Dagur - 10.05.2000, Blaðsíða 7

Dagur
MIDVIKUDAGUR 10. MAÍ 2000 - 7
ÞJÓÐMÁL
l'rjálslyndi, rót-
tækni, jðfauður
UMBUÐA-
LAUST
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Verður Samfylkingin
merkisberi fyrir fijálslyndi,
róttækni og jöfnuð? Sldla-
boð stofnfundar um helg-
ina gefa til kynna að hún
geti orðið það. Til þess
þarf hún að gera meira en
gagnrýna galla frjálshyggj-
unnar, sem tekur ekki
ábyrgð á félagslegum af-
leiðingum óheftra mark-
aðsafla. Því hún þarf sam-
tímis að viðurkenna að
markaðshagkerfi skapar
meiri auðsæld en nokkurt
annað kerfi sem nú er boðið uppá. Þarna á
milli er flókinn veruleiki sem nú tekur mild-
um breytingum. A þann veruleika þarf nýr
flokkur að læra.
Og meira til
Markaðurinn skapar auðsæld en ekki
samfélag. Þetta var sá boðskapur Glendu
Jackson sem hreif fundargesti og áhorfend-
ur Stöðvar 2 á föstudagsmorgni. Markað-
urinn einn skapar ekki mannauð og þekk-
ingu, félagsheild og siðferðisleg gildi sem
eru grunnstoðir í samfélagi. Ekki frekar en
að ríkisvaldið geri það með Iögum. Samfé-
lag er ekki bara þversumman af ríki og
markaði. Það er miklu meira, því athafnir
þegnanna, hugsun þeirra og menning stan-
da á miklu breiðari grunni. Þetta hafa
vinstrimenn oft látið sem skipti ekki máli:
Athyglin verið á stéttastjórnmálum, velferð-
arkerfi, ríkisvaldi sem agavaldi á markað-
inn. Þeir hafa einblínt á hinar ýmsu stofn-
anir, sem nú eru að mörgu leyti að breyta
um vægi og missa afl. Hluti af kreppu
vinstrimanna liggur einmitt í þessu.
Manngildi
Þess vegna vanrækja menn gildi. Huglæg,
mannleg gildi. Þau hafa nú frekar en
nokkru sinni fyrr skírskotun út fyrir hefð-
hundin vígvöll flokkastjórnmála. Við sjáum
að mikilvæg áhugamál fólks varða nú eitt-
hvað óhöndlanlegt, sem við getum kallað
lífsstíl. Atvinnuöryggi þarf ekki endilega að
vera mál málanna, heldur kannski stundum
frekar atvinnufullnægja, og þá í samhengi
við miklu fleiri athafnir en snerta bara
vinnu og heimili. Einnig hefur fólk góða
ástæðu til að efast um ríkið. Pólitískur
klíkuskapur, sóun skattfjár, stofnanaveldi -
cr hin hliðin á þeim peningi sem stjórnmál-
in eru. Róttæk jafnaðarmennska er með
fólki, gegn slíku kerfi. Nú eiga samfélags-
breytingar sem einkennast af kralti, hraða,
laustengdum böndum hefða og venja, eink-
um hljómgrunnhjá ungu, vel menntuðu og
tckjuháu fólki. Tala vinstrimenn til þess?
Alltof sjaldan. Samt er staðreynd að stétta-
skipting breytist þegar fleiri
verða menntamenn f millistétt,
sjálfstæðir eða hálfsjálfstæðir
smáatvinnurekendur, en hefð-
bundum launamönnum í fram-
leiðslugreinum fækkar. I þekk-
ingariðnaði og upplýsingagrein-
um verður stór hluti starfandi
fólks verktakar með eigin rekst-
ur. Hvað segir það okkur um
„aðila vinnumarkaðarins"?
Hefðbundnu flokkastjórnmálin
eru langt á eftir þessari þróun í
áherslum sínum og veruleika-
skynjun.
Ögrun
Þáttaka er mikilvægt atriði nýrra
vinstristjórnmála, sem hefur
fleiri en eina vídd. Útfæra þarf
lýðræðishugtakið víðar. Hafa
forgöngu um að ala fólk upp í
samráði og þátttöku, en ekki líta
á stjórnmálin sem kappleik á
fjögurra ára fresti til að velja
skaffara.Reykjavíkurlistinn lærði
að stjórna f þágu meirihluta
borgarbúa og vinna málefnum
fylgi þvert á eindregnustu kröfur
hópa innan raða. Og langt út
lyrir þær. Þetta gætu kallast
sáttastjórnmál. Er breiðfylking
á borð við Reykavíkurlistann
dæmd til að fóma hugsjónum
og stefnu á altari málamiðlunar
og valdapólitíkur? Reynslan
sýnir að svo er ekki. Þessi sátta-
stjórnmál verða menn að læra til
að njóta trausts meirihluta kjós-
enda til að hafa forystu í samfé-
laginu öllu.
Við fireistmgum gæt þíii
Þáttaka hefur aðra vídd: Efnahagsstjórn
sem útilokar tiltekna hópa frá megin-
straumi samfélagsins er fráleit. Allir verða
að fá hlutdeild í góðæri, neyslu vöru og
þjónustu að einhveiju lágmarki, og vera
með í að njóta menningarlífs. Nokkur hóp-
ur fólks er vegna heilsuleysis eða annars
ófær um fulla þátttöku á vinnumarkaði.
Það er ófyrirgefanlegt að útskúfa slíku fólki
og jafnvel refsa með skerðingu bóta reyni
það að draga björg í bú. En að blása þetta
vandamál úr öllurn hlutföllum er ábyrgðar-
Iaust, sérstaklega gagnvart einmitt þessu
fólki. Svona pólitískar Ireistingar á að var-
ast, vegna þess að velvilji meirihluta skatt-
borgara er nauðsynlegur til að ráðast gegn
meinsemdinni. Stjórnmál snúast nú æ
meira um traust og túlkun sýnar sem verð-
ur að standast raunveruleikapróf.
eina vídd. Jöfn færi til mennt-
unar og heilsugæslu er óffávíkj-
anleg stefna. En jöfn tækifæri í
samfélaginu í heild þýða líka að
niðurstaðan verður ójöfn. Hæfi-
leikar fólks og geta er misjöfn.
Sem þýðir að árangur verður
misjafn. Stjórnmálamenn
munu hafa nóg að gera ætli þeir
að jafria allt sem gefur lífinu
gildi með tilskipunum. Þetta er
þeim mun stærri ögrun að við
stöndum frammi fýrir vaxandi
ójöfnuði við breyttar samfélags-
aðstæður. Þær aðstæður mis-
muna einmitt grimmt út frá því
hvernig einstaklingar nýta hæfni
sína og möguleika. Stéttaskipt-
ing verður í mun meira mæli en
nú byggð á hæfni eða vanhæfni
til að nýta sér möguleika upplýs-
ingasamfélagsins. Þar er spurt
um verðleika. Hver eru áherslu-
atriði jafnaðarmanna í verðleika-
samfélagi?
Réttindi og skyldur
Engin réttindi án ábyrgðar. Fólk
sem á rétt til aðstoðar verður líka
að hafa hvata til sjálfsbjargar. Og
axla ábyrgð á eigin lífi. En fyrir-
tæki, efnafólk og þeir sem hagn-
ast af hlutverki sínu í samfélag-
inu eiga líka að sýna ábyrgð og
skila því verðmætum. Útskúfun
lágstéttar er forkastanleg. Upp-
hafning forréttindaaðals er fá-
ránleg. Samfélagið allt þarf
gagnkvæman samning sem verð-
ur að halda. Einstaldingar og
lyrirtæki verða að hætta að miða
við ríkisábyrgð, og taka þátt í samfélagsá-
byrgð. Þetta sýnir mikilvægi sáttastjórn-
mála. Þau byggja ekki á hverfulu valdi,
heldur samkomulagi sem ristir djúpt í vit-
und hvers og eins.
Róttækni
Jafnaðarmenn eru einhuga um að setja
þurfi markaðsöflunum réttlátar leikreglur
og skorður í þágu almannahagsmuna.
Alltof sjaldan hafa þeir sagt það sama um
ríkisvaldið. Það þýðir ekki að menn hafni
hugsuninni um almannaheill. Um samfé-
lagsgikli. Þvertámóti. Það þýðir að nýtt afl
vill færa valdið til fólksins. Út í samfélag
þegna og einstaklinga, félaga og samtaka,
þvert á fyrri línur llokkspólitíkur, hefðhund-
inni valdastofnanna, gamalla stéttastjórn-
mála og fjármálablokka. Er það ekki ein-
rnitt það sem jafnaðarmenn hafa alltaf vilj-
að? Hin sanna rótttækni?
Össur sagði að Samfylkingin væri tiibúin að taka við stjórn landsins. Orð
í hita leiksins. Hún verður það kannski fljótlega efhún vandar sig.
Glamuryrðaflaumurinn gerir það ekki.
Skattar
Skattar á tekjur skila sér með ofurþunga á
suma, en alls ekki þá fjölmörgu sem skjóta
sér undan þeim. Ekki batnar það þegar
frumskógur skerðingarákvæða í tryggingar-
kefinu bætist við og það í heild virðist órétt-
látt. Þetta skapar óvild almennings gagn-
vart samtryggingu. Tekjuöllun vinstri-
manna hefur verið af meira kappi er forsjá.
Er ekki kominn tími til að skera þetta kerfi
upp í heild? Skattar eiga c.t.v. ekki að bein-
ast að tekjum fólks heldur í vaxandi mæli að
neyslu - og sóun eða rýrnun umhverlisverð-
mæta. Vandamálið er ckki bara að afla
teknanna til velferðar, heldur að gera það á
sanngjarnan og gagnsæjan hátt. Og veija
fénu markvisst og réttlátt. Þetta er brýnt
viðfangsefni til að sátt megi nást um tekju-
jöfnun í æ stéttskiptara samfélagi.
Jöfn tækifæri er krafa sem hefur fleiri en
STJÓRNMÁL Á NETINU
Byssur, nasl og bensínhákar
Ögmundur Jónasson, aiþingis-
maður, skrifar um forgangsröðun
ríkisstjórnarinnar á vefsíðu
Vinstrihreyfingarinnar- græns
framboðs. Þar segir:
„Ríkisstjórn Islands telur mik-
ilvægt að við búum við réttláta
skattlagningu. Hún leggur einnig
áherslu á að samræmis sé gætt í
hvívetna. I þessum anda kemur
nú hvert skattafrumvarpið fram á
fætur öðru. Fyrst voru Iækkuð
aðnutningsgjöld á bíla. Að sjálf-
sögðu voru gjöldin færð mest
niður af stærstu bílunum og fékk
stöndugur jeppakaupandi niður-
fellingu upp á litlar 700 þúsund
krónur.
Slíkur maöur þarf að hafa góð-
an riffil sér við hönd enda var
næsta skrefið að leggja fram
frumvarp um skattalækkun á
skotvopnum, reyndar ekki bara
rifflum, heldur einnig marg-
hleypum og skammbyssum.
Þetta er til að stuðla að heil-
brigðu útilífi, sögðu talsmenn
ríkisstjórnarinnar en urðu svolit-
ið kindarlcgir á svipinn þegar í
Ijós kom að í skattaniðurfelling-
ar-pakkanum
fylgir einnig
byssustingur,
sverð og lensa
„og áþekk vopn
og hlutar til
þeirra og skeið-
ar og slíður til
þeirra" svo vitn-
að sé orðrétt í
tollaskrána sem
ríkisstjórnin hefur gert að for-
gangsverkefni að breyta.
I frumvarpinu eru að sjálf-
sögðu einnig færðir niður skattar
af poppkorni og nasli, s.s. skíf-
um, skrúfum, hringjum, keilum
og stöngum, saltkexi og krydd-
kexi að ógleymdum marmaran-
um.
Eg er sannfærður um að ríkis-
stjórninni finnst hún hafa unn-
ið mikið þjóðþrifaverk með því
að keyra þessi frumvörp í gegn-
um þingið. Allt þetta er gcrt af
réttlætisást. Hinu stjórna hags-
munirnir þegar ríkisstjórnin
þröngvar því nú fram undir
þinglok að gerðar verði hreyt-
ingar á skattalögum sem fela í
sér niðurgreiðslur skatthorgar-
ans á hlutabréfabraski erlendis
auk þess sem hún hyggst veita
hlutafélögum svigrúm til að
skjóta undan fjármunum sem
nú eru skattskyldir. Þetta á að
gera með því að heimila hluta-
félögum að greiða starfsmönn-
um laun f formi hlutabréfa þan-
nig að þau beri aðeins 10%
skatt en ekki 38,37% eins og
eölilegt væri.
Hér á við hið fornkveðna: Vonl
er þeirra ranglæti en verra þeir-
ra réttlæti."
Ögmundur
Jónasson.