Dagur - 09.12.1997, Page 7

ÞRIÐJUDAGUR 9.DESEMBER 1997 - 7
ÞJÓÐMÁL
EMU og efnahagslíf á íslandi
EMU verður hagfellt
fyrir ísland ef þad
treystir stððu efna-
hagsmála í ríkjum
ESB. Það felur hins
vegar í sér auknar
kröfur til hagstjómar
hér á landi og svo
kann að fara, þegar
fram í sækir, að það
verði skynsamlegt að
tengjast gjaldmiðla-
samstarfinu með ein-
hverjum hætti. Þang-
að til er hrýnt að bna í
haginn heima fyrir
með það fyrir augum
að breytingarnar sem
munu íylgja evróinu á
alþjóðavettvangi nýt-
ist innlendu efnahags-
og atvinnulífi sem
best.
Nú styttist óðum í að Efnahags-
og myntbandalag Evrópu (EMU)
verði að veruleika. Fyrir mitt
næsta ár verður tekin ákvörðun
um þátttökuríkin í EMU og í árs-
byrjun 1999 verður sameiginleg-
um gjaldmiðli, evróinu, hleypt af
stokkunum. Gjaldmiðlar þátt-
tökuríkjanna verða þó áfram í
gildi, en í efnahagslegu tilliti
verða þeir þó einn og sami gjald-
miðillinn. Ekki seinna en í byrj-
un árs 2002 hefst útgáfa á evró-
inu - seðlum og mynt - og í kjöl-
farið hverfa gjaldmiðlar þátttöku-
ríkjanna úr umferð.
Enginn vafi er á því að stofnun
EMU er einn mikilvægasti at-
burður á sviði alþjóðaljármála-
og gengismála á seinni hluta
þessarar aldar. Efnahagsleg áhrif
gjaldmiðlasamrunans verða mik-
il, bæði innan ESB og utan þess
- og þeim mun meiri sem tengsl-
in við þátttökuríkin eru meiri.
Fyrir vikiö er augljóst að áhrifin
hér á landi verða veruleg.
Forsaga EMU
Að baki stofnun EMU Iiggja
bæði efnahagslegar og pólitískar
ástæður. Eftir því sem samslúpti
aðildarríkja ESB á sjöunda ára-
tugnum urðu meiri og markaðs-
handalaginu óx fiskur um hrygg
urðu ríldn háðari hvert öðru og
næmari fyrir efnahagsstefnu
hvers annars. Af þessum sökum
juku ríkin samstarf sín á milli á
sviði efnahagsmála. Þetta sam-
starf jókst jafnt og þétt og í
Maastricht-sáttmálanum frá
1991 var síðan lagður grunnur
að EMU. Sameiginleg peninga-
stefna, einn sjálfstæður seðla-
banki, sameiginleg mynt og
dýpra samstarf á sviði efnahags-
mála er talið geta örvað hagvöxt í
Evrópu og stuölað að betri lífs-
kjörum. Að auki er gjaldmiðla-
framleiðni og hagsæld, hefur það
jákvæð áhrif á íslenskan þjóðar-
búskap þar sem eftirspurn eykst
á mikilvægasta útflutningsmark-
aði landsmanna. Við þetta bætist
að ætla má að slík þróun innan
ESB stuðli að aukinni framleiðni
innlends atvinnulífs vegna ná-
inna tengsla við umrædda mark-
aði og EES-samningsins. Þar
vegur þó á móti að eðli máls sam-
kvæmt mun samkeppnisstaða
fyrirtækja innan EMU batna
meira en samkeppnisstaða utan
þess.
Viðskiptakostnaður í íslensk-
um utanríkis- og gjaldeyrisvið-
skiptum minnkar. Auðveldari
verðsamanburður og minni geng-
isáhætta fela í sér hagstæð áhrif
á atvinnu- og viðskiptalíf lands-
manna.
EMU felur í sér áþekka verð-
bólgu og vexti í öllum þátttöku-
ríkjunum, a.m.k. mun þróunin
leita í þá átt, og fyrir vikið mun
efnahagslegur stöðugleiki
aukast. Veikari ríkin á efnahags-
sviðinu munu sækja styrk til
þeirra sem hafa haft betri stjórn
á efnahagsmálum sínum. Þetta
þýðir lækkun evróvaxta - og aðr-
ir sem hafa aðgang að fjármagns-
mörkuðum EMU njóta að sjálf-
sögðu einnig góðs af. Á hinn bóg-
inn kann vaxtamunurinn milli
EMU ríkja og annarra ríkja að
aukast.
Hvemig tengist ísland EMU?
Af þessu má sjá að áhrifin á ís-
lenskt efnahagslíf eru margþætt,
um sumt til hins betra og annað
til hins verra. Að öllu athuguðu
má þó ætla að jákvæðu áhrifin
verði sterkari en þau neikvæðu,
ef gengið er út frá því að vel tak-
ist til um EMU og skynsamlega
verði staðið að stjórn efnahags-
mála hér á landi á næstu árum.
Hitt er svo annað mál að ef til vill
má ná meiri árangri í efnahags-
málum á Islandi þegar fram í
sækir með því að tengjast með
einhverjum hætti gjaldmiðlasam-
starfinu. Þetta verða menn auð-
vitað að meta í fyllingu tímans.
I þessu ljósi er skýrt að mildu
máli skiptir að Islendingar fylgist
vel með þróun EMU á næstunni
og velti fyrir sér fordómalaust öll-
um hliðum málsins. Ríkisstjórn-
in skipaði nýlega sérstaka nefnd í
þessu skyni. Jafnframt er brýnt
að búa í haginn fyrir framtíðina
að þessu leyti eftir því sem við
verður komið. I því efni ber hæst
að koma á jafnvægi í viðskiptum
við önnur lönd, minnka erlendar
skuldir, styrkja stjórn opinberra
fjármála og viðhalda stöðugleik-
anum í efnahagslífinu.
Ahersla er hér lögð á þessi atr-
iði því þau styrkja grundvöl! hag-
stjórnar og sveiflujöfnunar í
þjóðarbúskapnum. Með lækkun
erlendra skulda og traustari
stöðu ríkisfjármála fæst svigrúm
til að mæta andstreymi í efna-
hagsmálum. I þessu sambandi
má nefna að Norðmenn leggja
mikla áherslu á slíkt hagstjórnar-
svigrúm og benda á að afar sterk
staða opinbera fjármála þar í
landi og svonefndur olíusjóður
komi sér vel við nýja skipan gjald-
miðla í Evrópu. Mikilvægt er að
íslendingar hafi svipuð sjónar-
mið að leiðarljósi á næstu árum
og styrki þannig grunn hagsældar
til frambúðar. Traust efnahags-
stefna ríkistjórnarinnar varðar
því leiðina til nýrrar aldar og
treystir stöðu Islands og íslensks
atvinnulífs í alþjóðlegri sam-
keppni.
BALLPÓR
ASGRIMS-
SON
UTANRÍKIS-
RÁÐHERRA
SKRIFAR
í EMU. Þessi skilyrði eru að halli
á rekstri ríkis og sveitarfélaga
skuli vera minni en 3% af Iands-
framleiðslu og skuldir hins opin-
bera séu innan við 60% af lands-
framleiðslu. Enn fremur að Iang-
tímavextir séu ekki hærri en
tveimur prósentustigum yfir
vöxtum þeirra þriggja ríkja þar
sem verðbólga er lægst, verð-
bólga sé ekki hærri en einu og
hálfu prósentustigi yfir verðbólgu
þeirra þriggja ríkja þar sem verð-
bólga er lægst og að landið hafi
tekið þátt í gengissamstarfi ESB-
ríkja (ERM) undanfarin tvö ár.
Rétt er þó að taka það fram að
nokkur sveigja felst í skilyrðun-
um um opinber fjármál.
Hvaða ríM verða þátttakend-
ur frá upphafi?
Fyrir mitt næsta ár verður greint
frá því hvaða gjaldmiðlar verða
með frá upphafi og um leið verð-
ur viðmiðunargengi þeirra gagn-
vart evró tilkynnt. Undanfarin
misseri hafa verið ýmsar blikur á
lofti um hvort EMU verði að
veruleika eins og að hefur verið
stefnt í byrjun árs 1999, enda
hafa mörg ríki átt í stökustu
vandræðum með umrædd skil-
yrði, m.a. Þjóðverjar og Frakkar.
Að auki hafa þjóðirnar deilt um
áhrif stjórnmálamanna á stefnu-
mótun í efnahagsmálum innan
EMU. Nú hafa þær í aðalatrið-
um náð samkomulagi og mun
Seðlabanki Evrópu móta einn
stefnuna í peningamálum en
fjármálaráðherrar EMU-ríkja
hafa með sér samráð um aðra
þætti efnahagsstefnunnar. Þótt
enn sé deilt um nokkur atriði,
einkum milli þeirra sem verða
þátttakendur frá upphafi og
telja einnig að fleiri ríki en áður
eigi möguleika á því að verða
stofnríki EMU. Flestir spá því að
Frakkland, Þýskaland, Benelux-
löndin, írland, Austurríki,
Spánn, Italía, Portúgal og Finn-
land verði með frá upphafi. Sví-
þjóð mun að öllum líkindum ekki
uppfylla þátttökuskilyrði EMU
strax í upphafi, en talið er líklegt
að af þátttöku Svíþjóðar geti orð-
ið fljótlega eftir gildistöku EMU.
Grikkland er hins vegar talið eiga
Iengra í land.
Staða Bretlands og
Damnerkur
Bretland og Danmörk eru einu
ríldn innan ESB sem hafa samn-
ingsbundinn rétt til þess að
standa utan EMU. Hin ríki sam-
bandsins eru bundin af samning-
um um þátttöku að uppfylltum
skilyrðum og geta því ekki ákveð-
ið upp á sitt einsdæmi hvort þau
verði með eða ekki.
I Bretlandi hefur umræða um
kosti og galla þátttöku í EMU
farið vaxandi eftir að líkur tóku
að aukast á því að EMU tæki
gildi á réttum tíma. Gordon
Brown, fjármálaráðherra Bret-
lands, hefur gefið þá yfirlýsingu
að ríkisstjórn Tony Blairs stefni
að aðild að EMU eftir kosningar
í Bretlandi, sem líklega fara fram
árið 2002, að því tilsldldu að
myntbandalagið reynist vel. Yfir-
lýsingu Browns hefur verið vel
tekið af fulltrúum atvinnulífsins í
Bretlandi enda telja þeir að kjósi
Bretland að standa utan EMU
þurfi breskt atvinnulíf að greiða
hærri vexti en innan EMU. Jafn-
framt er talið að erlendar fjár-
festingar verði minni og að Bret-
land missi pólitísk áhrif við
land. Þótt niðurstöðurnar hafi
ekki verið afgerandi kemur áhugi
hans á þátttöku greinilega fram
þegar rétt skilyrði hafa verið
sköpuð.
Merld um jákvæða afstöðu
bresku ríkisstjórnarinnar til
EMU hafa valdið því að bresk
fyrirtæki hafa hraðað undirbún-
ingi sínum fyrir myntbandalag.
Líta sumir á það sem raunveru-
legan möguleika að Bretland taki
upp evróið ekki löngu eftir 1999,
þrátt fyrir framangreindar yfirlýs-
ingar Browns fjármálaráðherra
um að af aðild Bretlands að
EMU verði ekki fyrr en eftir
næstu kosningar í Bretlandi.
Að öllu samanlögðu verður að
telja líklegt að öll ríki ESB verði
með í stofnun EMU frá byrjun
fyrir utan Bretland, Danmörku,
Grikkland og Svíþjóð. Jafnframt
er sennilegt að þessi ríki muni
fljótlega eftir aldamótin gerast
aðilar að EMU - hugsanlega á
mismunandi tíma - og fyrir vildð
verði öll aðildarríki ESB með
sameiginlegan gjaldmiðil á fyrstu
árum næstu aldar.
Áhrif EMU á íslenskt
efnahagslif
Það liggur í hlutarins eðli að
áhrif EMU á íslenskt efnahagslíf
verða bæði veruleg og Ijölþætt.
Þetta stafar meðal annars af því
hversu þungt utanríkisviðskipti
Islands við ESB ríkin vega. Um
tveir þriðju hlutar þeirra eru við
rfki á framtíðarsvæði EMU, þar
af tæplega 30% við þau ríki sem
líklega taka þátt frá byrjun.
Ahrifin má líklega greina í þrjá
meginþætti.
Ef EMU treystir stöðu efna-
hagsmála í ríkjum ESB, eykur
samstarfið þáttur í því að efla
pólitískan samruna í Evrópu og
mótafl við ráðandi stöðu dollar-
ans í heimsbúskapnum.
EMlJskiIyröin
Sett eru ströng efnahagsleg skil-
yrði fyrir þátttöku einstakra ríkja
þeirra sem verða það ekki, er fátt
sem bendir til að á slíkum atrið-
um muni stranda.
Samkvæmt nýlegri könnun
meðal evrópskra sérfræðinga í
peningamálum telja þeir 90% lík-
ur á að EMU taki gildi á tilsett-
um tíma, 1. janúar 1999. Þeir
stefnumótun í efnahagsmálum
innan ESB.
Gordon Brown hefur lagt ríka
áherslu á vandaða faglega og
pólitíska umræðu um EMU, m.a.
með því að gefa út niðurstöður
„fimm punkta prófs“ á efnahags-
legum áhrifum þess fyrir Bret-
Halldór Ásgrímsson telur líklegt að þegar fram I sækir muni það verða skynsamlegt að tengja íslensku krónuna
gjaldmiðlasamstarfinu með einhverjum hætti.