Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1982, Blaðsíða 18

Lesendur
Lesendur
18
DAGBLAÐ1D& VlSlR. MÁNUDAGUR 25. LANÚAR 1982.
Lesendur Lesendur
Svar Ólaf s Ólafssonar, landlæknis:
GEÐSJÚKLINGAR HAFA ALLTAF VERIÐ
OLBOGABÖRN í HEILBRIGÐISKERFINU
— sjúklingur þarf lækningu en ekki hegningu
Ég tel að vista eigi geðsjúka af-
brotamenn á geðsjúkrahúsum eða á
deildum sem reknar eru í nánum
tengslum við þau.
Sú skoðun er i samræmi við þá
meðferðarstefnu sem rekin er meðal
þeirra nágrannaþjóða okkar i
Norður-Evrópu er búa við svipað
þjóðfélagsskipulag og heilbrigðis-
kerfi og við.
Það sem m.a. mælir með að sjúk-
lingar þessir (geðsjúkir afbrotamenn)
fái meðferð á sjúkrahúsi er:
1) Sjúklingur þarf lækningu en
ekki hegningu.
2) Læknar starfa að lækningum en
ekki við gæzlu.
3) Læknar stjórna alfarið meðferð
hins sjúka og taka því allar mikil-
vægar ákvarðanir, þ.á.m. um
útskrift sjúklings. (Til þess að þetta
geti orðið, þegar geðsjúkir afbrota-
menn eru annars vegar, þarf að
breyta núgildandi lögum.)
Ef sjúklingur er i fangelsi taka
aðrir en læknar mikilvægar ákvarð-
anir um meðferð hans, m.a. hjúkrun
og útskrift. Heilbrigðisþjónustan
losnar þá við gæzlukvöðina. Margt
fleira mætti upp telja, en að öðru
leyti vísa ég til skrifa minna um þessi
mál undanfarin ár.
Annars tel ég ekki að þetta leysist á
siðum dagblaðanna þó að þakka beri
áhuga þeirra á þessu mikilvæga
mannréttindamáli. Umræður um það
fara nú fram við Geðlæknafélag
Íslands og er ég vissulega bjartsýnn
á að heppileg lausn finnist.
Það fer ekki milli mála að geð-
sjúklingar hafa alltaf verið olnboga-
börn í heilbrigðiskerfinu. Þessari
þjónustu þarf að sinna mun betur og
veita því fólki sem við geðheilbrigðis-
þjónustu starfar mun betri aðstöðu
en verið hefur fram að þessu.
Spor i rétta átt er bygging geð-
deildar við Landspítalann. Það væri'
kaldhæðni örlaganna ef sagan endur-
tæki sig. Geðlæknar áttu undir högg
að sækja við að komast með sjúkl-
inga sina inn á lóð Landspítalans og
nú virðast geðsjúkir l angar eiga undir
högg að sækja að komast inn á lóðir
geðs jú krahúsann a.
„Geðlæknar áttu undir högg aö
sækja aö komast meö sjúklinga sina
inn á lóð Landspitalans og nú virðast
geðsjúkir fangar eiga undir högg að
sækja að komast inn á lóðir
geðsjúkrahúsanna, ” segir Ólafur
Olafsson landlæknir.
Svar Jóhannesar Bergsveinssonar,Lárusar Helgasonar og Tómasar Helgasonar, yf irlækna ríkisspítalanna:
Þekkingar- og skttnk%*sleysi á högum
geðsjúkra og aðstöðu geðdeilda
- annars vegar gjörgæzla - hins vegar öryggisgæzla
:.'4
Kleppsspítalinn i Reykjavik er ein þriggja geðdeilda rikisspítalanna. Hinar eru við Landspítalann og Vífdsstaðaspitala.
DV-mynd: Bj. Bj.
í þeirri umræðu sem verið hefur á
opinberum vettvangi um mál öryggis-
gæzlufanga hefur gætt ótrúlegs
þekkingarleysis og skilningsskorts á
högum geðsjúkra og aðstöðu geðdeilda
og þeirra sem þar dvelja og starfa.
Hefur þetta m.a. komið fram í ruglingi
á hugtökunum gjörgæzlu og öryggis-
gæzlu og notkun á orðum eins og
„vitlaus” og „vitfirringur” um
geðsjúka eða „vistarverur vitfirringa”
um geðsjúkrahús. Þessi hugtaka-
ruglingur og orðnotkun er til þess að
viðhalda fordómum gagnvart geðsjúkl-
ingum og færi betur að hvort tveggja
hyrfi úr opinberri umræðu sem fyrst.
Gjörgæzla
og öryggisgæzla
I ágúst 1977 óskaði heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytið umsagnar
undirritaðra um bréf landlæknis sem
bar yfirskriftina: „Gjörgæzlusjúkl-
ingar geðsjúkrahúsa” og fer umsögnin
hér á eftir: „Á gjörgæzlu og öryggis-
gæzlu er reginmunur. Gjörgæzla er
vegna þarfa sjúklinganna sjálfra til
þess að bjarga Iífi og heilsu þeirra og er
framkvæmd eingöngu skv. læknis-
fræðilegu mati.
Öryggisgæzla er vegna öryggis sam-
félagsins skv. mati dómstóla sem telja,
að viðkomandi sé hættulegur öðrum.
Enginn eðlismunur er á gjörgæzlu
geðsjúklinga og gjörgæzlu annarra
sjúklinga, hvort tveggja er eingöngu
vegna þarfa sjúklinganna sjálfra og
skv. læknisfræðilegu mati en ekki lög-
fræðilegu.
„Til þess að meðferð á geðdeild
verði gagnleg fyrir sjúklingana mega
aðstæður ekki bera keim af neinni
þvingun. Öryggisgæzla á því ekki sam-
ieið með meðferð á almennum geð-
deildum. Á síðasta aldarfjórðungi hafa
orðið stórstígar framfarir I geð-
lækningum. Skiptir þar mestu máli til-
koma áhrifaríkra geðlyfja annars vegar
og hins vegar breyting á umhverfi og
uppbyggingu geðdeildanna með sál-
lækningum og samfélagslækningum
þannig að persónufrelsi einstaklinga fái
notið sín sem bezt. Ætti geðdeild
(geðsjúkrahús) að taka að sér öryggis-
gæziu þó ekki væri nema eins eða
tveggja sjúklinga, fyrir dómsvöld,
myndi meðferðarumhverfið eyðileggj-
ast fyrir aðra sjúklinga. Slíkt væri
algerlega óviðunandi bæði í mannúðar-
legu og læknisfræðilegu tilliti. Væri
geðdeildum gert að skyldu að taka við
þeim sem dæmdir eru til öryggisgæzlu
myndi þeirri þróun sem verið hefur i
geðlækningum og viðhorfum fólks til
geðsjúkdóma og geðlækninga á undan-
förnum aldarfjórðungi, snúið við og sá
árangur sem náðst hefur í þeim efnum
eyðilagður.
Til þess að sinna þörfum þeirra geð-
sjúklinga sem dæmdir eru til öryggis-
gæzlu, er nauðsynlegt að koma á fót
sjúkradeild innan ramma fangelsis.
Við slíka sjúkradeild þarf sérfræðinga
til að sinna meðferð eins og á öðrum
sjúkradeildum, en fangelsisyfirvöld
verða að sjá um og bera ábyrgð á
öryggisgæzlunni. Henni má ekki rugla
saman við lækningar eins og óhjá-
kvæmilega mundi verða ef ætti að
framkvæma öryggisgæzlu á geðdeild-
um utan fangelsa.”
Sjúkrarúma-
skortur
í sömu umsögn um bréf landlæknis
sagði ennfremur eftirfarandi um skort
á sjúkrarúmum og á það við enn í dag:
„Hér á landi er og hefur lengi verið
mikill skortur á viðeigandi möguleikum
til að vista geðsjúka menn á sjúkrahúsi
og hefur „þrýstingur heilbrigðisyfir-
valda” ekki megnað að ráða bót á því
enn sem komið er. Landlæknir getur
þess í bréfi sínu að á tslandi séu rúm-
lega 16 sjúkrarúm fyrir 1000 íbúa eða
fleiri en þekkist víðast í Vestur-Evrópu.
Hann lætur þess hins vegar ekki getið
að af þessum rúmlega 16 rúmum ef allt
er talið eru ekki nema 2 rúm ætluð
geðsjúkum í stað 4,35 sem gert er ráð
fyrir í skýrslu heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytisins frá 1973 um
vistunarrýmisþörf heilbrigðisstofnana.
Sá- íkortur sem er -á -vistunarrými
fyrir geðsjúka á íslandi hefur iðulega
leitt til þess að sjúklingarnir hafa ekki
komizt inn á sjúkrahús fyrr en allt of
seint. Einnig hefur skorturinn á
vistunarrými ieitt til þess að sjúkling-
arnir hafa ekki komizt inn á sjúkrahús
fyrr en allt of seint. Einnig hefur
skorturinn á vistunarrými leitt til þess
að sjúklingar hafa stundum verið út-
skrifaðir af sjúkrahúsi fyrr en æskilegt
er. Það er því, og hefur lengi verið,
meginmál að auka vistunarrými fyrir
geðsjúka og bæta alla aðstöðu til með-
ferðar þeirra.”
Viðeigandi
stofnun ekki til
Afbrotamenn sem vegna geðveiki
eða geðveilu eru úrskurðaðir i öryggis-
gæzlu þurfa oft að sæta slíkri gæzlu
árum saman. Fjöldi þeirra einstaklinga
sem í gæzlu þurfa að vera á hverjum
tíma getur því orðið nokkur þó ekki
bætist í hópinn nema 1 til 2 á ári.
Mundi sá hópur því fækka þeim
rúmum sem til ráðstöfunar eru fyrir
snöggveika geðsjúklinga ef ætti að setja
hann á geðdeildir sjúkrahúsanna.
Skiptir þetta þó ekki höfuðmáli i þessu
sambandi, þar eð geðsjúkir öryggis-
gæzlufangar eiga ekki samleið með
- öðrum sjúklingum. Af því sem þegar er
sagt má ráða í svör okkar við fyrstu,
þriðju og fimmtu spurningu blaðsins.
Aðra og fjórðu spurninguna leiðum við
hjá okkur þar eð þær eru á sviði yfir-
valda dómsmála en ekki okkar, eins og
raunar málið allt.
Svar við fyrstu spurningu: Viðeig-
andi stofnun til að annast öryggisgæzlu
hinna fáu afbrotamanna sem eru geð-
sjúkir er ekki til. Það er starfsskylda
yfirlækna geðdeilda (geðsjúkrahúsa)
að vernda hagsmuni þeirra þúsunda
sjúklinga sem engin afbrot hafa framið
og leita aðstoðar þar, m.a. með því að
vinna gegn því að deildirnar og sjúkra-
húsin eða umhverfi þeirra fái á sig
fangelsisbrag. Þeim ber að vinna gegn
fordómum almennings gagnvart
geðsjúklingum og geðsjúkrahúsum og
fyrir byggja að um sjúklingana verði
rætt sem „vitlausa” og sjúkrahúsin
sem „vistarverur vitfirringa” sem verra
sé að gista en nokkrar dýflissur.
Svar við þriðju spurningu: Það er
ekki venja sjúkrahúsa að veita upplýs-
ingar um hvort ákveðnir einstaklingar
hafa dvalið þar og þaðan af síður að
hafa uppi sieggjudóma eða orðbragð
eins og notað er í þessari spurningu.
Svar við fimmtu spurningu: Á þcim
fjörutíu árum sem liðin eru síðan
núverandi hegningarlög tóku gildi hafa
ýmsir embættismenn þráfaldlega minnt
- á nauðsyn þess að koma upp viðeigandi
stofnunum fyrir ósakhæfa menn sem
úrskurðaðir hafa verið í öryggisgæzlu.
Nú siðast samþykkti Stjórnarnefnd
ríkisspítalanna eftirfarandi ályktun um
miðjan desember:
Ályktun,
Stjórnarnefndar
ríkisspítalanna
„Vegna þeirra umræðna er fram
hafa farið í fjölmiðlum undanfarið um
vistun geðsjúkra afbrotamanna, vill
Stjórnarnefnd ríkisspítalanna benda á
eftirfarandi:
1. í fangelsislögum eru ótvíræð
ákvæði um að öryggisgæzludeildir
og geðveilladeildir séu hluti fangelsa
þegar afbrotamenn eiga hlut að
máli.
2. Stjórnarnefnd er andvíg stofnun af
því tagi sem landlæknir hefur gert
tillögur um og ætluð er til vistunar
geðsjúkum afbrotamönnum. Slík
stofnun mundi, skv. tillögum hans,
vera undir sámstjórn dómsmálaráð-
herra og heilbrigðismálaráðherra og
ætti enga stoð í gildandi lögum.
3. Stjórnarnefnd telur að vistunarmál
geðsjúkra afbrotamanna eigi
að leysa í samræmi við fangelsislög
en er fyrir sitt leyti reiðubúin að
stuðla að því að sérfræðileg læknis-
þjónusta verði veitt frá deildum
ríkisspitala eftir því sem nauðsyn
ber til og hentugt þykir á hverjum
tíma.
4. Með visun til þessa er stjórnarnefnd
því andvíg að fangelsi verði reist í
tengslum við Vífilsstaðaspítala svo
sem fyrrgreindar tillögur landlæknis
gera ráð fyrir eða við aðra spitala.
5. Stjórnarnefnd telur nauðsynlegt að
leggja á það áherzlu að hinn raun-
verulegi ábyrgðaraðili þess að
vistunaraðstaða geðsjúkra fanga er
ekki viðunandi, er Alþingi, sem ekki
hefur veitt nægu fé til að koma upp
þeim stofnunum sem fangelsislög
mæla fyrir um.”
Lokaorð
Að lokum þykir okkur rétt að leggja
áherzlu á eftirfarandi:
Á Kleppsspítalanum og geðdeild
Landspitalans er ekki, hefur aldrei
verið og á ekki að vera aðstaða til þess
að taka við mönnum sem dæmdir eru
til öryggisgæzlu og er þá hagur
geðsjúklinga almennt borinn fyrir
brjósti. Við erum algerlega sammála
ályktun Stjórnarnefndar ríkisspital-
anna um að öryggisgæzludeild á ekki
að vera í tengslum við sjúkrahús,
heldur skuli hún vera hluti fangelsa eins
og fangelsislög gera ráð fyrir.
Jóhannes Bergsveinsson
Lárus Helgason
Tómas Helgason _