Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1982, Side 10

10
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. MÁNUDAGUR 25. JANUAR 1982.
Útlönd Útlönd ~ Útlönd Útlönd

ÞEIR BÍDA OG VONA
—Gjaldþrot Pólverja
gæti valdið bankahruni
á Vesturlöndum
Rússar eru nú mjög á höttunum
eftir nýjum erlendum lánum og hafa
þeir snúiö sér til á milli 20 og 30
vestrænna banka í þessu skyni. Telst
vestrænum bankamönnum tii að hér
sé um lán upp á næstum tvo milljarða
þýzkra marka að ræða. (1 þýzkt
mark =4kr).
Raunar furðar engan á þessari
miklu fjárþörf Rússa því að eftir
valdatöku hersins í Póllandi hafa þeir
lofað Pólverjum rúmlega fjórum
milljörðum marka sem skyndihjálp
við landið. Og án þessarar hjálpar
hrynur allt til grunna í Póllandi því
vestræn lán þvi til handa koma ekki
lengur til greina. Skuld Pólverja við
vestræn ríki nemur nú rúmlega 27
milljörðum Bandarikjadala ( 1 $
9.501
Pólverjar hafa ekki getað greitt
neitt af þessum lánum siðan 26. marz
í fyrra. Marian Minkiewicz, yfir-
maður Handlovybankans sem sér um
utanríkisviðskipti Póllands, hefur
líka tilkynnt vestrænum lánardrottn-
um landsins að ekki sé unnt að greiða
þá vexti af erlendum lánum sem
landið skuldaði nú um áramótin, en
þeir nema 350milljónum Bandaríkja-
dölum. En Pólverjar fengu einmitt
gjaidfrest á erlendum Iánum sl. haust
gegn loforðu um að greiða a.m.k.
vextina af þeim.
Þetta risavaxna skuldafjali getur
hæglega leitt Pólverja til alvarlegasta
gjaldþrots sem hent hefur heiminn
eftir stríðslok.
Sú tilhugsun er evrópskum
bankamönnum hin mesta martröð.
Það sem þeir óttast þó mest er að
einhver hlaupi á sig og krefjist þess
að Pólland lýsi opinberlega yfír
gjaldþroti sinu. Þar með væru allar
skuldir landsins fallnar i gjalddaga og
engan greiðslufrest að fá lengur á
þeim vöxtum er þeir skulda.
Eiga um einn
kost að velja
Þar sem engar vonir standa til þess'
að Pólverjar geti greitt neitt af
þessum skuldum yrðu vestrænir
bankar að taka þessu milljaröa tapi
sjálfir. Það áfall gæti jafnframt
orðið til þess að fólk almennt hætti
að þora að treysta bönkunum fyrir
peningunum sínum og tæki út sparifé
sitt í stórum stíl. Þá hugsun þora
varla fulltrúar stærstu og traustustu
bankanna að hugsa til enda.
Bankamenn eiga því bara um einn
kost að velja: Þeir verða bara að bíða
og vona að einhvern tímann rætist úr
peningavandræðum Pólverja.
Bankamenn viija helzt að stjórnir
vestrænna ríkja - eða jafnvel stjórnir
austantjaldslandanna — taki hluta
áhættunnar á sig, í formi ríkis-
ábyrgðar.
Ekki standa þó miklar vonir til
þeirrar lausnar mála á þeim
krepputímum sem nú eru í
heiminum.
Á árinu 1981 takmarkaði v-þýzki
fjármálaráðherrann Hans Matthöfer
ábyrgð vegna ógreiddra skulda Pól-
verja við 650 milljónir marka. Hvað
svotekurvið veitenginn.
Sem stendur er ekkert samband á
milli pólska rikisbankans og útflutn-
ingsfyrirtækisins Hermesar sem sér
um viðskipti Þýzkalands við Pólland.
Auk þess tók stjórnin í Bonn á sig
ábyrgð á matvælasendingum að and-
virði 720 milljónum marka á árinu
’81. Um áframhald á þeirri hjálp er
ekki vitað. En víst er að bankarnir
geta ekki búizt við mikilli aðstoð af
hálfu stjórnarinnar.
Ótrúlegt örlæti
Og nú iðrast bankamenn örlætis
síns í viðskiptunum við Pólverja og
miðað við raunverulega útflutnings-
getu austantjaldslandanna er þetta
örlæti þeirra ótrúlegt. Árið 1979
námu lánaafborganir Pólverja 92%
af öllum þeirra útflutningstekjum,
þ.e.a.s., þeir mörðu það rétt að
borga af skuldunum en áttu engan
afgang til að byggja upp eigin at-
vinnuvegi.
Það var einkum tvennt sem vest-
rænir bankar reiddu sig á í þessum
sökum. Sumir reiknuðu austantjalds-
löndin einfaldlega sem skilvísa
skuldunauta, aðrir reiddu sig á að
Rússar hlypu undir bagga með lepp-
ríkjum sínum.
Siðari kenningin er nú það eina
sem Evrópubankarnir í London og
Luxemburg hafa sér til trausts og
halds í sambandi við yfirvofandi
gjaldþrot Póliands. Þeir halda því
líka fram að það sé í þágu Sovét-
manna sjálfra að hjálpa Póllandi.
Annars eiga hin austantjaldslöndin
það lika á hættu að skorið verði á
vestrænar lánveitingar. Afleiðingin
af því yrði algjör kyrrstaða í viðskipt-
um á milli austurs og vesturs.
Ríkisbankinn í Moskvu hefur
þegar gripið til varaforða síns til að
afstýra þessari hættu: Að undan-
förnu hafa útibú hans í ZUrich og
London selt óvenju mikið magn af
gulli.
—JÞ (Der Spiegel)
Skuldir A-Evrópulandanna við árslok 1980, reiknaðar í milljörðum dala íStaöan á miðju ári 1981
Pólland Sovétríkin Austur- Þýzkaland Júgóslavía Ungverjaland Rúmenía Búlgaría Tékkóslóvakía 23,51 27,01

f'M
7,91 X "X 7.6 r ( PÓLLAND \
591 \ EFST )
^
Er
Bækur hafa mismunandi áhrif:
„Ég hata hana”
Fyrir einhverja tilviljun las argentíski
gyðingurinn Jacobo Timmermann
bókina Breytingin eftir Leikkonuna
Liv Ullmann á meðan hann sat í
fangelsi. Á þeim tíma hafði Timmer-
mann þegar gengið í.gegnum það víti
sem argentísk fangelsi eru: Hræði-
legar pyndingar, einangrunarklefa,
svefnleysi og barsmíðar.
Hann hefur nú skrifað bók um
þessa reynslu sína Fangi án nafns,
númers eða klefa. Þar segir hann að
fangelsið hafi verið staður þar sem
ástúð var aðal óvinurinn og
manngæzka brjálæði. Aðeins eitt
skipti máii: Að lifa dvölina af.
Um bók Ullmanns segir hann:
— Hún birtist okkur þarna með
andlitið ljómandi af góðsemi, fegrað
og snyrt af færustuljósmyndurum.
Einlægnin skein úr augunum og hún
talaði um breytingu — orð sem hefur
enga þýðingu fyrir fanga. Og svo
samband hennar við dóttur hennar.
Hún var að segja mér frá því. Ég á
sjálfur þrjá syni og ég fór allur að
skjálfa er minningin um þá sótti að
mér. Ég hafði reynt að gleyma þeim
— þessum þremur sonum sem fengu
að heyra það af munni lögreglu-
manns að faðir þeirra væri hug-
rakkur maður þar sem hann stæðist
allar pyndingar.
Eins og háð
— Bók Uilmanns verkaði á okkur
eins og háð. Þarna kom hún til okkar
sveipuð öryggi þeirrar manneskju
sem er fær um að veita og þiggja
ástúð. Með tillitsleysi þeirra sem
mega njóta ástúðar ásamt allri þeirri
gleði og þeim sársauka sem henni
fylgir. Eins og ekkert væri eðlilegra.
Enda kostaði ástúðina hana lítið. Hér
í fangelsinu getur ástúð kostað okkur
lífið. Ástúð hefur í okkar augum
sömu þýðingu og dauði, brjálæði og
sjálfsmorð.
Síðar hitti Timmermann Liv
Ullmann í New York eftir að þau
höfðu bæði hlustað á fyrirlestur rit-
höfundarins Elie Wiesel, sem er af
gyðingaættum.
— Hún sýndi mér kæruleysislega
Liv Ullmann: Ekki sama hvar bókinerlesin
—segir argentískur fangi um Liv
Ullmann eftir að hafa lesið bók
hennar, Breytinguna,
ípyndingafangelsi
samúð — eðá kannski var það auð-
mýkjandi áhugi, skrifar Timmer-
mann.
— Ég leit á hana með hatri þótt
mér tækist að hafa vald á rödd
minni. Samt gat ég ekki látið vera að
segja henni að það var hún, Liv Ull-
mann, sem skaðaöi mig mest er ég sat
í fangelsi.
Jacobo Timmermann
— Ég sagði henni samt ekki að ég
hataði hana, bara það að bók hennar
hefði sært mig mikið.
Fékk mikið á Liv
að lesa bókina
Margir sem lesa bókina eiga erfitt
með að skilja þetta skyndilega hatur
Timmermanns á Liv. Hluti af skýr-
ingunni er sennilega sá að hversdags-
líf sem einkennist af ást og ummönun
og trú á það góða i manninum hlýtur
að verka eins og hnefahögg í andlitið
á þrautpíndum föngum. Og fólk sem
sezt niður við þægilegu skrifborðin
sín til að skrifa um slíkt getur auð-
vitað ekki imyndað sér hvernig þeim
boðskap verður tekið í pyndinga-
fangelsi.
— Ég held að maður sem er sviptur
frelsi sínu og býr við pyndingar verði
að verja sig með því að semja sín
eigin lög og útiloka þá heimsmynd
sem ógnar honum, segir Liv Ull-
mann. —Ég held að við sem höfum
aldrei þurft að líða svo mikið getum
ekki sett okkur í þeirra spor.
— Það fékk mikið á mig að lesa
bókina hans. Ég hafði þá þegar hitt
hann en minnist funda okkar á allt
annan hátt en hann. Ég hitti líka
Gyðingaprestinn sem var hjá honum
undir lokin af fangelsisvist hans.
Presturinn sagði mér að Timmer-
mann hefði lesið bókina mína
mörgum sinnum. Ég hélt að það væri
vegna þess að bókin hefði einhverja
þýðingu fyrir hann en grunaði aldrei
að hann hataði mig.
Hjálpaði böðlinum
—Ég man líka eftir merkiiegri sögu
sem Timmermann sagði mér. Áður
en böðullinn tók að pynda hann einu
sinni sem oftar sagði hann fórnardýri
sínu frá því að hann ætti i erfið-
leikum með að koma syni sínum í
framhaldsskóla. Timmermann ráð-
lagði böðlinum þá að hafa samband
við bróður sinn sem var skólastjóri
og skrifaði honum meira að segja um
málið. Þegar böðullinn pyndaði hann
í næsta skipti þakkaði hann honum
um leið fyrir hjálpina við að koma
syni sínum í skóia.
— Ég er ekki sár vegna þessara
skrifa hans um mig. Hann talar ekki
um mig persónulega, heldur þær til-
finningar er bók mín vakti með hon-
um. Bókin hans er mjög áhrifamikil
og á erindi til allra sem ekki vita
hvaða áhrif frelsissvipting og pynd-
ingar hafa á þá sem þurfa að þola
slíkt.
Jacobo Timmermann fæddist í
Úkrainu 1923 og voru foreldrar hans
gyðingar. Hann ólst upp í Argentínu
og varð seinna ritstjóri andófsblaðs-
ins La Opinion. Hann var hand-
tekinn 1977, bæði vegna skrifa sinna
í blaðið og vegna þess að hann var
gyðingur. —JÞ (Dagbladct)