Vísir - 04.08.1966, Síða 9

v tcmv
rírnmtuuaj'ur -t. agubi 1900.
Hraunið 100° heitara í
gígnum en í iðrum iarðar
Fjórða og seinasta greinin um
Surtseyjarrannsóknir fjallar
um jarðeðlisfræðirannsóknir,
sem ritað er um í skýrslu
Surtseyjarfélagsins fyrir ár-
ið 1965.
Jarðeðlisfræðirannsóknir í
eyjunni hafa jafnt innlent sem
aíþjóðlegt gildi. Island liggur á
miklu jarðskjálfta- og eldgosa-
svæði. Með rannsókn á hegðun
Surtseyjargossins verður ef til
vili hægt að kanna hvemig jarð-
hræringar standa af sér með til
liti til gosa og verður ef til vill
hægt að segja fyrir gos I fram
tíðinni með nokkrum fyrirvara.
Miklar vonir vora bundnar
við rannsóknir á eldingum í sam
bandi við gosið, en vísindamenn
hafa ekki geta komið frám með
viðunandi skýringu á þeim,
þrátt fyrir mikla fyrirhöfn. Því
miður reyndust eldingamar í
gosmekkinum stafa af öðra, en
eldingar almennt og var því
ekki hægt að draga neinar al-
mennar niðurstöður úr eldinga
rannsóknum við Surtsey.
Um eðlisfræöirannsóknir rita
6 vísindamenn 5 greinar. Fjalla
þær um jarðhræringar frá gos-
stöðvunum, um rafsvið og
hleðslumyndanir við Surtseyjar
gosið og um hitastig, seigju, þétt
leika og nokkrar steintegundir
i hrauninu og um segulsviðs
mælingar á og umhverfis eyj-
una.
Hlynur Sigtryggsson og Eirík
ur Sigurðsson frá Veðurstofu Is
lands rita skýrslu um jarð-
skjálftamælingar í sambandi viö
Surtseyjargosið frá þvi að það
hófst. Þegar gosið hófst voru
fjórar mælingarstöðvar starf-
andi á fslandi, á Akureyri,
Kirkjubæjarklaustri, í Reykja-
vík og í Vik í Mýrdal. Á hverj
um stað var einn jarðskjálfta-
mælir, nema í Reykjavík voru
þeir þrír. Skýrslan er aðallega
byggð á mælingum frá Reykja
vík, því mælarnir þar era ná-
kvæmastir.
Þegar bergkvikan er að koma
upp frá iðrum jarðar virðast allt
af fylgja henni einhverjar jarð
hræringar og órói (micro-
seisms). Órói fylgir þó ekki ein
ungis eldgosum heldur er hann
alltaf fyrir hendi i jarðskorp-
unni. Hér á landi virðist hann
vera óvenjumikill. Stærö óró-
ans stendur í beinu sambandi
við vind og öldugang. Þetta
veldur því, að mjög litlar bylgj
ur frá Surtsey hurfu í óróann.
Greina þurfti bylgjur frá Surts
ey frá þessum óróa, en ef t.d.
veðurhæð var mikil var erfitt
að greina bylgjumar frá óróan
um.
Fyrsti jaröskjálftinn, sem
vart varð við og vitað var með
vissu að kom frá Surtseyjar-
gosinu, mældist 17J desember
1963 eða rúmum mánuði eftir
að gosið hófst (þetta sýnir m.a.
hvað gosið var rólegt).
Skýrsla Hlyns og Eiríks er
fyrst og fremst lýsing á tækja
útbúnaði og jarðskjálftum, en
úrvinnslu er að langmestu leyti
ólokið. Ragnar Stefánsson, sem
nýráðinn hefur verið á Veður-
stofuna mun vinna úr gögnun-
um og hefur hann m. a. fengið
styrk úr Vísindasjóði til þess.
Athuganir á jarðskjálftum i
sambandi við eldgos geta verið
að mörgu leyti gagnlegar. Ef til
vill gætu ýtarlegar rannsóknir
á þeim stuðlað að því, að
hægt verður að segja fyrir um
eldgos með nokkram fyrirvara.
— Fyrir nokkram árum tókst
visindamönnum á Hawai með
aðstoð jarðskjálftamæla, að
fylgjast með þvi hvemig berg
kvikan hreyfðist upp á við, þar
sem hún var á 60—70 km.
dýpi og gátu sagt fyrir um það
næstum upp á dag, hvenær gos
myndi hefjast. Vísindamennim-
ir staðsettu jarðskjálftamæl-
ana í þremur áttum frá gos-
staðnum. Þeir mældu fjarlægð
frá uppsprettu jarðhræringanna
og þar sem þrír fjarlægðarhring
ar skárust var bergkvikan að
— Sagt frá jarðeðlisfræðirannsóknum i Surtsey
Eldíngar í gosmekkinum f Surtsey.
ryðja sér braut upp. Hægt er
að mæla fjarlægð jarðhrær-
inga frá mæli með því að
greina á milli tvenns
konar bylgja, sem berast að
zerslórend. Ialand
am 6.Mat 49ia
Utai'
reqisbriert kiJugcnheim
Þetta linurit sýnir hvemig jarðskjálfti kemur fram á jarðskjálftamæli. Þetta er jarðskjálfti, sem kom
fram á mæli í Þýzkalandi, en átti upptök sin í Heklu 6. mai 1912. Til vinstri (iP) koma langbylgjur
fram á mælinum, en viö S-punktinn bætast þverbylgjur við. Með því að mæla tímalengdina frá
því að langbylgjumar eru skráðar og þar til þverbylgjumar koma frain, er hægt að reikna út, hve
langt í burtu jarðhræringarnar eiga upptök sín. Stóra bylgjumar til hægri á mvndinni eru frá
yfirborðsbylgjum, sem berast hægast.
mælinum, langbylgja og þver-
bylgja. Langbylgjur berast mun
hraðar eftir berginu en þver-
bylgjur. Þar sem hraöi hverrar
bylgjutegundar í berginu er
þekktur og með því að mæla
tímabilið á milli þeirra er hægt
að reikna út fjarlægðina.
Guömundur Pálmason frá
jarðhitadeild Raforkumálaskrif-
stofunnar skrifar um bráða-
birgðastöð, sem var sett upp
í Heimaey til að mæla jarðhrær
ingar frá Surtsey. Stöðin, sem
var starfandi f 3 mánuði, ritaði
einungis hvenær jarðhræringar
urðu, en ekki hversu öflugar
þær voru. Frú Heimaey sást gos
ið vel og var því hægt að fylgj
ast með gangi gossins um leiö
og fylgzt var með mælingum.
Þannig var hægt að fylgjast
með því hvernig jarðhræringar
stóðu af sér með tilliti til goss
ins. — Stööinni var einnig kom
ið fvrir i öðrum tilgangi, sem
Guðmundur minnist ekki á.
Möguleiki var alltaf á því að
gosið færðist til i sprungunni
og gat jafnvel komið til oreina
að það kæmi upn f Heimaev eða
nágrenni hennar St"'ð:n v'ar því
einnig meðfram sett unp ti) að
SURTSEYJARRANNSÓKNiR
4.
Í W E t «<
fylgjast með því, ef gosið færð
ist til og styrktu Almanna-
varnir rekstur stöðvarinnar að
einhverju leyti.
Vegna þess hvað stööin í
Heimaey var mikið nær jarð-
hræringunum en aðrar stöðvar
á íslandi, mældust miklu fleiri
jarðskjálftar þar. Stöðin mældi
tvenns konar bylgjur frá gos-
stöðvunum, snögga skjálfta
og meira eða minna sam-
felldan óróa. — Langflest-
ir skjálftar mældust 1.
febrúar 1964, en þá hófst gos
með hraunslettum í þeim gíg,
sem seinna varö aðalgígurinn í
Surtsey. — Órói mældist allt
af öðru hverju og benti helzt
til að hann væri nátengdur gos
inu sjálfu.
Mælingar þessarar bráða-
birgðastöðvar eru mjög mikil-
vægar til að gefa fyllri mynd
af því, sem varanlegu jarð-
skjálftastöðvamar í handi
gefa.
Sveinbjörn Bjömsson frá
iarðhitadeild Raforkumálaskrif-
stofunnar ritar um rafsvið og
hleðslumyndanir, sem mynduð-
ust i sambandi við gosið.
Eldingarnar. sem urðu í byrj-
un eossins vöktu mikla athygli
ng forvitni og vaknaði áhugi á
'«ð kanna hvernig á þeim stæði
drv: q,>t --ooma t’ess að hér á
lanHi ern ->'"»ir OR eldingar
rni.«o
T 't'ð er enn vitað um or-
-------... IX
r
V