Vísir - 26.10.1965, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 26. október 1965.
9
tm*
tf versu ólíklegt og tortryggi-
legt sem ýmsum kann að
virðast það að uppdrátturinn
af Vínlandi sem nýlega er fund-
inn haft verið gerður kringum
árið 1440 eða 50 árum áður en
Kolumbus fann Ameríku, þá eru
sönnunargögn bandarísku sér-
fræðinganna við Yale-háskóla
svo sterk í þessu, að þeim verð-
ur ekki haggað.
Við skulum nú gera okkur
nokkru nánar grein fyrir því
hvernig Vínland er markað inn
á þennan fræga Vínlandsupp-
drátt og hvaða áletranir merkt-
ar þar við.
Það sem vekur einna mesta
furðu, er að staðsetning Vín-
X ::r. ' ‘ : ■ : : ^ '
Langi textinn í horni Vínlandskortsins þar sem sagt er frá ferð Eiríks Gnúpsaonar til Vínlands. Tekið skal fram að þetta er lengsti
textinn á öllu landabréfinu.
um.
Það er þess vegna nauðsyn-
legt að rifja upp, hvaða skoð-
anir og þekkingu menn í norð-
anverðri Evrópu höfðu á norður
og norðvestur hluta heimsins".
Ckelton rekur siðan landafundi
íslendinga í norðanverðu
Atlantshafi, segir t.d. frá þvi
að Óttar hafi siglt í Hvíta hafið,
síðan hvenær Grænland hafi
ur fundu sameiginlega“.
Af þessum texta verður það
ljóst, að þó höfundur kortsins
hafi ekki haft fyrir framan sig
nákvæmar frásagnir Islendinga-
sagna, þá eru þetta þó upplýs-
ingarnar úr þeim. Nöfnin Vín-
land, Bjami (Herjólfsson) og
Leifur (Eiriksson) blekkja engan
og hér getur því ekki verið um
neina tilviljun að ræða.
Gronelande regionumq finit-
imaru sedis apostolicæ legatus
in hac terra / spaciosa vero et
opulentissmia in mostmo anno
p. ss. nrj (pontificis sanct-
issimi nostri) Pascali accessit
in nomine dei / omnipotetis
longo tempore mansit estiuo et
brumali postea versus Grone-
landa redit / ad orientem
hiemale deindo humillima obe-
kom til þessa sannarlega víð-
áttumikla og auðuga lands í
nafni hins almáttuga guðs á
síðasta ári vors blessaða páfa
Pascals, hann dvaldist þar lang-
an tíma, bæði sumar og vetur
og síðar sneri hann aftur norð-
austur á bóginn við til Græn-
lands og hélt siðan áfram för
sinni (ekki sagt hvert) í lítillátri
Hafði kortagerðarmaðurinn í Basel heimild-
ir úr Vínlandsför íiriks Gnúnssonar 1121?
lands þ.e. svæðisins við Ný-
fundnaland og Labrador virðist
hárrétt. Þessi staðreynd gerir
það að verkum, að það má ekki
álykta að landið hafi verið
teiknað inn tilviljanakennt.
Landfræðingar miðaldanna
teiknuðu inn á hvert landabréf
ímynduð lönd eða landssvæði
sem þeir höfðu haft lauslegar
spurnir af. Enda varð árangur-
inn eftir því, allt var í rauninni
skakkt og bjagað. En sá sem
hér teiknar Vínland inn merkir
það inn á réttan stað.
T Tm þetta segir prófessor R.
A. Skelton í hinni nýút-
komnu Vínlandsbók:
„Nordenskjöld gerði ráð fyrir
því að til hefði verið á ítaliu í
lok 14. aldar og byrjun 15.
aldar kort sem nú væri týnt af
Skandinaviu, Islandi og Græn-
landi og hafi það orðið til eftir
að hinir norrænu sæfarar kvnnt-
ust áttavitanum í byrjun 13.
aldar. Það er alls ekki ólíklegt,
segir Skelton að slíkt kort hafi
verið til, þó að röksemdir Nord-
enskjölds hafi ekki staðizt við
síðari tíma rannsóknir.
Fundur Vinlands-kortsins
neyðir okkur til að taka þennan
möguleika alvarlega, vegna þess
að það sýnir lögun Grænlands
þannig, að ekki eru nú þekkt
nein kort því sambærileg frá
þessum tíma, og vegna þess að
það sýnir Vínland, sem allar
heimildir í Evrópu eftir fyrsta
fjórðung 12. aldar eru þögular
fundizt ög landnám hafizX'i’þar
og ennfremur Viriland og áð
Svalbarði hafi senniíega fúriðizt
um 1194.
Ennfremur rekur hann það í
alllöngu máli, hvaða upplýsingar
sé að finna i íslendingasögunum
um ferðir til Vínlands, Mark-
lands og Hellulands, hvað sagt
sé um siglingaleiðina þangað og
segir að þær upplýsingar séu
allar af skornum skammti. Þá
bendir hann á það, að teikning
Vínlands inn á kortið sé ekki í
fullkomnu samræmi við þessar
fomu lýsingar, því að á kortinu
er öllu þessu landi aðeins gefið
heitið Vínland, eri ekki sé merkt
þar inn Markland eða Hellu-
land. Að vísu sé lahdinu skipt
niður í þrjá hluta með tveimur
fjörðum austan í það, líkt og
sagt er í fomsögunum. Þar
komi líka hitt að land þetta sé
allt látið vera ein eyja, en af
íslenzkum frásögnunum megi
hins vegar ráða í að þarna sé
meginland, að vísu með eyju
eða eyjum fyrir utan. En allt
gerir þetta það ótrúlegt að
höfundur kortsins hafi haft und-
ir höndum orðréttar hinar fomu
islenzku frásagnir. Er birtur hér
á síðunni sá partur kortsins sem
sýnir Vínland og Grænland.
TTfan til við Vínland er þessi
áletrun með all stóru letri:
„Vinlanda Insula a Byarno re
p a et leipho sociis“. Þetta er
latína sem útleggst svo: „Evjan
Vínland sem þeir Bjarni og Leif-
'þá cf dð vikjá ':að hinni áletr-
^unÍMÍ sem ermiklulengri
og er að fxnna efst í viristra
homi kortsins fyrir norðan Vín-
land og Grænland. Sú áletrun
er svofelld á latínu:
„Volente deo post longu iter
ab insula Gronelanda per
meridiem ad / reliquas extrem-
as partes occidentalis acceani
maris iter facientes ad / astru
inter glacies byarnus et leiphus
erissonius sociii terram nouam
uberrima /' videlicet viniferæ
inuenerunt quam Vinilanda in-
sula appellauerunt, Henricus /
diericá supeffori vo- 7 lutati
processit/' ; ■
En þesSi klausa hljóðar svo í
þýðingu: „Með guðs vilja, eftir
langa ferð frá eyjunni Græn-
landi til suðuráttar til fjarlæg-
ustu hluta vestur-úthafsins,
siglandi suður á bóginn gegnum
ís uppgötvuðu félagarnir Bjarni
og Leifur Eiríksson nýtt land
sem var afar frjósamt og þar óx
jafnvel vínviður og kölluðu þeir
evjuna Vínland. Henricus (þ. e.
Eiríkur Gnúpsson) sendimaður
páfastólsins og biskup af Græn-
landi og yfir nálægum svæðum,
Ýtarlegri upplýsingar um
förina skrifaöar á kortið
en áður hafa verið til
Norðvestur horn Vinlandskortsins, sem sýnir hvemig Vínland og
Grænland eru teiknuð inn með textunum hjá þeim.
hlýðni við vilja yfirmanna
sinna.“
T/ins og sjá má af þessari setn-
'L< ingu er hér greinilega vikið
að tveimur atvikum, sem sagt
er frá í íslendingasögum. Fyrst
fundi Vínlands og Leifur þar
meira að segja nefndur Eiríks-
son, svo að augljóst er, að vitn-
eskja um landafundi íslendinga
hefur borizt suður á bóginn til
Evrópu.
En þarna er líka sagt frá öðru
atviki, ferð Eiríks Gnúpssonar
Grænlandsbiskups til Vínlands.
Og sú frásögn kemur einnig
heim við það sem stendur í
fomum íslenzkum heimildum.
Það er sagt frá Vínlandsför
Eiriks Gnúpssonar biskups,
öðru nafni Eiríks upsa til Vín-
lands í annálum við árið 1121.
Hans og Vínlandsferðar hans er
getið í mörgum annálsbrotum,
en ákaflega stuttlega, aðeins að
hann hafi farið til Vínlands.
Eirikur var íslenzkur prestur
sem var skipaður biskup í
Grænlandi og er hann einnig
nefndur í uptalningslistum yfir
Grænlandsbiskupa m. a. 1 Rím-
belgu. Ennfremur í síðari tíma
listum. För hans til Vínlands
telja sumir að sanni að þá hafi
enn verið íslenzk bvggð á Vín-
landi. Annars er ekkert meira
um ferðina vitað. Sumir þykj-
ast skilja að hann hafi látið
lífið í Vlnlandsferðinni, en það
getur eins byggzt á þvi að árið
1124 fá Grænlendingar nýjan
biskup í Garðabiskupsdæmi.
Ekki er heldur hægt að finna
staðfestingu á dánarfregn hans
í elztu íslenzku heimildunum
og má vera að það sé komið
heimildarlaust inn í síðari tíma
biskupalista.
það er því eðlilegt að útfrá
hinum stuttorðu lýsingum
íslenzku annálanna hafi síðar
sprottið margs konar getgátur.
Framh bls. 4