Vísir - 17.02.1968, Blaðsíða 9

V í S IR . Laugardagur 17. febrúar 1968.
9

Hafsteinn Markússon.
„það er víða misjafn
SAUÐUR í MÖRGU I !>•
® VIÐTAL
DAGSINS
ER VIÐ HAFSTEIN
Á mi Böðvarsson er maöur
nefndur. Frá 27 ára aldri
hefur hann verið búsettur á
Akranesi og verið þar atkvæöa-
maður allmikill. T. d. hefur hann
rúman hálfan fimmta áratug
veitt forstöðu Sparisjóði Akra-
ness. Þá hefur hann einnig af-
myndað fólk í stórum stíl, að
ýmsu öðru ótöldu, sem mað-
urinn hefur lagt á gjörva hönd,
og að því er kunnugir menn hér
segja mér, hefur hann af flest-
um störfum sínum nokkrar
vinsældir hlotið og tiltrú þeirra,
sem til hans þekkja. — En það
er alls ekki tilefni þessa þáttar'
að ræða um afrek Árna Böðvars-
sonar, en því get ég hans hér
að nokkru, að ég hafði hlerað
það, að ef til vill ætti hann í
dag erindi inn að Vogatungu,
hvar hann forðum sleit barns-
skónum og ólst upp til fullorð-
ins ára. — Og ég hef mikinn
hug á að fá að skjótast með
honum þessa ferö. Jú, ekki
stendur á þeirri fyrirgreiðslu
mér til handa, og að leiðarlok-
um kemst ég nú raunar að því,
að erindi Árna var ekki svo
mjög stórvægilegt, að það hefði
ekki geta beðið, hins vegar
beiðni mín um að fá að vera
með, ráöið nokkru um feröina.
þá erum við f Vogatungu.
^ Móti okkur kemur glaðleg-
ur miðaldra maður vel á sig
kominn, býður okkur að ganga
í bæ sinn og til stofu. Vel má
heyra að áöur hafa þeir Ámi
átt tal saman, og öllu finnst
mér húsbóndinn svipmildari en
menn þeir hinir austrænu er
skreyta veggi hans.
Sá er háttur minn að leita
jafnan nokkurra frétta hjá hús-
bóndanum, hvar mig ber að
garði. Oft fæ ég þau svör að
ég gangi þar í „geitarhús og leiti
u!lar“. Því fátt eitt kunni hann
mér að segja, er til fróðleiks eöa
tíðinda verið talið. En venjulega
er það svo, að það sem sögu-
manni finnst lítilsvert, og lítt
til frásagnar, kemur mér á ann-
an veg fyrir eyru.
Og þá fylgjumst við stutta
stund með Hafsteini Markússyni
bónda í Vogatungu.
l^oreldrar mínir voru Markús
Benjamínsson og Svein-
björg Halldórsdóttir. Hún var
ættuð úr Hrútafirði. Föður-
bróðir hennar var Jósef Björns-
son á Hólum í Hjaltadal.
Allan sinn búskap bjuggu
foreldrar mínir í Kolbeinsstaða-
hreppi á Snæfellsnesi. Byrjuðu
búskap á Hafursstöðum, þar er
ég fæddur, svo fluttu þau að
Krossi en síðast að Yztu-Görðum
og þar lézt faðir minn. Þessi ár
öll vann ég á búi foreldra
minna, sem bjuggu upp á
„gamla rnóðinn" eins og það er
stundum orðað þegar talað er
um fyrri tíma búskaparhætti.
Tvær vertíöir var ég til sjós,
aðra á árabát suður á Stafnesi,
hina á trillu frá Grindavík. —
— Var það áður en lend-
ingabætur voru gerðar í Grinda-
vík?
— Já, við þurftum að setja
aílann á seil utan við lending-
una, draga svo að landi, og bera
hann í snærisólum á bakinu upp
MARKÚSSON
á skiptavöll, og sami háttur var
á þessu í Stafneshverfinu.
— Voru ekki oft góð afla-
brögð á þessum árum?
— Ekki held ég þeim hafi
nú fundizt það, minnsta kosti
alloft hátt kaupið, sem við
fengum.
— Voru þið ráðnir upp á
kaup?
— Já.
— Hve hátt var þá kaupið?
— Ég hafði kr. 300 þegar ég
var í Stafneshverfinu, og þá var
ég 20 ára.
— Hve löng var vertíöin?
— Frá miöjum janúar til 11.
maí.
— Hvað þyrftir þú að hafa
háan hlut 1 dag, til þess að það
jafngilti þessum 300 krónum?
— Ég gæti trúað, að ég þyrfti
að hafa minnst 60 þúsund. Fyr-
ir þessar þrjú hundruð krónur
keypti ég tvö gæðingsefni og að
því mér skilst, þá eru þau býsna
hátt metin í dag, en þó ég
nefni þetta til samanburðar, þá
er sjálfsagt hægt aö nefna margt
fleira, er ef til vill sannar þetta
ennþá betur.
Þegar faðir minn. dó fór
ég að hokra í Yztu-Görðum,
flutti svo þaðan og inn á Skógar-
strönd, þar sem ég bjó á Keis-
bak. a í átta ár, og fluttist að
síðustu svo hingað að Voga-
tungu og hef verið hér í því nær
20 ár.
— Kú hefur þekkt séra Árna
á Stóra-Hrauni?
— Já, já, hann skírði mig,
fermdi og uppfræddi að öllu
leyti, að siðvenju þeirra tíma.
— Hvað vilt þú segja mér um
lífsmynd þá, sem Þórbergur
Þórðarson dregur upp af séra
Árna?
— Þórbergur. Ég vil segja
séra Ámi sjálfur, og ég held að
það sé að mörgu leyti sannleik-
ur, sem gamli maðurinn dregur
þar fram. Annars tel ég að hann
hefði orðið mikið skáld hefði
hann lagt bað fyrir sig, en
það þarf þó ekki að þýða
það, að bækumar séu ó-
sannar. Það er misjafn sauður
f mörgu fé á Snæfellsnesi eins
og annars staðar, og ég segi fyr-
ir mig, að ég er mjög ánægður
með þá lýsingu, sem hann gefur
af okkur, þvf það er eiginlega
rauði þráðurinn gegnum bæk-
umar, að viö höfum verið „part-
iskir", baldnir og farið okkar
eigin götur, en aftur á móti
Árnesingar, þeir hafa bugtaö sig
fyrir mönnum eins og þér og
Árna Böðvarssyni. Það kann ég
ekki, og vil heldur vera Snæfell-
ingur. Ég þakka séra Áma fyrir
það, hvem hlut hann velur okk-
ur. Og það vil ég segja um Sig-
urð, son séra Árna, að hann er
mannval og með afbrigöum
skemmtilegur.
— Tæja, hvað svo um lífið
" eftir að þú komst hing-
að?
— Ja, það get ég sagt þér,
að hvorki á Skógarströnd eöa
í Leirársveit hef ég fundið neinn
Sigurð Árnason, og þá finnst
mér vanta mikið.
— Hvemig hefur svo búskap-
urinn gengið hér f Vogatungu?
— Þetta hafa verið slíkir vel-
gengnistímar að það hafa allir
drullusokkar. eins og ég, getað
komizt áfram.
— Velgengnistímar — Er ekki
búskapurinn alltaf tómt strit.
— Auðvitaö er hann alltaf
strit, því bó vélarnar séu komn-
ar, þá aukast bara bústörfin.
— Geriö þið nú ekki of mikiö
úr þessu striti?
— Nei, það er helmingi meira
en f gamla daga og á kreppu-
árunum, og nú er komið svo,
að þreytan er orðin það mikil,
að maður vaknar nær jafnaumur
að morgni og maöur leggst fyr-
ir að kvöldi.
Þegar ég var unglingur, þá
voru bændur í mínu héraöi flest
ir með þetta 50—70 ær og
tvær kýr, kannski með hóp af
uppkomnum börnum, sem öll
voru heima. — Þeir ríkustu voru
þá með allt að 300 ær og 4—5
kýr. Höfðu þrjá vinnumenn og
þrjár vinnukonur. Þeir stóöu
lfka á stéttinni fyrir utan dyrn-
ar og vöppuðu bar með hendur
f vösum allan daginn. — En nú
eru aðrir tfmar. Nú er bóndinn
með 250—300 ær óg 20 kýr,
aleinn, með krakka til að vera
á ökutækjunum. Öll erfiðustu
verkin veröur hann að gera
sjálfur. Moka öllu heyinu sem
moka þarf og svo þegar því er
lokið, þá er að hirða fjósið
kvölds og morgna, enda er þaö
svo, að flestir bændur eru famir
aö láta á sjá, þegar þeir eru
fertugir.
— Er nauðsynlegt fyrir bónda,
sem ekki hefur mjög stóra
fjölskyldu að hafa þetta mikið
bú, sér og sínum til framfær-
is?
— Ég segi bara mfna eigin
reynslu. Ég þarf helmingi stærra
bú núna en fyrir 10 árum, til
þess að geta lifaö og staðið i
skilum framkvæmdalaust.
— 300 ær og 20 nautgripir
svara nú talsverðum tekjum.
— Já, en fóðurbætis og áburö
arkaup eru geysilegir kostnaðar-
liðir og vaxandi dýrtfð reynir
bóndinn að mæta með því að
fjölga búpeningi.
— En gerir hann sér þá ekki
jafnframt grein fyrir því, að
sú fiölgun komi fram f auknum
arði, sé það ekki, viröist mér
hún aðeins skapa aukin umsvif
og tilgangslaust erfiði. En er
það nú ekki svo, að þessi mikli
munur, sem þú talar um liggi
að stórum hlut f auknum kröf-
um til lífsþæginda og ýmissa
þeirra hluta, sem engum datt
f hug að veita sér þótt ekki sé
farið lengra aftur í tímann en
10—20 ár?
— Jú, því verður ekki neitað,
að við fáum ekki fólk til aö
sætta sig við það í dag, sem
áður var talið hverjum manni
fullkosta, og dettur engum f
hug. Og ég held að ef framund
an sé ástand svipað 'því sem
var á kreppuárunum, þá verði
eitthvað sögulegt með unga
fólkið.
— Það er ég ekkert viss um.
Og trúað gæti ég því, að það
tæki jafnvel betur á móti erfið-
leikunum. en þeir sem uxu upp
og duttu niður í gulldýki her-
námsáranna, og sköpuöu sér
lífsvenjur í samræmi við það.
— Já, það má vera, en ungt
fólk í dag veit f fæstum tilfellum
hvað það er að skorta fé og
þurfa að spara. Það er mjög
ungt þegar það bindur sig sam-
Iífsböndum. — Og hvað verður
svo um heimilisánægjuna þegar
allt í einu verður fjár vant.
Áöur geröu menn sig ánægöa
með lítið, og ég get enn þann
dag í dag stillt mínum kröfum
mjög við hóf.
— Hvað ert þú með stórt bú
í Vogatungu nú?
— Það er nú ekki stórt, ég
er einn af þeim minni. Héraðið
hér sunnan Skarðsheiöar er
mjög gott og flest allir efna-
bændur. Þó ég hafi aldrei getað
orðið meðalmaður í þeirra hópi.
— Þú telur þig þá ekki efna-
bónda?
— Nei, síður en svo.
— Hvaö þarf bóndinn að eiga
til aö telja sig efnabónda?
— Hann þarf að eiga þaö
sem hann hefur handa f milli
svo aö segja skuldlaust.
— Hvað heldur þú að það sé
stór hluti af þjóðinni, sem á
skuldlausar þær eignir, sem tald
ar eru hverjum einstaklingi?
— Ég get svo sem trúað að
þeir séu ekkert ýkja margir, og
ég veit það eru mörg héruð,
sem eru ekki eins vel stæö og
þetta hérað hér, og það er bara
fyrir ræktunina, áður en hafizt
var handa í þvf efni, áttu bænd-
ur hér ekki málungi matar. —
Fátækt var mjög mikil. Beiti-
löndin hér eru mjög léleg.
— 'p'rtu nokkuð svartsýnn
á framtíöina?
— Já, ég held þetta sé allt
að fara til fjandans.
— Er nú ekki búið að hag-
ræða svo ýmsu í þjóðfélaginu,
að auöveldara sé aö mæta á-
föllum en áður var?
— Ja, ég þekki bónda, sem
búinn er að búa mjög vel í hag-
inn fyrir sig hvað snertir allar
verklegar framkvæmdir, en
hann er flosnaður upp og allt
tekið af honum vegna skulda.
Hann á ekki heima sunnan
Skarðsheiðar, en tilheyrir samt
fslenzkri bændastétt.
— Þess háttar dæmi er hægt
að nefna úr öllum stéttum og
hefur verið á öllum tímum.
— Já, hvað einstaklinga snert
ir, en ég er hræddur um heild-
ina, óttast um þjóðarhag, nema
á verði stórfelldar breytingar
frá því sem nú er, og mér finnst
þjóðarbúskapurinn sýna mér
allt aö því sömu mynd og ég
var að gefa af þessum bónda.
— En þjöppum við okkur þá
ekki betur saman, bítum á jaxl-
inn. og göngum í fylkingu til
móts við örðugleikana?
— Það verðum við að vona í
lengstu lög.