Dagur - 13.04.2000, Blaðsíða 4

4 -FIMMTVDAGVR 13. APRÍL 2000
rD^tr
FRÉTTIR
Gosið enn lengra
fram úr mj ölkinni
Gosdxykkjasala á inaim
hefur margfaldast undan-
fama áratugi en mjólkur-
salan minnkað. Gosið fór
í fyrsta sinn framúr
mjólkinni 1998 og enn
lengra í fyrra.
„Stöðugt minnkandi drykkja mjólkur
hefur verið mikið áhyggjuefni undan-
farin ár. Síðustu tvö árin varð sala á
gosdrykkjum meiri en mjólkursalan,11
segir í Mjólkurfréttum. Gosdrykkirnir
náðu yfirhöndinni í fyrsta sinn í sög-
unni á árinu 1998 og brunuðu enn
lengra framúr mjólkinni í fyrra. Gos-
drykkjasalan nálgaðist þá 43 milljónir
lítra (yfir 150 lítra að meðaltali á
landsmann) en mjólkursalan var kom-
in niður undir 40 milljón lftra (um 145
Iítra á mann). Verð gosdrykkja skiptir
því væntanlega orðið meira máli en
mjólkurverðið í þróun vísitölu neyslu-
verðs og þar með verðbólguþróuninni.
Með mjólkursölu er í þessum saman-
burði átt við aíla mjólk; nýmjólk, létt-
mjólk, undanrennu, fjörmjólk, sælu-
mjól, G-mjólk, kakómjólk og svo fram-
vegis.
Gosneysla á mann hefur aukist
um 6S0%
Fyrir áratug seldust um 45 milljónir
lítra af mjólk, eða nærri 40% meira en
þá var selt af gosdrykkjum. Arið 1990
seldust nefnilega „aðeins" kringum 32
milljónir lítra af gosdrykkjum, þannig
að sala þeirra hefur aukist um þriðj-
ung á tíunda áratugnum. Mjólkursal-
an hélst hins vegar nánast óbreytt til
1993 en hefur eftir það sigið niður á
við ár frá ári.
Þessi þróun hefur raunar staðið
mjög lengi. Samkvæmt skýrslum Hag-
stofunnar var mjólkurneyslan um 320
lítrar á íbúa á ári um 1960, og þá
kringum 12-13 sinnum meiri heldur
en gosdrykkjaneyslan. Allar götur síð-
an hefur mjólkurneysla minnkað jafnt
og þétt. Gosneyslan hefur aftur á móti
vaxið margfalt hraðar en mjólkur-
drykkjan minnkaði. A árunum fyrir
1960 drukku landsmenn innan við 20
lítra af gosi að meðaltali. Gosdrykkjan
jókst í um 35 lítra á mann á sjöunda
áratugnum, áfram í 66 lítra að meðal-
tali á áttunda áratugnum og í 11 5 Iítra
á mann síðari hluta niunda áratugar-
ins. Síðustu fjóra áratugi virðist
gosneyslan þannig hafa aukist úr
u.þ.b. 20 lítrum á mann í um 150 lítra,
eða um 650%.
Miklu iiieiri jógúrt og ostar
Þótt mjólkurneysla á mann hafi farið
minnkandi síðasta áratuginn hefur
mjólkurframleiðslan í stórum dráttum
staðið í stað, enda bæði fólkinu fjölgað
og vaxandi hluti mjólkurinnar sem fer £
vinnslu, nú orðið yfir 60% framleiðsl-
unnar; í rjóma, jógúrt, skyr, smjör og
síðast en ekki síst osta. Ostafram-
leiðsla jókst yfir 60% á áratugnum og
jógúrtneyslan um 75%. Neysla á rjóma
hefur nokkurn veginn staðið í stað
(minnkað á hvern íbúa) og smjörneysla
dregist heldur saman.
Mjólkurframleiðendum fækkaði
samt um meira en fjórðung á níunda
áratugnum. Þeir voru um 1.560 árið
1990 en einungis um 1.120 á sfðasta
ári. Meðalframleiðsla á hvert bú hefur
því aukist stórum skrefum - reyndar
svo að áhyggjum veldur meðal manna í
Samtökum afurðastöðva í mjólkuriðn-
aði. - HEl
haims Hh'öars, sem pottverjar Sigmar
voru meö í gær, og fari til Guðmundsson.
keppinautanna hjá Stöð 2.
Einnig mun Þórdís Amljótsdóttir, fréttamaður á
Útvarpinu, vera á leiðinnl út. Þá höfðu pottverj-
ar hlerað að Sigríður Hagalln Bjömsdóttir, sem
nýkomin er á skjáinn hjá Sjónvarpinu, sé á leið
utan til náms í sumar...
Pottverjar héldu áfram með
tíðindi úr Efstaleitinu, og hk-
lega þau stærstu, því með vor-
inu mun Leifur Hauksson
hverfa af vettvangi dægur-
málaútvarps Rásar 2. Pottverj-
um taldist svo til að Leifur
væri búinn að vera á Rás 2
nánast frá upphafi, með stuttu
hliðarspori í Dagsljós Sjónvarpsins. Vom pott-
verjar með þá kenningu að líklega hefði Leifur
verið orðinn langþreyttur á sínum yfirmönnum
sem í tvígang hafa hafnað honum sem yfir-
manni dægurmáladeildarinnar. Ekki fylgdi sög-
unni hvað Leifur fer að gera en pottverj a gmnaði
að það hlyti að tengjast ijöhmðlun með ein-
hverjum hætti...
Og áfram með fjölmiðla. í vik-
unni hefur sérstök sendinefnd
verið norður á Akureyri að
ræöa við umsækjendur um
deildarstjórastöðuna hjá
RÚVAK. í pottinum era tveir
umsækjendur af þeim fimm
sem sóttu taldir vera líklegast-
ir. Það era þeir Siurður Þór Sal-
varsson og Gísli
V________________
FRÉTTA VIÐTALIÐ
Neyðarvömina í apótekin
Guðrún
Ögmundsdóttir
félagsráðgjafi og alþingismaður er
nýkjörinnfonnaðurFræðslusamtaka
um kynlífog bameignir.
Mattomð Fræðslusamtaka
um kynlífog bameignir (FKB)
erað stuðla að heilbrigðu kyn-
lífl ogfarsælli stjómun bam-
eigna og ekki sístað ná til
unglingsstúlkna.
- Hvert er helsta viðfangsefni samtak-
anna ?
„Aðalviðfangsefni samtakanna síðustu ár
hefur verið fræðsla og ráðgjöf til almenn-
ings. Stór þáttur í starfseminni er persónu-
leg ráðgjafaþjónusta lil ungs fólks sem rekin
er í Hinu húsinu í Reykjavík og varðar neyð-
argetnaðan'örnina, sem yngra fólk hefur sótt
í í auknum mæli. Rúmlega hundrað ungar
stúlkur nutu ráðgjafar í fyrra og 76 þeirra
fengu neyðargetnaðarvörn. Jafnframt hafa
samtökin verið með fræðslufundi, meðal
annars fyrir heilsugæslu og skólahjúkrunar-
fræðinga og námsráðgjafa. Og algengt að
fulltrúar samtakanna fari í skóla og félags-
miðstöðvar. Við erum til dæmis með einn
fræðslufund í dag með starfsmönnum lyfja-
fyrirtækis varðandi neyðargetnaðarvörnina.
Eitt af meginmálunum er að reyna að stem-
ma stigu við þungun unglingsstúlkna, því
þar erum við Islendingar með gríðarlega hátt
hlutfall. I stjórn samtakanna erum við að
velta því fyrir okkur að reyna að koma á
fræðslufundum með SAMFOK næsta haust.
Komast þannig inn í efstu bekki grunnskól-
ana, foreldrafélögin og víðar og reyna að
koma einnig þar umræðum í gang.“
- Vita ungar stúlkur almennt ekki um
neyðargetnaðarvömina ?
„Jú, það er talsverð vitneskja í gangi. En
FKB álítur að neyðargetnaðarvörn sé sjálf-
sagður nútíma valkostur fyrir konur og pör
til að koma í veg fyrir óráðgerðan getnað.
Við viljum gera þessa pillu aðgengilegri fyrir
almenning og viljum í rauninni finna nýjar
leiðir til þess, til dæmis með ábyrgri lausa-
sölu í apótekunum. Hinsvegar er ný pilla
væntanleg í haust svo þau mál eru lika í urn-
ræðunni um þessar mundir. Við erum einnig
í samstarfi við landlækni og munum halda
því áfram því það er mjög mikilvægt að þessi
pilla sé sem aðgengilegust."
- Hefur verið einhver tregða á jnn?
„Eg held að hún sé að einhverju leyti
komin frá hinu erlenda lyfjafyrirtæki.
Einnig er verið að bíða þess að kvensjúk-
dómalæknar fjalli um þessi mál. Þetta er líka
rætt á göngudeild kvennadeildar Landspítal-
ans við þær konur sem þangað koma.
Þannig að það er verið að vinna að þessu
máli á öllum vígstöðvum og þessi neyðar-
vörn því stöðugt að verða þekktari."
- I Ijósi þess að taka þarf pilluna innan
48 stunda eftir óvarðar samfarir, sem eiga
sér kannski ekki síst stað um helgar, getur
þá ekki orðið ofseint aðfá ávísunfrá heim-
ilislækni á mánudegi?
„Hér á höfuðborgarsvæðinu er hægt að
bjarga málum með því að hringja í ráðgjafar-
þjónustuna í Hinu húsinu. Því þótt hún Ioki
klukkan fimm þá er alltaf einhver úr ráð-
gjafahópnum með píptæki."
- En gagnast þetta líka ungum stúlkun
á landsbyggðinni?
„Nei, það gerir það ekki, bara vegna fjar-
lægðarinnar. Hinsvegar er þetta spurning
um tengingu við heilsugæsluna og lækna
sem starfa úti á landi. Við höfum líka rætt,
meira að segja í þinginu, að það ættu fleiri
en læknum að vera heimilt að ávísa á þetta
Iyf, til dæmis hjúkrunarfræðingum og ljós-
mæðrum. Það eru heldur ekki bara ungar
stúlkur sem nota þetta, heldur konur á öll-
um aldri, bæði ógiftar og giftar. Eg vil meina
það að konur vilji vera mjög ábyrgar í kyn-
lífi.“
- FKB sendir heilbrigðisyfirvöldum Uka
áskrorun um að fjalla faglega um klántið
og kynlífsiðnaðinn?
„Já klám er eitt og kynlíf annað og má ekki
rugla því saman. Það sem ungt fólk sér á
klámsíðum er ekkert sem það getur séð sem
eðlilegt kynlíf. Þannig að ábyrg umfjöllun er
þarna mjög mikilvæg."