Vísir - 06.04.1965, Page 9

V I S I R . Þriðjudagur G. apríi 1965.
9
★
Jóhann Gunnar Olatsson bæj-
arfógeti á ísafirði á tvímæla-
laust eitt af vönduðustu og
beztu einka-bókasöfnum sem nú
eru til á landinu utan Reykja-
víkur, enda þótt hann geri sjálf-
ur ekki svo mikið úr bókaeign
sinni, enda maðurinn hógvær.
Fyrir alllöngu fór Vísir þess
á leit við Jóhann Gunnar að
hann segfr eitthvaft ír» tióka-
eign sinni 1 blaðinu og fiú loks
hefur hann látið til leiðast og
sent Vísi þessa fróðlegu og
skemmtilegu grein. (Ljósmynd-
ir allar teknar af Kristni R.
Gunnarssyni).
'IYI'argir hugsandi menn, sem
1 bókum unna, eru teknir að
ugga um örlög þeirra á þessari
öld útvarps og sjónvarps, tækni
og hávaðasemi.
Franska skáldið Georges
Duhamel skrifaði í aðvörunar-
skyni í kringum 1938, áður en
sjónvarpið var komið til sög-
unnar, skemmtilega og alvöru-
þrugna hugvekju til varnar
bókinni. Hann hafði illan bifur
á hinu síglymjandi útvarpi og
ekki mundi honum fremur hafa
litizt á blikuna, er sjónvarpið
hefur bætzt í hóp andstæðinga
bókarinnar. 1 kveri sínu kemst
hann svo að orði um bókina:
„Bókin er eilíf. Hún ryður sér
til rúms bæði í andlegu og ver-
aldlegu lífi voru. Hún krefst að-
stöðu í heimkynnum vorum, svo
að við bæði höfum hana fyrir
augum og getum rétt hendi eftir
henni. Hún er gædd eiginleikum
til skrauts og prýði, eða eins og
nú er sagt: hún nýtur sin. Gylllt
bók, bundin í skinn eða annað
fagurt efni, líkist djásni. Við
lítum til hennar með hollustu
og þakklæti. Við vitum að hún
er okkur innan handar, að við
þurfum ekki nema eitt handtak,
þá segir hún okkur samstundis
hverju hún býr yfir. Ef við
færðu mér þessa gjöf. Ég sé
ennþá fyrir mér þetta litla kver
Framan á því var mynd af lit-
illi stúlku, sem var með kött í
kjöltunni. Var hún að reyna að
kenna honum að þekkja stafina
Líklega hef ég, eins og kisa.
lært að lesa á þetta starfrófs-
kver. Síðan hef ég ekki séð
það, en sakna þess oft að geta
ekki litið á og handleikið þessa
fyrstu bók mína. Þetta mun
hafa verið Nýja stafrófskverið
eftir Jón Ölafsson, 7 úte
sem kom út 1905.
Ég hef aldrei verið bókasafn
ari, þó ég hafi haft sterka löng-
un til þess að eignast og lesa
bækur. Ég hef hvorki haft tóm.
aðstöðu, fjármuni né húsa-
kynni til bókasöfnunar og
harma það. Að sjálfsögðu hef
ég ekki komizt hjá því að eign-
ast nokkuð af góðum bókum á
langri ævi, bæði að gjöf frá
góðhjörtuðum mönnum og vin-
veittum, og vegna þess að ég
hef ekki getað haft hemil á
ástríðu minni i bækur, enda eru.
þær gæddar miklu aðdráttarafli
og töfrum.
ÁTTI TIL BÓK-
HNEIGÐRA AÐ SÆKJA.
Foreldrar mínir voru bæöi
bókhneigð. Presta- og bænda-
blóð rann í æðum beggja for-
eldra minna, og í ættum beggja
voru bókamenn og fræðimenn.
Faðir minn var skyldur Svein-
birni Egilssyni rektor, þeim á-
gæta fræðimanni. Ólafur, afi
föður míns og Sveinbjörn, voru
bræðrasjmir.
Heima hjá foreldrum minum
var ekki mikið til af bókum, en
þau lásu mikið, bæði af dönsk-
um bókum og íslenzkum. Faðir
minn hafði átt nokkuð af bók-
um, en fyrir mitt minni gaf
Jóhann Gunnar Ólafsson
bæjarfógeti á ísafirði segir
frd bókaeign sinni
kunnum að spyrja hana, hefur
hún svarið á reiðum höndum.
Arður sannrar menningar er að
kunna að færa sér bækurnar í
nyt. Það, sem við krefjumst af
bókinni er, að mínu viti, grund-
vallarþekking á lífinu, skiln-
ingur . . . Bókin er lífi gædd.“
Það var þvf varla til þess
von, að Duhamel vildi láta bók-
ina hverfa f skuggann í tilveru
vorri. En ætli bókin eigi ekki.
þrátt fyrir allt, eftir að þrauka
lengi enn, mörgum til gleði og
gagns, þó sjónvarpi og jafnvel
útvarpi vaxi ásmegin?
FVRSTA BÓXIN.
Fyrsta bókin, sem ég minnisi
að hafa handleikið, var stafrófs
kver, sem foreldrar minir gáfu
mér, þegar ég var um 5 'ára
gaipall. Þau höfðu skroppið í
höfuðstaðinn að vetrarlagi, og
hann þær flestar bókasafninu á
staðnum, enda þóttist hann eiga
þar greiðan aðgang að þeim.
Hann var stundum nokkuð fljót-
huga, eins og hann áttl ættemi
til. Hann keypti og var áskrif-
andi að erlendum tímaritum og
fylgdist vel með því, sem var
að gerast í heiminum, enda
mikill áhugamaður um hvað
eina. Ég man eftir danska tíma-
ritinu Det nye árhundrede og
Kringsjá, norska tímaritinu, sem
allir hugsandi menn sóttu vizku
sína í um aldamótin síðustu, og
jafnvel Þingeyingar líka. En ég
á fáar bækur frá foreldrum
mínum og engar frá forfeðrum
mínum, svo lítið hefur varð-
veitzt í ættinni af þess kyns eða
horfið í aðra liði. Þó voru þar
á meðal bókamenn og séð hef
ég í uppskriftum dánarbúa afa
minna og langafa bækur eins
og Egils sögu og Norsku LO,
frá Hrappsey, mjög eigulegar
bækur nú á tímum, og Kirkju-
sögu og Gyðingasögu Holbergs
Ég minnist ekki að hafa í eigu
minni aðrar bækur að heiman
en 32. útgáfu Passíusálmanna
frá 1880 og Samlinger til Hand-
els Magazin for Island eftir Carl
Pontopiddan, (ekki þó þann
Pantopiddan, sem samdi ranga
Ponta), frá 1787—1788, í tveim-
ur bindum, fróðlega bók m*>
'ærzlunina á ísland'
ÆTTARTÖLUBÖK
SÍRA JÓNS f HÍTARDAL.
En að heiman hlaut ég sanr
áhuga á bókum og úr báðum
ættum einhvern sagnfræði
áhuga. Einn af langöfum mínurr
sagði einhvern tíma: „allt histo
rískt fellur mér bezt“. enda
átti hann Gyðingasögu, Kirkju-
og Danmerkursögu Holbergs frá
Björgvin og sitthvað af öðru
slíku, hvar sem það er nú nið-
ur komið. Hann var svo mikill
áhugamaður i ættfræði, að hann
afritaði á 38 dögum ættartölu-
bók síra Jóns Halldórssonar i
Hítardal, til þess að komast yfir
þessa miklu fræðibók, og jók
nokkru við hana. Þessi bók er
nú í Landsbókasafni og er mikil
bók í fjögra blaða broti, tvö
bindi, alls 487 blaðsíður. Var
þetta mikið verk og vel vandað
til þess, og einstaklega fallega
og greinilega skrifað. íslend-
ingar hafa alltaf verið góðir
skrifarar. Þetta er nú eina, heila
eintakið, sem til er af þessu
grundvallarverki síra Jóns.
HJÁ FORNBÓKSÖLUM.
Ég man nú ekki hvaða bók
ég las fyrst, en snemma gleypti
ég allar íslendingasögurnar og
eignaðist Njálu í útgáfu Sigurð-
ar Kristjánssonar, en nú á ég
líka útgáfuna frá 1772. Þær
voru til í bamaskólabókasafn-
inu. Það átti svolítinn kassa
með bókum. Útlán á þeim fóru
fram einu sinni í viku. Ungur
að árum las ég Róbinson Krúsó
í þýðingu Steingríms, ágæta
bók, sem kom ímyndunaraflinu
á hreyfingu. Ég á útg. frá 1886
og fletti henni stundum til þess
að skoða myndirnar og rifja upp
þessa ágætu ævintýrabók og
gamla daga. Oft varð mér á
ungum ámm gengið til Jóns
bóksala í Jómsborg til þess að
horfa á hillumar með bókunum,
sem vom til sölu hjá honum.
Fyrir l:om að ég hafði ráð á
aurum til þess að kaupa kver
og kver. Rétt eftir ferminguna
gerðist ég áskrifandi að Óðni
hjá Jóni, þvi snemma hafði ég
gaman af þess kyns fróðleik, er
hann flutti, enda hefur mér allt-
af fundizt ég ekki þekkja neinn
mann fyrri en ég vissi deili á
ættemi hans. Á ég þetta timarit
frá byrjun, nema hvað mig
vantar nokkrar kápur.
Eftir að ég fór til náms i
Reykjavík dvaldist ég þar ár-
lega nokkurn hluta ársins. Þá
heimsótti ég iðulega Þorvald
Guðmundsson afgreiðslumann f
bókabúð Sigurðar Kristjánsson-
ar í Bankastræti. Ég hafði
kynnzt Þorvaldi um þetta leyti
fyrir tilstilli frænda míns, sem
bjó í sama húsi og hann. Þor-
valdur var fróðleiksmaður og
mikill bókamaður. Átti hann
gott bókasafn, sem var selt til
Frakklands, að mig minnir. Þor-
valdur hélt fyrirlestra í stúkum
þeim, sem hann var félagi í, og
gaf Bogi Ólafsson m«rat®skóla-
kennari þá út eða sá um" útgáf-
una. Það var gaman að spjalla
við Þorvald og gafst gott tóm
til þess, því lítil ös var í búð-
inni, aðeins einn og einn maður
slæddist inn. Hjá honum keypti
ég Sögur og kvæði Einars Bene
diktssonar, en ekki loddi það
eintak við mig.
BÓKAUPPBOÐ
Um þetta leyti (1920) byrj-
aði Kristján Kristjánsson skip-
stjóri fornbókaverzlun sína í
Lækjargötunni. Ég leit oft inn
til hans, því að hann var þægi-
legur í tali. þó lítið yrði úr
Fyrsta grein
kaupum. Þar var ekki heldur
mikið um að vera, þó að margt
bóka sem nú er fágætt og eftir
sótt, væri þar á boðstólum. Það
var ekki mikil peningavelta á
árunum eftir heimsstyrjöldina
fyrri og, þvf lítið afgangs hjá
mönnum til bókakaupa. Á þess
um árum voru iðulega stór bóka
uppbið i Bárunni. Man ég eftir.
sölu á bókum Gríms Jónssonar
á ísafirði og Borgþórs Jósefsson
ar og raunar mörgum smærri.
Þar mötuðu þeir krókinn Bogi
Ólafsson og Benedikt Þórarins-
son, sem mættir voru á öllum
slíkum uppboðum. Ég man eftir
sölu á árbókum Espólíns, sem
fór fyrir 300 krónur. Keypti
Bogi þær fyrir Ólaf Thors, að
því er sagt var. Þótti þetta mik-
ið verð.
ÚTGÁFUR BÓKMENNTA-
OG FRÆÐIFÉLAGA
Er tímar liðu áskotnaðist mér
bók og bók, en einkum hafði
ég áhuga á sagnfræði og á-
þekku lestrarefni. Einhver góð-
ur maður gaf mér Biskupasög-
urnar gömlu, sem Bókmennta-
félagið gaf út á árunum 1858—
1878 í tveimur stórum bindum.
En sá galli var á gjöf Njarðar,
að á vantaði aðaltitilblað og
formála. Mörgum árum seinna
bætti Magnús Stefánsson skáld
úr þessum ágalla. Vélritaði hann
fyrir mig formálann. Var það
mikið verk og vandasamt. For-
málinn er 90 blaðsíður og þurfti
að jafna lesmálið á blaðsiðurn-
ar og telja í því skyni stafa-
fjölda og línufjölda svo vel færi
á blaðsíðunum. Varð hann að
skrifa formálann tvisvar sinnum
til þess að fá allt jafnt. Fyrir
þessar sakir varð úr þessu merki
legasta bók, sem ekki á sinn
líka. Seinna eignaðist ég 1. bind
ið óskert. Fornbréfasafni og
Safni til sögu íslands náði ég
snemma saman og eins íslenzk-
um skemmtunum, Landfræðisög
unni og Sýslumannaævum. Ekki
tókst mér þá og hefur ekki
ennþá tekizt að ná saman öll-
um bókuni Bókmenntafélagsins.
þó að ág sé búinn að vera fé-
Iagi þess í nær 40 ár. Elztu rit
Framh. á bls. 4