Dagur - 12.05.1998, Qupperneq 7

x^«-
ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1 998 - 7
ÞJÓÐMÁL
Bjðrgum bömimiun
„Þaö er ógnvekjandi að hugsa til þess, hve börn þurfa aö líða í vopnuðum átökum. Talið er, að á síðastliðnum tíu árum hafi tvær milljónir barna beðið bana I átökum og sex
milljónir særst alvarlega eða hlotið varanleg örkuml, “ segir utanríkisráðherra í grein sinni. Myndin sýnir afganska stúlku sem steig á jarðsprengju.
IJALLOÓR
ASGRIMS-
SON
UTANRÍKIS-
\. RÁÐHERRA
SKRIFAR
Um síðustu helgi var haldið á
vegum Barnaheilla málþing und-
ir yfirskriftinni „Starf frjálsra fé-
lagasamtaka í þróunarlöndun-
_ «
um .
I mínum huga fer ekki á milli
mála það veigamikla hlutverk,
sem frjáls félagasamtök gegna í
þróunarlöndunum, hvort sem er
í hefðbundinni þróunaraðstoð
eða mannréttindastarfi. Innan
vébanda félaganna starfa fjöl-
margir einstaklingar, sem aflað
hafa sér starfsreynslu og mennt-
unar á sviði þróunarmála og
mannréttinda, auk þeirra íjöl-
mörgu, sem styrkja slík félög
með ýmsu móti.
Frjáls félagasamtök
Mikilvægt er að hlúa að starf-
semi þessara félaga hér heima
fyrir og greiða götu þeirra á
starfsvettvangi í þróunarlöndun-
um. Utanríkisráðuneytið hefur
leitast við að styðja starfsemi
þeirra með ýmsu móti. Flest
þessara félaga eru aðilar að
Mannréttindaskrifstofu Islands,
sem nýtur stuðnings hins opin-
bera. Aftur á móti er mikilvægt
fyrir félögin að styrkja stöðu sína
sem sjálfstæð félög, óháð ríkis-
valdinu, og að þau leiti eftir
megni eftir framlögum til starf-
semi sinnar frá einkaaðilum.
A síðustu árum hefur starf-
semi fijálsra félagasamtaka orðið
æ mikilvægari við umræður og
stefnumótun í utanríkismálum á
alþjóðavettvangi, einkanlega hjá
Sameinuðu þjóðunum. Þegar
efnt er til alþjóðlegra ráðstefna,
er fijálsum félagasamtökum á
viðkomandi sviði yfirleitt boðin
áheyrnaraðild og málfrelsi. I
flestum tilfellum hefur þátttaka
slíkra félaga orðið til að styrkja
verulega umræðu um viðkom-
andi málefni.
A Islandi starfa mörg félaga-
samtök, sem láta sig utanríkis-
mál, einkum mannréttindi og
þróunarmál, miklu varða. Utan-
ríkisráðuneytið hefur leitast við
að efla samstarf við þessi félög
og koma á samstarfi við þau um
ýmis málefni. Að mörgu leyti eru
þau hentugur vettvangur fyrir
áhugamenn um alþjóðamál til að
láta til sín taka og hafa áhrif á
stefnu Islands i viðkomandi
máli. Slíkt grasrótarstarf er afar
mikilvægt hinni pólitísku um-
ræðu. Flest þessara félaga byggja
á traustum grunni og hafa mörg
hver rótgróin tengsl við erlend
systurfélög eða stofnanir, eins og
t.d. Amnesty International,
Barnaheill og UNIFEM, svo
nokkur séu nefnd.
Starf Bamaheílla
Utanríkisráðuneytið hefur átt
gott samstarf við Barnaheill og
fulltrúi samtakanna hefur á veg-
um stjórnvalda tekið þátt í
tveimur alþjóðaráðstefnum, ann-
ars vegar fyrstu alþjóðlegu ráð-
stefnunni um kynferðislega mis-
notkun barna, sem haldin var í
Stokkhólmi 1996, og hins vegar í
alþjóðaráðstefnu um vinnu
barna, sem haldin var í Osló síð-
astliðinn október. Samtökin
gegna miklu hlutverki í mann-
réttindastarfi í landinu. Þau hafa
tekið höndum saman með öðr-
um sjálfstæðum félögum, sem
vinna að mannréttindum og þró-
unaraðstoð, og eru aðilar að
Mannréttindaskrifstofu Islands.
Það er ánægjulegt, að Bama-
heill hafa nú í hyggju að láta
beint til sín taka í verkefni í þágu
barna í þróunarlöndunum. Ut-
anríkisráðuneytið mun styrkja
slíkt verkefni með hálfri milljón
króna, ef það uppfyllir öll eðlileg
skilyrði.
Mikilvægt er að sem flestir að-
ilar Ieggi sitt af mörkum til þró-
unarsamvinnu. Það er liðin tíð,
að þróunaraðstoð komi aðeins
frá opinberum aðilum. Nú gegna
einkafyrirtæki afar miklu hlut-
verki í slíkri samvinnu. Allir sem
geta verða að leggjast á eitt við
að skapa í þróunarlöndunum
eðlilegt umhverfi, þar sem reglur
réttarríkisins og hins frjálsa
markaðar eru í heiðri hafðar, auk
þess sem stoðum verði rennt
undir menntakerfi, heilbrigðis-
kerfi og félagslegt öryggi í þess-
um löndum. Fijáls félagasamtök
hafa hlutverki að gegna í þessari
þróunarsamvinnu eins og margir
aðrir.
Vaxandi áhugi á velferð
barna
I kjölfar samnings um réttindi
barna og leiðtogafundar Samein-
uðu þjóðanna um málefni barns-
ins í New York 1990, hefur mál-
efnum barna verið gefinn æ
meiri gaumur á alþjóðavettvangi.
Leiðtogafundurinn gaf út sér-
staka yfirlýsingu og samþykkti
framkvæmdaáætlun, til að berj-
ast af krafti gegn ofbeldi gegn
börnum, eins og útburði stúlku-
barna, barnaþrælkun, sölu á
börnum og líffærum þeirra,
barnavændi og barnaklámi. Enn-
fremur eru í gangi ýmsar aðrar
framkvæmdaáætlanir til að bæta
hag bama.
Bom og vopnuð átðk
Hið alþjóðlega samfélag ber
ábyrgð á hag barna í heiminum.
Nú eru til umfjöllunar ýmis brýn
hagsmunamál barna, sem þörf
er á að taka föstum tökum og vil
ég nefna nokkur þeirra.
Það er ógnvekjandi að hugsa
til þess, hve börn þurfa að líða í
vopnuðum átökum. Talið er, að á
síðastliðnum tíu árum hafi tvær
milljónir barna beðið bana í
átökum og sex milljónir særst
alvarlega eða hlotið varanleg ör-
kuml. Auk þess er áætlað að um
fjórðungur milljónar barna undir
18 ára aldri taki þátt í vopnuðum
átökum. Starfandi er sérstakur
vinnuhópur á vegum Sameinuðu
þjóðanna um viðauka við barna-
samninginn sem gerir ráð fyrir
að hækka hið 15 ára aldursmark
þeirra, sem hægt er að taka í her
og senda í vopnuð átök. Það er
fagnaðarefni, að framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna hef-
ur nýverið skipað sérstakan full-
trúa til að fjalla um vopnuð átök
og börn.
Bamaþrælkim
Alþjóðavinnumálastofnunin
(ILO) áætlar, að um 250 milljón-
ir barna á aldrinum fimm til
fjórtán ára séu Iátnar vinna, þar
af tæplega helmingurinn fullan
vinnudag. Þessi börn þurfa oft
að sæta harðræði og búa við öm-
urlegar aðstæður, auk þess sem
framtíð þeirra er óviss og mögu-
leikar til eðlilegs þroska og
menntunar nær engir. Unnið er
að því, að Island fullgildi sam-
þykkt Alþjóða Hnnumálastofn-
unarinnar nr. 138 um lágmarks-
aldur við vinnu. Stórt skref var
stigið í þessa átt með samþykkt
frumvarps í fyrra um breytingu á
tíunda kafla laga um aðbúnað,
hollustuhætti og öryggi á vinnu-
stöðum, en sá kafli fjallar um
vinnu barna og unglinga. Að-
stæður á Islandi ættu þ\a að vera
í samræmi við samþykkt Alþjóða
vinnumálastofnunarinnar og sjö-
undu grein Félagsmálasáttmála
Evrópu, sem Qallar um sama
efni. A þingi stofnunarinnar {
júní næstkomandi er fyrirhugað
að hefja undirbúning að nýrri
samþykkt gegn sérstaklega erf-
iðri vinnu barna. I félagsmála-
ráðuneytinu er nú unnið að því,
að Island geti fullgilt hina endur-
skoðuðu og bættu gerð Félags-
málasáttmálans, sem lögð var
fram til undirritunar í apríl á síð-
asta ári.
Kynferðisleg misnotkim
Kynferðisleg misnotkun barna er
vandamál í öllum samfélögum
og er Island ekki undantekning í
þeim efnum. Nauðsynlegt er að
skapaðar séu í samfélaginu þær
stofnanir og tæki, sem tekið geti
á þessu vandamáli, t.d. umboðs-
mannaskrifstofur, neyðarlínur og
heimili. Samtök, eins og Barna-
heill, gegna Iykilhlutverki í þess-
um efnum. Víða um heim eru
hundruð þúsunda barna neydd
til vændis og haldið ánauðugum,
oftast með hræðilegum afleið-
ingum fýrir heilsu þeirra. Til
dæmis er áætlað að 75% þeirra
barna sem stundi vændi í
Thaílandi hafi fengið eyðni-
veiruna. Gera verður ráðstafanir
til að sækja þá til saka, sem
stunda misnotkun af þessu tagi.
Mikilvægt skref var stigið hér á
landi, þegar Alþingi samþykkti
frumvarp til breytinga á almenn-
um hegningarlögum í því skyni
að gera vörslu barnaldáms refsi-
verða.
Það er áhyggjuefni, að víða í
heiminum eru stúlkubörn beitt
oflreldi og réttindi þeirra brotin,
til dæmis hvað varðar möguleika
til skólagöngu og menntunar.
Slíkt á sér stað til dæmis í Af-
ghanistan, auk þess sem stúlkur
verða að þola ofbeldi, sem rétt-
lætt er í nafni trúarbragða og
hefða, eins og umskurn. I ræðu
minni við upphaf allsheijarþings
Sameinuðu þjóðanna í fyrra-
haust minntist ég sérstaklega á
nauðsyn þess að skapa betri
menntunarmöguleika fyrir kon-
ur.
Við berum 811 ábyrgð
Málefni barna eru orðin mikil-
vægt viðfangsefni í alþjóðlegu
samstarfi. Til dæmis fer fram hjá
Evrópuráðinu, Oryggis- og sam-
vinnustofnun Evrópu og Eystra-
saltsráðinu öflugt starf að rétt-
indum bama og mannréttindum
almennt. A utanríkisráðherra-
fundi Evrópuráðsins, sem ég
sótti fyrr í vikunni, voru umræð-
ur um ýmis málefni barna. Þar
kom meðal annars fram, að al-
þjóðleg glæpastarfsemi hefur í
vaxandi mæli farið að nota börn
til afbrota. Eiturlyfjasalar, þjófar
og annar glæpalýður neyða börn
í vaxandi mæli til glæpastarfsemi
og hika ekki við að eyðileggja líf
og framtíð saklausra barna.
Vitneskja okkar um barnaher-
menn, barnavændi, þrælkun og
vandamál fatlaðra barna hafa
opnað augu almennings jafnt
sem stjórnvalda um allan heim á
nauðsyn alþjóðasamvinnu til að
vinna að réttindum og velferð
barna. Velferð barna hefur áhrif
á samfélagið og þar með félags-
legan stöðugleika í ríkjum. Sam-
félag þjóðanna varðar um það,
hvernig stjórnvöld sinna mann-
réttindum barna, sem annarra
þjóðfélagsþegna, og tryggir þeim
grundvallarmannréttindi. Við Is-
lendingar munum ekki sitja hjá í
þessu starfi. Við getum lagt mik-
ið að mörkum með öflugu starfi
m.a. innan Barnaheilla.