Alþýðublaðið - 06.11.1966, Blaðsíða 8

Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐ - 6. nóvember 1966
ogpre
H
Ingólfur Kristjánsson rithöfundur hefur skráð end-
urminningar Þórarins Guðmundssonar fiðluleikara og
tóaskálds, og koma þeir út í bókarformi einhvern
nœstu daga. Nefnist bókin STROKIÐ UM STRF.NGI
og er hún gefin út af forlaginu Setberg í Reykjavík.
Sunnudags-ALÞÝÐURLAÐIÐ hefur fengið leyfi út-
gefanda til að kynna lesendum sínum þessa endur-
minningabók ögn nánar, og birtist hér kafli úr bók-
inni, ekki heill áð vísu, heldur er úr honum fellt á
nokkrum stöðum.
Á uppvaxtarárum mínum dvaldist
ég þrjá sumartíma í sveit og í öll
skiptin hjá prestum.
Eitt sumarið var ég hjá frænda
mínum séra Árna Þórarinssyni, er
þá bjó á Rauðamel. Ennfremur
var ég á Staðarhrauni hjá séra
Stefánj Jónssyni og loks á Stóra
Núpi hjá sálmaskáldinu, séra
Valdimar Briem vígslubiskup.
Þó að ég væri í góðu yfirlæti á
öilum þessum stöðum og liði vel,
þá leiddist mér ailtaf í sveit, þeg
ar ég var krakki.
Þetta þykir mér undarlegt núna
því að eitt af því ánægjulegasta,
sem ég veit er að ferðast um land
ið og komast í snertingu við nátt
úru þess og fegurð.
En þegar ég var barn bar ég bók
staflega ekkert skyn á formfegurð
fjalla eða aðra fegurð í lands
lagi. Það hefur líldegast stafað
af því, að þá var öll formskynjun
mín bundin húsum og öðru slíku.
Ég gat horft tímunum saman á fall
eg hús og dáðst að þeim. Þessi
áhugi minn fyrir húsum hefur
ef til vill verið sprottinn af því,
að faðir minn var alltaf að byggja
og teikna hús. Það kann að hafa
haft áhrif á mig.
Seinna breyttist þetta, og nú
hef ég miklu meiri unað af því
að virða fyrir mér landslag en
hús.
En það sem sætti mig bezt við
sveitina voru hestarnir. Mér hef
ur alitaf þótt vænt um íhesta
og vissi fáa skemmtuh betri en
að koma á bak þeim.
Oft fór ég líka á hestum með
móður minni austur í Hreppa, þó
að ei væri þá um neinar langdval
ir að ræða. Þá heimsóttum við
frændfólkið, bæði í Brtingaholti
og víðar þar eystra, Einu sinni lof
aði hún okkur Eggert báðum með
sér austur í sveitir, og ég man að
mér þótti þetta ákaflega mikið
ferðalag. Eggert reið GamlaGrána
og var alltaf langt á eftir. eins
og lög gerðu ráð fyrir, Gráni sá
um það. Frá því við lögðum af
stað af Laugavegi 79 og alla leið
austur undir Ingólfsfjall heyrðist
ekki hósti né stuna frá Eggerti.
Hann reið steinþegjandi allan
tímann. En þá var eins og hann
rankaði allt í einu við sér, og
hann kallaði:
„ Mamma, mamma!“
„Já, hvað er að, barn?“ anzar
hún og hélt, að eittlivað hefði kom
ið fyrir. En þá segir Eggert:
„ Mikið voðalega er Laugaveg
urinn langur, mamma!“ Hann var
þá að velta þvi fyrir sér í þögn
inni, hvort öll þessi leið væri
Laugavegurinn. — Þetta var líka
ein óslitin gata, sem við höfðúm
farið.
Ég mun hafa verið á áttunda
árinu, þegar ég var á Stóra-Núpi.
Þó man ég fremur óljóst eftir
ferðalaginu þangað austur, að
öðru leyti en því, að ég fór þangað
í fylgd séra Valdimars og séra
Ólafs sonar hans, sem þá var orð
inn aðstoðarprestur hans, en Ó1
afur var giftur frænku minni, Katr
ínu Helgadóttur frá Birtingaholti.
Á leiðinni austur gistum við á
bæ, sem hét Bolafótur, og þar
átti ég að sofa hjá feðgunum í
gestastofunni, en þótti þar svo kalt
og kunni ekki við mig, og fékk að
skríða upp í hjá einhverjum vinnu
manni í baðstofunni.
Anna systir mín hafði verið
nokkur sumur á Stóra-Núpi á und
an mér og undi sér þar vel. Ég
hefði líka sjálfsagt fengið að
vera þar oftar, ef mér hefði ekki
leiðzt. Þetta var þó indælt heimili
og allir voru góðir við mig.
i En ég kunni betur við mig
niðri á Minna —Núpi hjá Brynj
ólfi gamla, en hann sagði mér
svo mikið af sögum og ég rak úr
túninu fyrir hann í staðinn.
Einu sinni átti ég að fá að
fara í kaupstaðinn með ráðsmann
inum á Stóra-Núpi. Ég hlakkaði
fjarska mikið til þess að fá að
koma á þennan fræga Eyrarbakka
sem ég hafði oft heyrt fólkið tala
um.
Morguninn, þegar leggja • átti
af stað, var mér sagt að sækja
hest, og bent upp í skai'ð fyrir
ofan bæinn og sagt, að þar ætti
hann að vera. Ég fór þangað, en sá
engan hest. Ég hélt svo áfram
að leita hestsins og gekk lengi,
áður en ég fann hann. En þá var
ég orðinn svo rammvilltur að ég
vissi engar áttir. Ég lagði við hest
inn og fór á bak en reið í þver
öfuga átt og hélt því síðar fram
að ég hefði villzt í Heklu.
Þegar ráðsmanninn fór að
lengja eftir mér, tók hann að
leita mín og hestsins. Loks fann
hann mig langt fram á heiði, þeg
ar liðið var á dag, og það varð ekk
ert úr kaupstaðarferðinni í það
skiptið.
Þegar ég hitti ráðsmanninn, var
ég orðinn svo hræddur aí allri
þessari villu, að ég þorði ekki
méð nokkru móti að ríða ein
sámall og tvímemnti því við hann
heim áð Stóra-Núpi og ríghélt
mér utan um hann.
Þegar ég fór heim frá Stóra-
Það hef ég hlerað, að menn
vilji gjarnan fá einhverja
dóma um islenzka sjónvarpið,
efnisval þess og dagskrá. Mér
kemur slíkt raunar ekki á óvart;
fólk vill gjarnan láta hugsa fyr
ir sig, og sumum þykir þægi
legt að geta vitnað í slíka
„dóma“ og haft á takteinum,
ekki sízt ef um er að ræða
gjörðir náungans.
Nú er það fjarri mér aS hafa,
nokkra löngun til að segja
fólki hvað sé gott og hvað sé
ekki gott í íslenzku sjónvarpi,
hverjir hafi staðið sig þar með
afbrigðum og Kverjir. miður,
hvert af efni dagskrár sé
merkilegt og hvert ómerkilegt
Dóma, um sjónvarpið læt ég
bíða, unz ég hef sannfærzt um
vanhæfni mína til starfa á
þeim vettvangi. En sem upp
gjafa ke.nnari fann ég hjá mér
löngun til aS miðla dálitlum
fróðleik í því angnamiði, að
auðvelda fólki að fella sína
eigin dóma. Þannig gerði ég
tilraun til að gera ofurlítinn
samanburð á efni fyrir sjón-
varp og xltvarp, gildi tímans,
sem fer í að horfa á sjónvarp,
möguleikum sjónvarps til fróð
leiks og fræðslu, o.s.frv.. í
þessum dúr vil ég helzt skrifa,
en láta öðrum eftir dóma um
forgengilega þætti, sem sjón
varp kann að jlytja.
Flestum mun Ijóst vera að
meginefni sjónvarps eru
kvikmyndir af einhverju tagi. I
því sambandi er ekki fráleitt
að spyrja: Hvernig horfa menn
á kvikmyndir? Þetta þykir sjálf
sagt mörgum kjqnaleg spurn-
ing.
Eitt sinn er rætt var um
auðvir íslenzkra heiða og þá
einkum og sérílagi Ódáðahraun
sagði einn okkar mætu' jarð
fræðinga.: ,,Menn skyldu ekki
horfa á hraunið með gagnaug
unum einum saman.“
í augum flestra er kvikmynd
aðeins saga í myndum —
myndasaga. Vinsælast efni
slíkrar myndasögu hefir lengst
af verið reyfari af einhverju
tagi, ást, blóð, tár, umfram
allt með „Happy End.“ Nú höf
um við til viðbótar hryllings
myndir, sálsýki og nektarsýn-
ingar, öfuggahátt í kynferðis
málum og klám í ýmsum bún
ingi. En hvert sem efnið er,
kaupa menn sér gjarnan ,,pró
gram“ til að fræðast um sög
una og þá,einkum endi hennar.
Litir þykja svo sjálfsagðir að
fáar sögur verða lengur sagð
ar án þeirra. Kvikmynd er
Hægrastytt.ing, ufi) til að
skemmta þreyttum og gleðja
hjarta þeirra milli kvöldverðar
og háttatíma.
Vissulega er sagan aðall
flestra góðra kvikmynda. Höf
uðatriði verður þó að teljast
hvernig sagan er sögð, fremur
en endir hennar. Og þetta er
saga í myndum og orðum, í
fléttuð tónlist og litum, Ijósi
og skuggum. Sagan má ekki
vera lengri en góðu hófi gegn
ir ,hvort sem hún fjallar um
heila mannsævi eða heimsstyrj
öld. Það þarf að klippa úr og
skeyta saman á réttum stöðum
það sem hér hefur verið tal
ið er almennt kallað tækni,
en þetta evu einmitt stílbrögð
kvikmyndahöfundarins. Orðin
eru honum ekki næg til túlk
unar, tæknibrögð eru honum
nauðsyn til að skapa listaverk
úr sögu sinni. Sagan ein stend
ur ekki án tækni og tæknin
þarf oftast, á einhvers konar
sögu að halda.
í stuttu máli er ékki hægt
að kenna mönnum. að njóta
þess, sem vel er gert af hendi
kvikmyndafrumléiðandans ul
an um söguefnið, frekar en
hægt er að kenna þeim aö
njóta sólarlagsins eða fegurð
ar í úfnu hrauni. En é'g full
yrði að aukin þekking á þessum
hlutúm, sem og öðrum varð-
andi tæknibrögð í kvikmynd
um og flutningi sjómvarpsefn
is, veita mönnuni aukna ánægju
af mynd eða dagskrá um mið
ur merkilegt efrii.
Núpi eftir dvölina þar, var ég
sendur , með einhverjum mönnum
úr sveitinni, sem leið áttu til
Reykjavíkur. Þá bragðaði ég
brennivín I fyrsta skipti á ævinni.
Það var rigningarhraglandi, og
mér varð kalt. Þá gáfu karlarnir
mér nokkra dropa úr nestispel
anum til þass að ylja mér, og ég
held það hafi gert mér gott.
En þó að mér leiddist í sveit
inni, var ég samt sem áður ó-
skaplega hrifinn .af séra Valdi
mar Briem. Þetta var svo höfðing
legur og fallegur maður, að allir
hlutu að bera lotningu fyrir hon
um. Sumum þótti hann jaínvel
guðdómurinn holdi klæddur.
Löngu síðar heyrði ég konu eina
í Reykjavík segja frá draumi, sem
hana dreymdi. Henni þótti sem
hún stæði augliti til auglitis við
Jesú Krist, og hún geymdi mynd
hans í huga sér eftir að hún vakn
aði. Næst sunnudag kom hún í
dómkirkjúna, en þá var verið a’ð
vígja Jón Helgason biskup. Sér
hún þá ekki draummyndina blasa
við sér fyrir altarinu í kirkjunni!
Þetta var séra Valdimar Briem
vígslubiskup í fullum embættis-
skrúða. Konan hafði aldrei séð
hann fyrr en þarna.
Séra Valdimar hlaut að verða
öllum minnisstæður, sem sáu
hann, meðan hann var upp á sitt
bezta. En ég man hann einnig
eftir að heilsu hans tók að hraka
og hrörnunin setti mark sitt á
hann. Alltaf var yfirbragð hans
þó tiginmannlegt. Þegar hann var
á ferð í Reykjavík kom hann til
foreldra minna, og eftir að ég
varð fullorðinn heimsótti ég hann
nokkrum sinnum að Stóra-Núpi,
þegar ég var i heimsókn hjá frænd
fólkinu þarna eystra.
Sá bær, sem ég kom oftast á fyr
ir austan, bæði sem unglingur og
löngu síðar, var Birtingaholt, en
þar bjó Ágúst Helgason írændi
minn.
Ágúst var makalaus maður.
Starfsþrek hans og vinnusemi var
við brugðið. Ef hann unni sér
hvíldár frá bústörfum, sat hann
við að binda og gylla bækur, en