Vísir - 30.12.1968, Blaðsíða 9

VISIR . Mánudagur 30. desember 1968.

Árið, 969 getur oröið örlaga-
| ríkt. Það gæti skapað tíma-
| mót í atvinnusögu íslands. Við
1 erum á margan hátt ríkari af
| reynslu en áður. og alf því höf-
d um við vonandi öll Iært nokk-
uð. sem að gagni mætti verða
á komandi tíma.
Þetta sagði Ingólfur Jónsson
ráöherra, þegar Vísir leit inn
hjá honum og bað hann um
Iað spjalla svolítið um stöðu
þjóöarinnar í tilefni áramót-
| anna. Fyrst var Ingólfur
spurður um, hvað honum
fyndist helzt hafa einkennt
árið 1968.
— Helzta einkenni ársins var
i atvinnumálunum að saman fór
mjög lágt verð á ýmsum út-
flutningsvörum okkar og mikið
sildarleysi. Segja má, að þjóðar-
búið hefði jafnvel verjð betur
sett, ef engin síld hefði veriö
veidd og engu til síldveiöa kost
i að. Sá kostnaður var náttúrlega
geysimikill, einkum vegna allt
að 800 mílna siglingar á miðin,
og var til lítils gagns. Það má
því segja, að aflaleysi og verð-
vegunum til bjargar. Það gat
heldur engum dulizt, að nauð-
synlegt var að gera ráðstafanir
til að ná greiðslujöfnuði út á
viö. Þjóðin verður að geta greitt
þær vörur, sem til landsins eru
fluttar.
Á skuldasöfnun erlendis ein-
hvern þátt í þessum erfiðleik-
um?
— Menn verða aö gera grein-
armun á því, hvernig skuldirnar
hafa myndázt. Eru þær til orðn-
ar vegna neyzluvöruinnflutn-
ings eða hafa þær myndazt
vegna tækjakaupa til fram-
leiðsluaukningar? Meginhluti
þessara skulda, sem íslending-
ar hafa stofnað til erlendis í
seinni tíð, er til orðinn vegna
uppbyggingar atvinnulífsins.
Virkjunin við Búrfell mun
kosta samkvæmt núverandi
gengi um 3000 milljónir króna.
Sú greiðslubyrði mun ekki hvíla
á þjóðinnj, heldur álbræðslunni
við Straumsvík. Loftleiðir hafa
stofnað til skulda erlendis án
ríkis- eða bankaábyrgðar og
standa undir þeim skuldum með
hlómlegum rekstri félagsins.
Flugfélag íslands hefur stofnað
til skulda erlendis vegna flug-
vélakaupa, en útlendingum er
ætlaö að greiða mikinn hluta af
því með auknum ferðamanna-
straumi. Þannig má lengi telja.
Fiskiskipaflotinn hefur verið
ann af erfiðleikunum. Slitnaði
upp úr samræðum stjórnmála-
flokkanna og kom það í hlut
stjórnarsinna að gera tillögur
um lausn vandans og fylgja
þeim eftir.
Ríkisstjórnin gerði sér grein
fyrir, að slíkar aðgerðir eru ekki
vinsælar í bili. En reikna verð-
ur með almennum skilningi á
eðli vandamálanna. Og því verð-
ur að fylgja þvf eftir, sem nú
hefur verið gert, með öllum til-
tækum ráðum, svo að nauðsyn-
legur árangur veröi ekki trufl-
aður með skemmdarverkum.
Ekki er víst að allir óski ykk-
ur meðbyrjar?
— 'ýmsir stjórnarandstæðing-
ar vilja nota sér taflstöðuna og
gera ráðstafanirnar tortryggi-
legar. Það er þó grunur minn,
að almenningur sé skynsamari
en þessir stjórnarandstæðingar
halda. Vita menn ekki líka und-
ir niðri, aö hér hefði orðið al-
gert neyðarástand á þessu ári,
ef ríkt hefði stjórnarstefna
Vinstristjórnarinnar og hvorki
verið myndaöur gjaldeyrisvara-
sjóður né atvinnutækin marg-
földuð?
Eru menn ekki búnir að
gleyma Vinstristjórninni?
— Margir muna ekki eftir á-
standinu í þá daga. En menn
mundu fljótlega rifja þaö upp,
ef Sjálfstæðisflokkurinn lenti í
af reynslu“
fall hafi komið með tvöföldum
þunga á efnahagskerfi þjóðar-
búsins.
En átti ekki gengislækkunin i
nóvember 1967 að tryggja
rekstur atvinnuveganna á
þessu ári?
— Með svona miklum áföll-
um var ekki reiknað, þegar
genginu var breytt í nóvember
1967. Þá gerðu menn sér vonir
um, aö verðfall afurðanna, sem
byrjaði 1966, væri komið í botn,
og að ástæða væri til þess að
reikna með ekki lakara verði
1968 en haustið 1967. Svo komu
viðbótaráföllin á þessu árj og
því nægði gengisbreytingin ekki
til þess aö útflutningsatvinnu-
vegirnir gætu starfað með eðli-
legum hætti. Enda jókst tap-
reksturinn í samræmi við verð-
fall og aflatregðu.
Teljið þér að verkföllin og
samningarnir í fvrravetur hafi
stuðlað að þessari þróun?
— Það má segja, að kröfur
verkalýðsfélaganna hafi að
ýmsu leyti verið hófsamlegri en
oft áður. Að vísu skall á verk-
fall, sem var allt of harkalega
framkvæmt. En að lokum varð
samkomulag um lausn verkfalls
ins með hófsamari hætti en oft
áður, sem var vegna þess, að
allir gerðu sér ljóst, að atvinnu-
vegirnir þoldu ekki aukin út-
gjöld.
Var það ekki fyrr en í sumar
að endanlega kom í ljós, hve
alvarlegt ástandið var í at-
vinnulífinu?
— Þegar fram á sumarið kom.
gerðu menn sér vonir um, að
síldveiðarnar gætu orðið að
minnsta kosti í meðallagi og það
gæti út af fyrir sig haft mikil
áhrif á gjaldeyrisstöðuna og af-
komu sjávarútvegsins. En sum-
arið leið og vonir manna brugð-
ust að þessu leyti. Á haust-
mánuðum var gjaldeyrisvara-
sjóðurinn að mestu þrotinn og
afkoma atvinnuveganna mjög
slæm. Augljóst var, að gera
varð róttækar aðgerðir atvinnu-
endurnýjaður og i tilefnj af þvi
hafa myndazt skuldir erlendis.
Svipað er aö segja um ótaldar
verksmiðjur og margs konar
tæki.
Ekki væri þjóöin betur sett,
ef öll þessi endurnýjun hefði
ekki fariö fram og áðurnefndar
skuldir ekkí oröiö til, Mestu
máli skiptir, að ríkissjóður skuld
ar tiltölulega lítið og að megin-
hluti erlendra lána er vegna at-
vinnuveganna, sem hafa aukið
afkastagetuna og eru nú marg-
falt megnugri en áður, ef rekstr
argrundvöllur er fyrir hendi,
Hvers vegna var uppbótaleiö-
in ekki farin til að mynda
þennan rekstrargrundvöll?
— Allir eru sammála um að
atvinnutækin veröi að ganga.
Því aðeins er komið í veg fyr-
ir atvinnuleysi og stuðlað að
nauðsynlegri tekjuöflun þjóðar-
búsins. Á síðast liðnu hausti var
um tvær leiðir að velja. Sú fyrri
var að stórauka uppbætur til at-
vinnuveganna og leggja á þunga
nýja skatta til þess að standa
undir uppbótakerfinu. Sú leið
þótti ekki æskileg, enda hefur
reynslan alltaf sýnt, að uppbóta
kerfið færir alltaf atvinnulífið
úr skorðum og endar alltaf með
gengislækkun. Skiptir þá ekki
máli, hvaða flokkar hafa verið
t stjórn.
Hin leiðin var að breyta gengi
íslenzku krónunnar þannig, að
hún gæti talizt rétt skráð, miö-
aö við verðlag útflutningsvör-
unnar og tilkostnað við fram-
leiðsluna. Gengisbreytingin var
ákveðin í samræmi við það, að
útf'utningsatvinnuvegimir
fengju rekstrargrundvöll og
gætu starfað með eðlilegum
hætti án styrkja úr ríkissjóði.
Er nú öruggt að gengislækk-
unin komi að gagni?
— Til þess að hún komi að
gagni, þarf að ríkja skilningur
almennings í landinu á Því, hvað
atvinnuvegimir þoja og að
kröfugerð á hendur þeim verði
að miða viö greiðslugetu þeirra.
Þaö mun reyna á þetta fljót-
lega á nýja árinu, þegar samn-
ingar launþega og vinnuveit-
enda hefjast fyrir alvöru.
Vegna velferðar þjóðarinnar í
nútíð og framtíð er nauðsyn-
legt að menn skilji, að góð af-
koma einstaklinganna er undir
því komin, að atvinnuvegirnir
geti búið við hallalausan rekst-
ur. Ég vona, að skynsemin fái
að ráða. Þeir eru mun fleiri nú
en áðqr, sem gera sér grein
fyrir þessu.
Fáist vinnufrjður og geri allir
sitt til að nýta þá möguleika,
sem fyrir hendi eru, mun þjóðin
fljótt yfirstíga erfiðleikana, sem
sótt hafa hana heim síðustu
misseri.
Teljið þér ekki, að þorra
manna reynist erfitt að sætta
sig við lífskjaraskerðinguna?
— Islendingar hafa á fáum
áratugum brotizt úr fátækt og
skortj og orðið bjargálna og
velmegandi. Lífskjörin hafa
batnað mjög á úndanförnum
árum. En nú, þegar þjóðin hef-
ur á tveimur árum misst nærri
helming teknanna af vöruút-
flutningi, verða allir aö gera
sér grein fyrir, að um tíma verð
ur þjóðin að láta sér nægja
nokkru minna en áður. Þó er
taliö að lifskjörin geti. þrátt fyr-
ir allt, verið svipuð og þau voru
árin 1962 og 1963. Verður því
tæplega sagt, að um neyöar-
kjör sé að ræða, þótt ýmsir
vilji láta í annað skína.
Neyðin gæti þó verið á næsta
leiti, ef almennt atvinnuleysi
ber að dyrum. Það verður að
koma í veg fyrir að það geti
átt sér stað. En þaö verður að-
eins hægt að gera, ef atvinnu-
vegirnir starfa hindrunarlaust.
Megum við þá ef til vill eiga
von á umskiptum í efnahags-
málum á nýja árinu?
— Árið 1969 getur orðið ör-
lagaríkt. Það gæti skapað tíma-
mót í íslenzkri atvinnusögu. Það
getur verið, að á árinu 1969
verði ráðandi sá skilningur al-
mennings á atvinnumálunum,
sem ráðandi er á Norðurlönd-
um, þar sem verkföll eiga sér
naumast stað. Víst' er um það,
að ríkisstjórnin mun stuðla að
því að auka skilning milli vinnu
veitenda og launþega. Ber að
gera sér vonir um' að árangur
verði góður af þeirri ákvörðun
Alþýðusambands íslands að
kjósa samtalsnefnd til þess að
ræða þessi mál við ríkisstjórn-
ina.
Hvernig hefur sambandi ríkis-
stjórnarinnar viði stjórnarand-
stöðuna verið háttað?
— Á siðastliðnuí hausti ósk-
aði ríkisstjórnin eftir viðræöum
við forustumenn ■stjórnarand-
stöðunnar til að ræða áföllin í
efnahagsmálunum. Margir fund-
ir voru haldnir og stjórnarand-
staðan fékk tækifæri til að
kynna sér hag atvinnuveganna,
stöðu bankanna og hag þjóöar-
búsins út á við. Fór allmikill
tími í skýrslusöfnun, en einnig
var nokkuð rætt um þjóðstjórn.
En það kom víst lítið út úr
þessu?
— Þegar gagnasöfnun var
lokið. hafði stjórnarandstaðan
gert sér fulla grein fyrir erfið-
leikunum. Mun hún ekki hafa
talið vænlegt til vinsælda að
fara í ríkisstjórn við þessar að-
stæöur Henni þótti réttara, að
ríkisstjórnin ein og stuðnings-
flokkar hennar tækju á sig vand
stjórnarandstööu í svo sem tvö
ár. Ég beini þessu sérstaklega
til unga fólksins. Það á aö vera
bezt upplýsta kynslóð í landinu
og því fylgir, að það þarf að
lesa stjórnmálasöguna. Unga
fólkið þekkir heldur ekki nema
góða tíma og finnst margt sjálf-
sagt, sem eldra fólk varð að
neita sér um, þegar það var
á unga aldri. Unga fólkið á aö
standa vörð um þessar fram-
farir.
Nú þykir unga fólkið mjög
gagnrýnið.
— Það ber á því í öllum
stjórnmálaflokkum, að unga
fólkið haldi uppi nokkurri gagn-
rýni, ekki hvað sízt í Sjálfstæð-
isflokknum, sem er svo heppinn
að njóta yfirburðafylgis meðal
unga fólksins. Ég tel þessa gagn
rýni heilbrigða og gagnlega.
Jafnframt tel ég, að hún þurfi
að vera innan skynsamlegra
marka, — menn skjóti ekki yfir
markið.
Unga fólkið á að erfa landiö.
Menn koma og fara. Það er mik-
il ábyrgð sem hvílir á herðum
þeirra, sem nú eru smám sam-
an að taka við.Þióðin er fámenn
og býr á margan hátt í harð-
býlu landi, þótt mövuleikarnir
séu miklir, ef þeir eru hagnýtt-
ir á réttan hátt. Verkefni næstu
ára eru mörg, mikilvæg og
ánægjuleg.
Unga fólkið þarf að æggja
sitt Ióð á vogarskálina og fylgja
eftir skynsamlegum aðgerðum
til eflingar atvinnulffinu, svo aö
þjóðjnni séu í framtíðinni tryggð
batnandj lífskjör og fjölþættara
menningarlíf
Að lokum Ingólfur?
— Árið, sem nú er á enda,
hefur verið viðburðaríkt. Við er-
um á margan hátt ríkari af
reynslu en áður. Af þeirri
reynslu hefur þjóöin vonandi
ÖH lært nokkuð. sem að gagni
má vera á komandi árum. Það
verður engu spáð um nvja ár-
ið, en ég voria, aö það verði
þjóðinni gjöfult. og farsælt ár.
— sagði Ingólfur Jónsson ráðherra, um árid
1968 i viðtali við Visi
9