Dagblaðið Vísir - DV - 12.06.1982, Blaðsíða 31

DAGBLAÐIÐ & VISIR. LAUGARDAGUR12. JUNI 1982.
31
99^jódfélagskerfi'
friálshyggjuiiiiar
litþurrkar aUt
persénufreká"
seg'ir
meðal
annarsí
umsögn
Hjalta
Krlst-
geirsson-
arhag-
fræðings
hyggjuna
Frjálshyggjan
og atvinnulrfið
Birgir Björn Sigurjónsson segir svo í
bók sinni, Frjálshyggjan (blaösíðutöl í
sviga): „Hagfræði frjálshyggjunnar
er hin vísindalega réttlæting á aðför-
inni að undirstéttinni í kapítaliskum
samfélögum. Hún felur í sér fræðilega
uppsetningu á þeim markmiöum og
þeirri hegöun einstaklinganna (þ.e.a.s.
þeirra einstaklinga sem taka þátt í
markaðsstarfseminni) sem leiðir til
niöurstöðu er þjónar einum
hagsmunahóp betur en öðrum (193).
Samkvæmt frjálshyggjunni eru
einstaklingar alltaf seljendur á
aðfangamörkuðum: vinnustunda eða
hráefna eða fjármagnsvöru. Sérhver
aðfangaseljandi ber úr býtum viröi
jaðarframlags síns framleiðsluþáttar
(þ.e. „sannvirði” — HjK) ef markaðs-
lögmálin fá ráöið stefnunni...
Vinnustundaseljendum og kapítalist-
um er þó ólíkt fariö fyrir þá sök að hin-
ir fyrrnefndu fórna eigin vinnu en hinir
síðartöldu einkum vinnuframlagi ann-
arra. Og vinnustundaseljendur selja
tíma lífvera með félagsþarfir, bæði í og
utan vinnutíma, en kapitalistar selja
aðgang að notkunartíma á dauðiun
tækjum (38). Frjálshyggjan gerir ráð
fyrir því að verð á aðföngum jafnt sem
afuröum ráðist á sérhverjum markaöi
utan áhrifasvæðis fyrirtækja... Verðið
(hljóti) að jafnast út fyrir tilverknað
samkeppninnar (40). Ekkert getur
bannað fólki aö hittast og ræða saman i
lýöfrjálsu landi, hvaöan sem það
kemur og hvert sem umræðuefniö er.
Allt bendir til þess að slík umræða ...
tjái tilhneigingar markaöarins til að
finna sér önnur form með minni sam-
keppni og auknum ágóöamöguleikum
en þau sem samkeppnishagkerfið
býður upp á (61). Við slíkar kringum-
stæður sem telja verður harla almenn-
ar... verða slagoröin um neysiu- eða
neytendastýrð hagkerfi frjálshyggju-
manna beinlínis hlægileg (40—41).
Fyrirtæki hafa almennt greiðari að-
gang að upplýsingum um framleiðslu-
ferli en einstaklingar... Þessi aöstöðu-
munur og það að fyrirtækin eru eig-
endur framleiöslutækjanna setur fyrir-
tækin í yfirburðaaöstöðu gagnvart ein-
staklingum, hvað varðar verðlagningu
afurða og aöfanga sem keypt eru hjá
einstaklingum (þ.e.a.s. vinnuseljend-
um) (43) ... hér að framan hefur verið
á það bent, aö upplýsingastreymi er
ófullkomið og sá ófullkomleiki sé
fremur í hag fyrirtækjum en einstakl-
ingum. Nú má ganga einu skrefi
lengra og benda á að y firráð fyrirtækja
(framleiðenda) yfir upplýsingum um
aöföng og afurðir, eiginleika þeirra og
verð, byggjast á tilteknu skipulagi
hagkerfis með tilliti til eignarréttar,
sem mótar einstaklinga þess skipulags
rétt þeirra og gildismat (47). Það sem
hér er verið að gagnrýna frjálshyggj-
una fyrir lýtur aö því frelsi sem
frjálshyggjumenn segja hana inni-
halda ... frelsið í samkeppnishag-
kerfinu felst fyrst og fremst í
ákvörðunarvaldi um val á vörum og
vöruígildum sem í boði eru. Þess konar
vöruvalsfrelsi kemur persónufrelsi
harla lítið við óar eð vörutengsl eru
ekki jafngild persónutengslum..
Frelsið í frjálshyggjunni ec og hefur
alltaf verið frelsi þeirra sem eiga þær
vörur sem aðrir þurfa mest á að halda,
og hlutverk markaöarins er að halda
þessu fyrirkomulagi við (49).
Samkvæmt frjálshyggjunni eru aðilar
framboðs og eftirspurnar frjálsir
undan hagsmunabaráttu og stéttar-
andstæðum, stýrast aðeins af sam-
keppni og ágóðakapphlaupi...
Frjálshyggjuhagfræðin fæst aðeins við
að útskýra undantekningaraöstæður,
jafnvægið, og notar til þess forsendur
sem útilokað er að uppfylla. Haglikön
frjálshyggjunnar gefa þess veyia
enga hugmynd um raunverulegt
ástand og eru jafnfjarri veruleikanum
ogforsendur hennar” (203).
Frjálshyggjan
og milliríkjaverslun
Ennfremur segir Birgir Björn í hag-
fræðiriti sinu um frjálshyggjuna:
„Mikilvægasta einkenni milliríkjavið-
skiptanna seinni hluta aldarinnar er
án vafa hin mikla uppsöfnun fyrir-
tækja í úrvinnslugreinum í hendur
fárra aðila. Verðmætasköpun fjöl-
margra fyrirtækja er oröin meiri en
sumra þjóöríkja. Annað einkenni
fjölþjóðlegrar verslunar er það að
fyrirtækin starfa í mörgum löndum
samtímis. Þriðja einkennið er
uppbygging fjölþjóðlegra fyrirtækja...
(er) starfa í mörgum greinum efna-
hagslifsins samtímis til að torvelda
eftirlit með starfseminni og tryggja
arðsemina. Stærð þessara fyrirtækja
veldur yfirleitt annað tveggja einka-
sölu eða fákeppni á markaöi afurðar
þeirra, sem leiðir til verðlagningar
samkvæmt því. Fjórða mikilvæga ein-
kennið lýtur að aöstöðu fjölþjóðlegra
fyrirtækja sem að mestu leyti eru óháð
öflun lánsfjármagns utan frá, einkum
vegna verðlagningaraðferða sinna. I
fimmta lagi er mikilvægt einkenni
alþjóðlegra auðhringa að þeir leita í
sivaxandi mæli til útjaöra
iðnvæðingarinnar og jafnvel til van-
þróaöra landa, til að verða sér úti um
sterkari markaösaðstæður á innkaupa-
markaði aðfanga. I sjötta lagi... flest
stærstu fjölþjóðafyrirtækin eru í eigu
bandarískra aðila” (217). I framhaldi
af þessu bendir Birgir Bjöm á aö Island
telst til rikja í útjaðri heimsverslunar-
innar og fær að kenna á markaðsað-
stöðu fjólþjóðafyrirtækja á afurða-
mörkuðum sínum. Erlend risafyrir-
tæki á Islandi, Alusuisse og Elkem
(Straumsvík ogGrundartangi), grund-
valla aöstöðu sína á lágu afurðaverði. I
þriðja lagi er að þvi að hyggja að
íslensk fyrirtæki erlendis skila ekki
arðsemi sinni til móðurfyrirtækjanna
á Islandi nema að litlu leyti. Varöandi
alþjóðaverslun almennt bendir Birgir
Bjöm á gengisstefnu Bandaríkja-
stjómar, evródollaraflæðið, verðlags-
aðgerðir og fákeppnisaöstæöur stór-
fyrirtækjanna og segir þetta „sýna svo
ekki verður um villst hagsmunasam-
hengið milli hagfræða frjálshyggjunn-
ar og stórfjármagnsjöfranna í
Bandaríkjunum” (219).
Frjálshyggjan
og samgöngumál
Til að bera vitni um hagfræði og hag-
skipulag frjálshyggjunnar hef ég kosið
aö leiöa fram hagfræðing úr aldurs-
hópi andmælanda míns, Birgi Bjöm
Hjalti Kristgeirsson hagfræðingur — máisvari fólagshyggjunnar.
Sigurjónsson, en hann hefur unniö sér
það til viðurkenningar að rita heila bók
um þær skoðanir sem hér eru á dag-
skrá. Mér sýnist Birgir Björn gera við-
fangsefninu góð skil í bók sinni, raunar
fyllri en það á skilið, — rökfærsla hans
er bæði fjölþætt og tillitssöm, en hér
kemur það til að Birgir Bjöm miöar
fremur við umræðu erlendis en hér-
lendis. Af sjálfu leiöir að tilvitnanir í
bók BBS hlutu að verða brotakenndar,
og bið ég hann og aðra lesendur vel að
virða. — Ég hyggst ekki teygja lopann
undir þessari fyrirsögn. Aðeins vil ég
benda á það að samgönguhugsjón
frjálshyggjunnar væri sú að leggja
niður allt áætlunarflug íslenskra aðila
til útlanda en vonast eftir að erlend
félög líti til okkar í náð svo sem einu
sinni í mánuði. Þeim mun betur gæti
hópflugið aðlagast eftirspurninni.
Frjálsh yggjan
og félagsleg þjónusta
Frjálshyggja er einkennilegt öfug-
mæli því að þjóðfélagskerfi hennar (að
vísu hvergi til í hreinni mynd nema í
hugarórum) mundi gersamlega út-
þurrka allt venjulegt persónufrelsi,
samtakafrelsi og pólitískt frelsi.
Omenguð frjálshyggja þýðir nefnilega
að engar þjóðfélagsstofnanir megi
vera til nema markaðsstofnanir (þ.e.
fyrirtæki rekin í ágóðaskyni) og ekki
megi reka nein erindi í þjóðfélaginu
nema á markaðsgmndvelli. Það má
ekki hafa uppi áróður fyrir neinum
málstað (bindindisáróður truflar
markaðinn!), það má ekki greiða at-
kvæði um nokkra skoðun eða nokkra
framkvæmd (einu gildu kosningarnar
felast í því að velja vörur í búð). Sem
sagt: það er ekki nóg að afnema
almannatryggingar og útrýma verka-
lýðsfélögum, það verður líka að banna
starfsemi stjórnmálaflokka. Flestir
frjálshyggjumenn telja þó að rikisvald
eigi að vera til staðar svo að kerfið falli
ekki um sjálft sig: þess vegna skuli
vera her, lögregla og dómstólar sem
ekki lúti markaðsreglu, en Friedman
yngri gengur lengra og vill meina að
Ragnar í Alnum eigi bara að hafa sína
eigin löggu og sín eigin svarthol suðrí
Straumsvík! Slíkt þjóðfélag er fárán-
leikinn uppmálaöur og raunar óhugs-
andi nema í kúgunarkerfi svo altæku
að helst er að nefna Kampútseu til
samjafnaðar. Um þetta skulum viö
ekki tala í alvöru, síst hér á Islandi.
Um hitt skulum við tala við þá sem
endilega vilja leika riddara ömurleik-
ans, að boðorð frjálshyggju, einnig þau
boðorð sem skemmst ganga, mundu
fljótlega gera okkur Islendinga að
aulum og afglöpum, jafnt í menningar-
málum sem efnahagsstarfsemi.
Reglan um greiðan og jafnan aðgang
allra aö auðlindum lands og sjávar
(burt með landhelgina, b jóöum Lands-
virkjun upp!) þýðir vitaskuld innrás
slíkra fjölþjóðarisa sem enginn inn-
fæddur gæti staðist snúning. Þaö er
ekki lengi gert að þurrausa okkar auð-
lindir, og þá yrðu hér eftir lítt
mannaðar verbúðir sviplíkar hval-
veiðistöðinni Georgíu sem Bretar
endurunnu svo frækilega í upphafi her-
hlaups síns í Suðurhöf nú fyrir
skemmstu. — Var svo einhver að tala
um félagslega þjónustu?