Vísir - 23.04.1968, Blaðsíða 8

8
V1 S IR . Þriðjudagur 23. apríl 1968.
VISIR
Útgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Aðstoðarritstjóri: Axel Thorsteinsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Bergþór Úlfarsson
Auglýsingar: Þingholtsstræti 1. Símar 15610 og 15099
Afgreiðsla : Hverfisgötu 55. Sími 11660
Ritstjórn: Laugavegi 178. Sími 11660 (5 línur)
Áskriftargjald kr. 115.00 á mánuöi innanlands
I lausasölu kr. 7.00 eintakiö
Prentsmiðja Vísis — Edda hf.
Óhjákvæmileg óhægindi
pólkiö í landinu hefur ekki nema aö litlu leyti orðið
vart við öll áföllin, sem efnahagslíf landsins hefur
orðið fyrir að undanförnu. Þess vegna hefur mörgu
fólki þótt, að af hálfu þeirra, sem fást við vandamálin,
hafi of mikið verið gert úr þessum áföllum. Þessi af-
staða fólks var eðlileg, þegar enn var ekki komið í
ljós, hve mikil áföllin voru í krónutölu. Nú er hins
vegar komið í ljós, að tjónið á árinu 1967 einu nam
um 1700 milljónum króna, mælt í útflutningstekjum.
Þetta tjón kom einkum fram á tvennan hátt. Ann-
ars vegar þrengdist mjög fjárhagur atvinnufyrir-
tækja, einkum í sjávarútvegi. Hins vegar minnkaði
gjaldeyrisvarasjóður þjóðarinnar um rúmlega helm-
ing. Á þessa tvo staði kom höggið fyrst og fremst.
Tekjurýrnun almennings var aftur á móti sáralítil og
kom aðallega fram sem minnkun á eftir- og nætur-
vinnu.
Hin óhagstæða efnahagsþróun hefur nú staðið yfir
í rúmlega hálft annað ár. Allan tímann vonuðu menn,
að ástandið mundi batna bráðlega aftur, aflabrögð
mundu aukast og útflutningsverðlag hækka. Vegna
þessarar bjartsýni gripu opinberir aðilar ekki til svo
róttækra aðgerða, að kjör almennings mundu skerð-
ast verulega. Litið var svo á, að gjaldeyrisvarasjóður-
inn og atvinnuvegirnir gætu tekið á sig áföllin um
takmarkaðan tíma, enda er það eitt meginverkefni
gjaldeyrisvarasjóðsins.
Gengislækkunin er dæmi um, hve varlega var farið
i sakirnar. Sumir hafa sagt, að hún hafi ekki verið
nógu mikil. En meiri gengislækkun hefði hækkað
verðlag innfluttra neyzluvara enn meira. Stjórnvöld
vildu ekki efna til meiri kjaraskerðingar en nauðsyn-
legt væri. Enda vonuðu menn þá, að hin óhagstæða
þróun mundi ekki halda áfram.
Svo fór þó, að hin ytri skilyrði héldu enn áfram að
versna, og er nú ekki sjáanlegt, að þau batni neitt
aftur á næstunni. Almenningur hlýtur því að bera í
vaxandi mæli byrðarnar af áföllunum. Atvinnuveg-
irnir hafa þegar tekið á sig hættulega miklar byrðar
og geta því ekki aukið við sig. Gjaldeyrisvarasjóður-
inn hefur nú í hálft annáð ár sýnt gagnsemi sína í
áföllum af þessu tagi, en nú er hann svo saman dreg-
inn, að ekki er ráðlegt að leggja miklu meira á hann.
Því virðist ekki lengur verða hjá því komizt, að
þjóðin lagi neyzlu sína að hinum óhagstæðu aðstæð-
um, þótt því muni fylgja ýmis óþægindi. Neyzla þjóð-
arinnar verður að breytast til samræmis við lægri
tekjur þjóðarinnar. Þessi umskipti verða ekki sárs-
aukalaus. En við getum þá minnzt þess um leið, að
samt verður þjóðin áfram ein hinna tekjuhæstu í
heimi.
E
Listir.-Bækur-Menningarmál
Loftur Guðmundsson skrifar leiklistargagnrýni:
Sviðsmynd úr „Vér morðingjar“. Frá vinstri ungfrú Susan Dale (Sigríöur Þorvaldsdóttir),
hr. Mclntyre (Gunnar Eyjólfsson) frú Norma Mclntyre (Kristbjörg Kjeld) og frú Lillian
Dale (Guðbjörg Þorbjarnardóttir).
Þjóðleikhúsið
Yér morðingjar
eftir GUÐMUND KAMBAN
Leikstjóri: Benedikt Arnason
jjjóðleik>húsiö minnist þess aö
Guðmundur Kamban ætti
nú áttræðisafmæli, væri hann
á lífi, og með því að efna til
flutnings á því leikriti hans,
sem hann varð kunnastur fyrir
erlendis, „Vér morðingjar“, og
var það frumsýnt sl. laugardags
kvöld. Leikstjóri er Benedikt
Árnason.
Guðmundur Kamban samdi
leikrit þetta eftir aö hann haföi
dvalizt um skeið í Bandaríkjun-
um. og var setztur að aftur í
Danmörku. Hann hafði þá sam-
ið annað leikrit um bandarískt
mannlif, „Marmara“, stórbrotn-
asta verk sitt fyrir svið. Guð-
mundur hafði sitthvað við
bandarískt mannlíf að athuga,
og reyndist þar sem oftar
glöggt gestsaugað. í „Marmara"
deildi hann hart á almætti auö-
valdsins og auðvaldsáróðursins
vestur þar. í þessu seinna leik-
riti sínu dregur hann upp mynd
af bandarískri miðstéttakonu
af köldu miskunnarleysi. Þegar
leikritið kom fram, lézt enginn
þekkja eða vita við hvað væri
átt — nú draga bandarískir rit-
höfundar, og þó einkum banda-
rískir sálfræöingar upp svipaða
mynd af þeirri gerð bandarískra
kvenna, sem þeir telja allt of
fjölmenna og áhrifamikla þar i
landi, og munu margir þeirra
fátt telja ofsagt í þessu leikriti
Kambans.
Kamban var skapmikill mað-
ur, og það bitnaði á sumum
verkum hans að því leyti til,
að andstæðumar, sem hann
tefldi þar fram, voru dregnar
hvítu og svörtu og ekkert þar á
milli Dýrlingar annars vegar,
djöflar hins vegar. Þessa gætir
einkum í þeim tveim leikritum,
sem hann skrifaði úr dvöl sinni
vestra sem gert hafði honum
heitt í hamsi. I f.vrra leikritinu
fór hann þeim hamförúm, að
hann virti viðtekin sviðstak-
mörk að vettugi, í þessu leik-
riti beitir hann hins vegar til
hlítar hinni miklu kunnáttu
sinni sem alhliða leikhúsmaður
enda var það sýnt víða um
lönd á sínum tima — en „Marm
ari“ komst hvergi á svið. Þjóð-
leikhúsið velur þá leið að tíma
binda leikritið með búningum,
og er það aö vissu leyti rétt-
mætt, en dregur þó ef til vill
um of athyglina frá sjálfu efn-
inu í fvrsta þætti. Annars ber
öll sviðsetningin þvi vitni, að
mjög vel er til sýningarinnar
vandað.
Gunnar Eyjólfsson leikur
verkfræðinginn, Ernest Mc
Intyre, Kristbjörg Kjeld Normu,
eiginkonu hans. Það gerir þeim
báðum túlkunina erfiðari hve
hlutverk hans er að öllu leyti
jákvætt, hennar að sama skapi
neikvætt, — hvítt og svart. 1
samvinnu við leikstjóra tekst
þeim þó báðum að draga nokk-
uð úr þessum andstæðum og
gera persónurnar mannlegri.
Þannig verður þetta hlutverk
Ernests áhrifamikið í túlkun
Gunnars, að hann gerir „sann-
leikskröfur" hans að nokkru
leyti sjúklegar, og auðveldar
um leið Kristbjörgu raunina
meö því að afla Normu vissrar
samúðar af hálfu áhorfenda.
Kristbjörg dregur aö sfnu leyti
úr svarta litnum með því að
leggja áherzlu á hið óræða i
fari Normu, og mvndast þann-
ig mildara iafnvægi Ijóss og
skugga á sviðinu.
Sigríður Þorvaldsdóttir leik-
ur Susan Dale. Hún sýnir hana
eins og hlutverkið liggur fyrir,
mildar það ekki neitt og nær
eflaust fram því. sem höfund-
urinn ætlaðist til. Sama máli
eegnir um leik Guðbjargar Þor
hiarnardóttur í hlutverki móður
innar, frú Dale. Þær eru báð-
ar uppmáluð hræsnin og glys-
gimin, og um leið heimskari en
áhorfandinn á auövelt með að
trúa — í leikriti, þar sem höf-
undur tekið viðfangsefnin þó
alvarlegum tökum. Erlingur
Gíslason fetar sömu slóðina i
hlutverki Rattigans, þegar hann
kemur inn á sviðið eins og
klipptur út úr bandarískri
„þeirra tíma“ kvikmynd. Aftur
á móti revnir Gísli Alfreðsson
að ná sem mestri dýpt 1 hlut-
verki McLeans, og tekst að
minnsta kosti að gera hann
mannlegan. Anna Guðmunds-
dóttir leikur Kate, þernu á heim
ili þeirra Mclntyre-hjóna.
Þaö fer vel á því, að Þjóð-
leikhúsiö skuli minnast þessa
afmælis Guðmundar Kambans.
Hann var einn af litrfkustu
rithöfundum, sem við höf-
um átt, og það bíöur næstu
kynslóðar að meta hann hlut-
laust og rekja lífsferil hans sem
skálds og manns, þannig að
hvorugt veröi á kostnað hins.
Hann ætlhði sér mikinn hlut og
tefldi djarft, og það var oft,
að hann ætlaði sér ekki af. en
stolt hans var slíkt að hann kaus
heldur tvísýna baráttu en átaka-
lítinn sigur. Hann var stórhuga.
skapmikil! og sást ekki fyrir,
fyrirleit hræsni, yfirdrepskap og
óréttlæti og meðalniennskuna
þó mest, enda var hann hvergi
meðalmaður. Fvrir þessa skan-
gerð sfna sem maður og skáld
varð hann mjög umdeildur, átti
aðdáendur, sem voru þess full-
vissir aö hann væri fæddur til
frábærra afreka og andstæðinpa
sem unnu honum hvorki sann-
mælis né viðurkenningar. Fiöl-
hæfni hans sem skálds og lista-
manns var óveniuleg. — hann
samdi leiksviðsverk, skáldsögur
og ljóð jöfnum höndum, ann-
aðist leikstjórn og kom siálfur
fram á sviði. Hann dvaldi er-
lendis öll sín manndðmsár og
birti verk sfn á erlendri tuneu
en frumsamdi bau flest eða öll á
sfnu móðurmáli. Hann vaidi leik
ritum sfnum möreum „albióð-
legt“ svið og krufði viðhorf o»
vandamál til mergiar frá sjó"-
armiði heimsmannsins — en
orti eitt hið fegursta lióð, sem
kveðið hefur verið á fslenzkn
tuneu við kliðmiúka strenei vik;
vakans. Lff hans var mótað
sterkum andstæðum og þannig
er um verk hans.