstu ára að skapa þann
skilning og þau viðhorf, að
það sé sjálfsagt hlutverk ein-
staklinga og samtaka þeirra
að vinna að atvinnuþróun og
uppbyggingu landsins. í því
efni á ríkið ekki að starfa sem
sífelldur samkeppnisaðili um
vinnuafl og fjármagn. Það á
að takmarka störf sín og fjár-
festingu við þá þjónustu, sem
sjálfsögð er, en ekki seilast
svo langt inn á athafnasvið
einstaklinganna sem það hef-
ur gert á undanfömum ára-
tugum. Stefna banka landsins
og annarra fjármálastofnana
verður ð mótast af því megin-
sjónarmiði að styðja framtak
einstaklinga þjóðarinnar og
gera þeim kleift með fjárhags
legu bakhjarli að koma nýj-
um hugmyndum í fram-
kvæmd. Það er óþarfi að rifja
hér upp forsendumar fyrir
slíkri stefnubreytingu. Þær
eru svo alkunnar. Ekki aðeins
hér á landi, heldur alls staðar
annars staðar í löndum hins
frjálsa heims hefur það sann-
azt í raun hverjir kostir ein-
staklingsrekstursins em fram
yfir þjóðnýtingu. Sú er á-
stæða þess að sósíalistastjóm
ir þriggja Norðurlanda hafa
ekki bundið atvinnulíf þess-
ara landa í viðjar ríkisstofn-
ana, og sú er ástæða þess að
Verkamannaflokksstjórn Har
old Wilson hikar við að þjóð-
nýta annað en eina grein
brezks athafnalífs.
Kjarni málsins er sá, að
ekki einungis eru fyrirtæki
einstaklinga og samtaka
þeirra mörgum sinnum betur
rekin en ríkisfyrirtæki að öll-
um jafnaði, heldur hefur þró-
unin í öllum Evrópuríkjum
orðið sú, að æ fleiri einstakl-
ingar hafa orðið aðilar að
framleiðslu og atvinnufyrir-
tækjum. Þar í löndum hefur
þessi þróun að miklu byggzt
á aukinni hlutabréfaeign al-
mennings. Hér á landi munu
slík almenningshlutafélög eiga
miklu erfiðar uppdráttar og
síðar komast á vegna full-
kominnar óvissu um arðsút-
hlutun í íslenzkum fyrirtækj-
um. Hitt er miklu mikilvæg-
ara á þessu stigi þjóðfélags-
þróunarinnar að lánastofnan-
ir landsins og ríkisstofnanir
styðji framtakssama einstakl-
inga í áformum þeirra, í stað
'þess að leggja stein í götu
þeirra eða hefja jafnvel beina
samkeppni við þá.
gkýrt hefur verið frá því í
fréttum að í bígerð sé
bygging kfsilgúrverksmiðju
við Mývatn og verður heild-
arkostnaður þess fyrirtækis
um eitthundrað milljónir
króna.
Ég kem ekki auga á eina
einustu ástæðu sem með því
mælir að þetta fyrirtæki verði
bundið viðjum þjóðnýtingar,
eins og ætlunin virðist þó
vera. Hér er um nýjan at-
vinnurekstur að ræða og sér-
fræðingar ríkisstofnunar hafa
kannað vísindalegan grund-
völl framleiðslu þess. En þrátt
fyrir það er það engan veginn
rökrétt atburðarrás að ríkið
eigi síðan að eignast og stofn-
setja verksmiðjuna, með
fimmtungi eignaraðildar Hol-
lendinga, sem framleiðsluna
kaupa. Hér hefði vissulega
verið full ástæða til að bjóða
út eignaraðild í verksmiði-
unni, leyfa þeim einstaklj \
um og fyrirtækjum sem vildu,
að ganga með til leiksins.
Ríkið gat eftir sem áður átt
nokkum hlut á sinni hendi,
hefði þótt nauðsynlegt að
tryggja þess hagsmuni.
' Alla vega hefði ekki sýnzt
ósanngjarnt að ætlast til þess
að þeim bændum, sem kísil-
gúrinn eiga, hefði verið gef-
inn kostur á hluttöku, og eins>
aðilum í þeim kaupstöðum og
sveitum norðanlands, sem at-
vinnu munu hafa af rekstri
verksmiðjunnar Slíka hlut-
deildaraðstöðu eru nú iðnað-
arþjóðir Evrópu æ meir að
skapa þeim sem að fram-
leiðslufyrirtækjunum starfa,
en við teljum ekki neina nauð
syn á því í uppbyggingu nýrr-
ar íslenzkrar iðngreinar.
Þetta dæmi um kísilgúr-
verksmiðjuna við Mývatn er
ekki tekið til umræðu hér
vegna þess að fyrirtækið sé
svo stórfellt eða ágóðavonin
óviðjafnanleg. Það er einmitt
vegna þess hve fyrirtækið er
tiltölulega. smátt ,í. sniðum að
hlutdeild einstaklinga hefði
vissulega átt að koma til
greina, eins og bent var á hér
í biaðinu löngu áður en vitað
var um hvernig áætlanir um
fjárhagsafkomu verksmiðj-
unnar hljóðuðu. Og annað
varðar hér einnig miklu. Með
þjóðnýtingu á kísilgúrverk-
smiðjunni er gefið varhuga-
vert fordæmi, er lagt verður
út í fleiri greinar stóriðju en
nú eru fyrirhugaðar. Sumir
þættir hennar eru vissulega
svo risavaxnir í sniðum og
fjárfrekir, að aðrir aðilar en
ríkið myndu reisa sér hurðar-
ás um öxl í framkvæmd á-
formanna. En eru allir á eitt
sáttir um það tiltölulega lítil
fvrirtæki á því sviði skuli
jafnan byggð upp innan
þröngs ramma ríkisins? Um
hug og vilja þjóðnýtingar-
manna þarf ekki að spyrja.
En er það ekki einmitt ,megin
stefnumark Sjálfstæðismanna
að spyrna á móti mætti ríkis-
afskipta og ríkisrekstrar, þar
sem afl og áræði einstakling-
anna fær látið gull spretta úr
grasi?
yið þurfum að gera okkur
ljóst, að þjóðin er nú stödd
í þessum efnum á vegamót-
um. Henni hefur vaxið auður,
afl og ásmegin á undanföm-
um árum. En ennþá ríkir hugs
unarháttur þjóðnýtingarár-
anna á allt of mörgum svið-
um þjóðlífsins. Við búum enn
við ókosti handahófssósfal-
ismans - án þess að njóta
þó kosta þrautskipulagningar
þjóðarbúsins, eins og það tíðk
ast í sósíalistaríkjum. Öllu
lengur er varla unnt að fresta
ákvörðuninni um það í hvora
áttina skuli haldið. Að
minnsta kosti þurfa þeir sem
telja að framfaranna sé ekki
að leita á opinberum stjórn-
arskrifstofum varla að vera í
vafa um stefnuna, Það er sú
stefna, sem flestar þjóðir Ev-
rópu hafa reynt á undanförn-
um árum að hefur margfald--
að þjóðarframleiðslu þeirra
og stórbætt lífskjörin. Það er
sú stefna sem ísraelsmenri
hafa, öðrum til góðrar fyrir-
myndar, tekið upp, er þeir
selja ríkisfyrirtæki í einstakl-
ingseigu þegar þeim hefur
tryggilega verið komið á lagg
irnar.
í þá átt eigum við íslend-
ingar einnig að halda. Á ann-
an hátt verður efnaleg velferð
þjóðarinnar ekki til lengdar
tryggð í þessu landi.
Gunnar G. Schram.
Tjaldanesheimilið
senn tilbúið
I fyrradag gafst fréttamönn-
um kostur á að skoða Tjaidanes
í Mosfellssveit en þar á að reka
barnaheimli fyrir vangefin börn.
Forsaga málsins er sú að í marz
1963 komu saman á fund 30
áhugamenn, sem stofnuðu með
sér styrktarfélag til að byggja
og koma á fót barnaheimili fyrir
vangefin börn og ráða til þess
hæft fólk til þess að kenna börn
unum eftir því sem kostur væri.
Keyptj félagið iand af Mos-
fellskirkju, sem staðsett er í Mos
fellsdal, fyrir neðan Hrísbrú
norðanvert við þjóðveginn. Land
þetta er um 3ha. og fylgdi því
réttur til heits vatns.
Hafizt var handa um bygging-
arframkvæmdir og er nú risið af
grunni hús sem er 118 ferm. að
stærð. Viðbótarbygging við aðal
húsið er nú í undirbúningi og
er þegar búið að steypa grunn
Inn, og verður það um 120 ferm.
að stærð. I aðalbyggingunni eru
vistleg og björt herbergi ætluð
þeim sem veita heimilinu for-
stöðu og börnunum til að byrja
með, ásamt eldhúsi búnu ný-
tízku eldhúsinnréttingu og eld-
hústækjum. Auk aðalhússins er
tilbúið föndurhús, sem í er her-
bergi ætlað fyrir föndur svo sem
smíðar o. ff. einnig eru þar
Framhald á bls. 4