Alþýðublaðið - 06.11.1966, Blaðsíða 7

6. nóvember 1966 - Simnudags ALÞÝÐUBLAÐ
7
N
Cara Lidman talaSi í Austur-
* bæjarbíó á sunnudaginn var
og síðan stúdentafundi á Hótel
Sögu á fimmtudag. Hún
átti skylt erindi, hingað komin
til að tala máli Vietnama í
styrjöld Bandaríkjanna gegn
þeim, Spánarstyrjöld okkar
tíma. En koma hennar leiddi í
Ijós ýms vandkvæði okkar að
deila geði við Kæra frændur og
vini á Norðurlöndum. Eitt var
málið. Bersýnilega töldu gest-
gjafar skáldkonunnar örvænt að
áheyrendur skildu ræðu hennar
hjálparlaust og fengu því unga
leikkonu til að túlka hana jafn-
harðan á svipaðan hátt og ger-
ist á hersamkomum. Þetta er
seinlegur máti við ræðuflutning
og eftir því leiðinlegur, þegar
ekki er talað af innblæstri
heldur les hver sinn texta, fyr-
irlesari og túlkur. Því tók Sara
Lidman það ráð að stytta mál
sitt til mikilla muna, en leilc-
konan las upp erindið allt í
næsta misjafnri þýðingu. Áheyr-
endur þeirra urðu fyrir sitt
leyti að raða ræðubrotunum
saman eins og púsluspili — en
augun gátu þeir hvílt á meðan
á þremur ungum stúlkum, sem
stóðu undir fánum álengdar á
sviðinu.
Svo kom spurningatimi. Þá
gafst túlkurinn upp, en fyrirles-
arinn brá á það ráð, að tala
ensku, ef inin skildist þá betur;
hins vegar spratt upp maður í
salnum og vildi fara a0 halda
ræðu á sænsku. Lá nú við borð
að samkoman leystist upp í
hreinan og beinan skrípaleik. En
allténd gat hér heila kennslu-
stund í samnorrænu í ringulreið
tungumálanna.
:að sem Sara Lidman sagði á
sunnudaginn var reyndar
ekki ýkja nýstárlegt — nema
kannski þeim sem sækja alla
sína vitneskju ufh alþjóðamál í
Morgunblaðið. Hún kaus að tala
almennt um stríðið i Víetnam og
lýsa forsögu þess, aldalangri
frelsisbaráttu Víetnama, sem
lauk loks með frægum sigri við
Díen Bien Phu; hún lýsti sök á
hendur Bandaríkjunum fyrir það
auðvirðilega og skammarlega
stríð sem þeir heyja í Víetnam
síðan nýlenduveldi Frakka var
brotið á bak aftur. Hver sem á
annað borð hefur snefil af áhuga
á Víetnammálinu og sýnir lit á
að kynna sér það á greiðan að-
gang afj þeirri vitneskju sem
Sara Lidman hafði að miðla;
það er alkunn staðreynd að
hefði þjóðin fengið að ráða,
væri hún löngu sameinuð undir
stjórn Ho Chi Minh; að Banda-
ríkin neituðu að gangast undir
skilmála Genfar-sáttmálans frá
1954 og komu í veg fyrir að þeim
yrði framfylgt; að í Víetnam er
ekki um „innrásarstyrjöld”
að ræ’ða heldur framhald ný-
lendustríðsins við Frakka. Þar
með er að visu ekki sagt, að Ví-
etnammálið leystist í einni svip-
an, þótt Bandaríkjamenn hyrfu
þaðan á brott með her sinn eða
öllu réttlæti yrði fullnægt, ef
þjóðfrelsishreyfingin kæmist að
völdum. Engum kemur það í
hug í alvöru. En engum þarf
heldur að blandast hugur um,
að það eru Bandaríkin sem á-
samt Frökkum bera mesta á-
byrgð á harmleiknum í Víet-
nam sem ágerist. dag frá degi
fyrir opnum tjöldum. og augum
alls heims. Þar fer iðnvætt stór-
veldi, öflugasta herveldi heims
EFTIR
ÓLAF
JÖNSSON
grimmilegu stríði gegn vanþró-
uðu smáríki í nafni frelsis og
menningar; þar birtist vestræn
menning í sprengjuregni, nap-
almfuna, auðn og tortímingu.
En óneitanlega kemur það
spánskt fyrir að hér á landi þurfi
erlenda skáldkonu til að flytja
þennan boðskap svo eftir hon-
um sé tekið, hvað þá, ef hennar
reynist þörf til að upplýsa okk-
ur um einföldustu staðreyndir
Víetnammálsins. Þau verk væru
öðrum ætlandi, blaðamönnum,
stjórnmálamönnum og sérfræð-
'ingum um alþjóðamál — og slík-
ir höfundar gætu eflaust einnig
lýst málstað Bandaríkjanna aust-
ur þar betur en er á mínu valdi.
Afstaða , Söru Lidman virðist
mér í alia staði eðlilegri og skilj-
anlegri en hin þýlega undir-
gefni undir bandarískan mál-
flutning sem mest hefur gætt í
umræðum um þessi mál hér á
landi. En óneitanlega á maður
þess að vænta fyrst og fremst
af sjónarvotti af hennar tagi að
hún lýsi því, sem bar fyrir augu
hennar sjálfrar, landinu, fólk-
inu í landinu og högum þass,
lífi þess í stríðinu.
| bók sinni Samtöl í Hanoi
^ (Bonniers, Stockholm 1966)
segir Sara Lidman frá ferð sjnni
til Norður-Víetnam í fyrrahaust.
Hún segir frá fólki í styrjöld,
landi sem flakir i sárum. En
það var ekki hatur eða beiskja
sem auðkenndi fólkið i Vietnam
— heldur lífsgleði, ósigrandi bar-
áttuvilji. Ég á engin orð til að
lýsa þeirri gleði sem ég sá • í
Víetnam, segir hún.
Vitaskuld er það spariásjóna
striðsins og þjóðarinnar sem
hún sér, hetjur og hugsjóna-
Sara Lidman — (Mynd Bjarnl.)
menn, skáld og píslarvottar, hin
vígreifa æska; henni er sýnt
það sem ætlast er til að hún
sjái. Og að sjálfsögðu er henni
þetta ljóst sjálfri: Það fer ekki
hjá því að öðru hverju birtist
henni réttlína gestgjafanna í
broslegu ljósi, verði allt hug-
sjónatalið þreytandi, komi tóma-
hljóð 1 áróðurinn:
„En hvert skipti sem ég hliðra
mér hjá að hlusta, bið um að
fá að sjá eitthvað í staðinn verð-
ur mér um leið ljóst hvílíkt
kæruleysi felst í sjálfum frétta-
þorstanum. „Engin ný sjónar-
mið komu fram um ágreinings-
efnin.” Dag eftir dag, hvað eftir
annað falla sprengjurnar yfir
þetta land, en geti þeir sem eftir
lifa ekki lýst reiði sinni og sorg
á nýjan og nýjan hátt, þykjast
menn hafa ástæðu til að efa
bæði reiði þeirra og sorg. í gær
sögðu þeir: Ó, börnin okkar
farast. í dag segja þeir: Ó, böifn-
in okkar farast. Segi þeir enn
-eftir loftárásirnar á morgun: Ó,
börnin okkar farast — þá spyrja
hyggnir menn á Vesturlöndum
hvað þeir ætli sér eiginlega að
halda þessum áróðri lengi , á-
fram.”
Þetta, er enn einn þáttur
harmleiksins í; Vietnam eins og
hann veit að okkur. Hann er dag
lega í fréttunum, morgun, kvölds
og miðjan dag, og smám saman
sljóvgast áheyrandi þeirra fyrir
þeim veruleika sem hinar ó-
breytilegu fréttir lýsa, flugvéla-
talan yfir Norðu r- V í o t n a m,
sprengjumagnið sem varpað er
Framhald á bls. 11
ón heimildar og reglurnar leyfa heldur
ekki að hann biðji eigandann um leyfi til
að fara þangað. En ef hann er beðinn
og getur vottfest það, þá má hann fara
hvert sem heilbrigð skynsemi hans segir
honum að skylda hans sé að fara.
— Ef þið færuð út um svefnherbergis
gluggann okkar út á þakið yfir búðinni,
gætuð þið horft niður um þakgluggann,
sagði. ég. — Viljið þið ekki gera það?
Þeir voru á samri stundu þotnir upp
i loftið og ég varla búin að útskýra
þetta fyrir mannium mínum, sem var
furðu lostinn, þegar þeir voru komnir inn
í svefnherbergið, og út um gluggann kom
ust þeir. Ég sagði „komust“, því að til
þess þurfti meiri lipiuð en hægt hefði
verið að ætla að þetta stórir menn hefðu
til að bera.
Þetta var einn þessarar gömlu skot-
glugga, sem hafa ekki stærra op en tæp
lega 80x40 sentimetra, þegar þeir eru
opnaðir eins og hægt er. Þeir voru dá-
litla stund að því, en út komust þeir
með lijálma og allt saman, og maðurinn
minn ó eftir þeim. Þeir hurfu út yfir
þökin, og ég stóð og beið þess að þeir
kæmu aftur.
En þegar þarna var komið sögu, var
ég farin að fá áhuga, og af því að ég
gat ekki lengur stjórnað forvitni minni
gekk ég aftur út í portið og út á götima.
Ef satt skal segja, þá komst ég aldrei
alla leið út á götuna. Fólk stóð í þéttum
hnapp fyrir framan portið og tróðst hvað
um annað til að sjá inn um búðarglugg-
ann við hliðina. Ég klifraði upp í.járn
hliðið, sem lokar portinu á næturnar og
sá yfir höfuð mannfjöldans, að gatan
var auð til austurs, en vestantil var gat
an þétt skipuð öllum þeim ökutækjum,
sem átt höfðu leið fram hjá. síðan flæk
ingurinn gerði þessa merkilegu uppgötv
un sína.
Húshornið skyggði á svo að ég sá ekki
vinina mína úr lögreglunni fara inn um
þakgluggann, og þess vegna var athygli
mín ekki dregin frá þeim æsilegu við-
burðum sem gerðust hins vegar við göt
una, eins og athygli allra hinna. Ég sá
langan, gráan bíl stanza utan við skart
gripabúðina og þrjá menn hlaupa út úr
iionum. Það var ei fyrr en ég heyrði brot
hljóð í gleri, þegar múrsteinninn fór inn
ir rúðunni, að ég skyldi að eitthvað at-
hugavert væri á seyði.
Þetta gerðist svo fljótt, að ég gat varla
fylgzt með þvi. Ég sá bregða fyrir hlaup
andi mönnum, eitthvað glitraði í haust
sólinni, og svo snerist stóri bíllinn á
strætinu og hélt áfram með vaxandi
hraða. Hann var horfinn í sömu andrá.
Ég gat ekki einu sinni séð í hvaða átt
hann beygði við endann á götunni. Að-
eins óreglulegt gatið á rúðunni, sem
hræddur búðarþjónn birtist í, gaf til
kynna að ránið átti sér stað.
Einmitt í sömu svipan hlýtur lögreglu
þjónninn, sem fór á undan niður í búð
na, að hafa tekið upp frakkann og af
hjúpað pokana, sem vai- snyrtilega kom
ið fyrir undir honum. Hann sparkaði
úigvélinu gamla reiðilega í burtu, því að
nú hafði mannfjöldinn fyrir utan allt í
einu tekið eftir hinum stórviðburðinum
og streymdi yfir götuna til að glápa.
Þetta var óvenju laglega gert. Þetta
hafði átt sér stað á einu höfuðstrætinu
án.þess að nokkur gæti gefið skýra mynd
jf þeim mönnum, sem hlut áttu að máli.
Tóbakssalinn á horninu sagði okkur
allt um ránið. Það hafði verið stolið verð
mætum fyrir tíu þúsund pund, sagðl
hann ,ennfremur saltstauk úr gulli, sem
gamalt virðulegt félag ætlaði að gefa
konungbornum brúðguma í útlöndum
og hafði verið haft til sýnis í þrjá daga.
Það hurfu líka nokkrir smámunir, sagði
hann, nokkrir hringjabakkar og stakir
skartgripir.
Ég sá flækinginn aldrei aftur. Ég yat
svo einföld að halda, að hann haíi e|iki
viljað sýna sig lengur meðal okkar eft
ir að hann hafði orðið sér til skamiyar
með morðsögunni og flutt í annað borgar
hverfi.
Pakkinn kom.viku síðar. Ég fann hánn
í póstkassanum kvöld eitt, þegar við vor
um að koma úr leikhúsinu. í honum Var
«steinamenið. Því var pakkað inn í baðm
ull og hjá lá lítið bréf, skrifað rÁeð
góðri hendi. Það var stutt og mjög ákiI
merkilegt.: *
„Kærar þakkir fyrir ómetanlega 'að-
stoð yðar“, stóð þar. „Til hamingju. Yð
ar cinlægur. . .“ f
Undirskrift var. engin og pakkinn
hafði ekki komið í pósti. L
Þér sjáið þarna vandann, lesandi góð
ur: Hvað átt frú A að gera?