Dagblaðið Vísir - DV - 09.06.1983, Qupperneq 10

10
DV. FIMMTUDAGUR 9. JUNl 1983.
Útlönd
Útlönd
Útlönd
Útlönd
Kólombía:
Mesta lánstraust ríkja í S-Ameríku
—en ærnir erfiðleikar samt
Aukning á hertiaöarútgjíiidum
hefur skaðað bandariskt efnahagslif
alvarlega, segir í skýrslu sem gefin
var út í New York á mánudaginn
var. Þessi skýrsla, sem unnin hefur
veriö á síðustu tveim árum, er gefin
út af Rannsóknanefnd efnahagslegra
forgangsatriöa sem hefur aðsetur
sitt í New York. I skýrslunni er vegið
aö tveim megintrúarsetningum í
hagfræðikenningum eftirstríðsár-
anna, þeirri kenningu að aukin fjár-
festing í vígbúnaöi auki atvinnu og
— segir i skýrslu óháðrar rannsóknanef udar
staðli að hagvexti og tæknifram-
förum.
I skýrslunni er gefið í skyn að
áætlun Reagans Bandaríkjaforseta í
varnarmálum, sem gerir ráð fyrir
1500 milljarða dollara fjárfestingu í
vopnabúnaöi, muni skapa færri
störf, minni tækniframfarir nýtan-
legar annarstaöar og hægari vöxt i
framleiðni en ef samsvarandi
upphæð væri varið af einkafýrir-
tækjum.
I skýrslunni segir aö hemaðar-
útgjöld sc ákaflega áhrifalítil
aöferö til þess aö skapa störf, miöaö
við aðrar aðferðir, því að í hergagna-
iðnaði sé fyrst og fremst um að ræða
störf fyrir vel menntað fólk sem ætti
létt með að finna sér störf í annarri
framleiðslu hvort eð er. Auk þess eru
efnahagsleg áhrif hemaöarútgjalda
takmörkuö viö fáar iðngreinar og
litil landsvæði.
Hvað má fá fyrir milljarð?
Fyrir hvern þann milljarð dollara,
Þvert á móti þvi sem kennisetningar segja eflir hergagnaframleiðsla ekki efnahagslífið heldur veldurþvi,
skaða.
sem bandanska varnarmálaráðu-
neytið ver til hergagnaframleiðslu,
skapast 28 þúsund störf hjá einka-
fýrirtækjum. En fyrir sömu upphæð
myndu ska^ ast 32 þúsund störf, ef
henni væri varið til almannasam-
gangna, 57 þúsund störf ef upphæð-
inni væri varið til einkaneyslu og 71
þúsund störf ef milljarðinum væri
varið til menntamála.
Samkvæmt könnun nefndarinnar
hefur mikil fjárfesting í hergögnum
leitt til hnignunar í framleiðslugetu
almennt í Bandaríkjunum. Saman-
burður á efnahagslegri frammistöðu
17 iönvæddra þjóða, á árunum 1960
til 1980, sýnir að þær þjóðir sem bera
þyngri byrðar hernaöarlega, hafa til-
hneigingu til þess að fjárfesta minna
og eiga í erfiðleikum vegna lítillar
aukningar á framleiöni.
Bandaríkin voru í neösta sæti
ellefu iðnþróuðustu þjóða á Vestur-
löndum hvað varðar framleiðniaukn-
ingu í iönaöi, í hlutfalli f járfestingar
af þjóðarframleiðslu og fjármagns-
myndun í iönaði. En Japanir, sem
verja sáralitlu fé til vígbúnaðar,
voru efstiríöllumþessumgreinum.
I könnun á rafeindaiðnaði í Banda-
ríkjunum komst nefndin að þeirri
niöurstöðu að tækniframfarir tengd-
ar hernaöarrannsóknum hefðu
komið iðnfyrirtækjum í almennri
framleiðslu að sáralitlu gagni.
I rafeindaiðnaði, flugvélafram-
leiðslu og tækjasmíði, þar sem
bandarísk fyrirtæki hefðu átt að
viöhalda eða auka forskot sitt á
markaðnum vegna fjárútláta til víg-
búnaðar, er hið gagnstæða reyndin.
Ber ekki saman
viÖ Reagan
Niðurstaða Rannsóknanefndar
efnaliagslegra forgangsatriða um
framtíðarhorfur í bandarísku efna-
hagslífi er ekki með öllu samhljóöa
spám stjómvalda í Washington. Að
vísu segir í niðurstöðum skýrsl-
unnar, sem nefndin gaf út á mánu-
dag, að halli á f járlögum, sem stafar
af aukinni fjárfestingu í hernaðar-
tækni, muni draga efnahagslíf í
Bandaríkjunum upp úr kreppunni
sem þar hefur ríkt síðustu þrjú ár.
En slíkur stórfelldur halli á fjár-
lögum gæti: „kynt undir verðbólgu
eða hleypt af stað harðri samkeppni
um lánsfjármagn,” og hvort þessara
atriða verður uppi á teningnum mun
velta á peningamálastefnu ríkis-
stjómarinnar.
Rannsóknanefnd efnahagslegra
forgangsatriöa er nefnd, óháð ríkis-
valdinu, sem gefur reglulega út
skýrslur um stefnu stjórnvalda í
efnahags- og vamarmálum. I loka-
orðum skýrslunnar segir m.a.:
„Það, að veita opinberu fjármagni
til hermála í því magni sem ríkis-
stjórn Reagans hyggst gera, mun
draga alvarlega úr getu þjóðarinnar
til þess að mæta hættum atvinnu-
leysis, missi erlendra markaða,
minnkuðu forskoti i tæknikunnáttu
og úreltum f ramleiðsluaðferðum.
Við höfum einnig komist að þeirri
niðurstöðu að sama fjárfesting
myndi styrkja efnahag þjóðarinnar,
ef henni yröi varið beinlínis til þess
að leysa efnahagsleg vandamál
okkar.”
Riki S-Ameríku eiga öll við efna-
hagsörðugleika að stríða. Kreppan
hefur komið illa niður á Mexíkó, eins
og menn vita, og á Brasilíu. 1
Argentínu skáru yfirvöld fyrr í vik-
unni fjögur núll aftan af gjaldmiöli
sínum og stóðu sig þannig heldur bet-
ur en íslenska ríkisstjómin fyrir
þrem árum. En þó að kreppan hafi
komið illa niöur á flestum ríkjum í S-
Ameríku, eru sum þó betur á vegi
stödd en önnur. Þannig er til dæmis
með Kólombíu.
Olíkt flestum nágrannalöndum sín-
um hafa Kólombíubúar ekki enn að
minnsta kosti frestað einni einustu
greiðslu af sínum eriendu lánum. En
síaukinn viðskiptahalli hefur leitt til
þess að stjómvöld hafa neyðst til
þess að ganga á gjaldeyrisvarasjóöi
sína til þess að standa í skilum. Því
hafa stjómvöld neyðst til þess að
þrengja reglur um eriendan gjald-
eyri og takmarka innflutning á viss-
um vörutegundum.
Þrátt fýrir minnkandi framleiðslu
bæði í landbúnaði og iönaði hefur það
verið regla ríkistjórnar Kólombíu aö
eyða ekki um efni fram og erlendar
skuldir jukust lítið á síðasta ári, eöa
um 8%. Nú nema erlendar skuldir
Kólombíu níu milljörðum dollara og
um þriðjungur þeirra skulda á að
greiðast upp á næstu fimm ámm.
Verðfall á kaffi
Gjaldeyrissjóðir Kólombíu hafa
minnkaö stóriega á síðustu tveim ár-
um og kenna hagfræðingar stjórnar-
innar viðskiptahallanum um. Verð á
kaffi hefur fallið mikið og Kólombía
er næststærsti kaffiframleiðandi
heimsins og kaffiútflutningur undir-
staða efnahagslífsins. Þá segja hag-
fræðingar að ástandiö eigi eftir að
versna því að helstu viðskiptalönd
Kólombíu eru Venezúela og Ecua-
dor, en bæði þessi ríki eiga nú við
alvarlega efnahagsörðugleika að
stríða. Bæði ríkin hafa fellt gengi
gjaldmiðla sinna og þannig gert
kólombískar vörur dýrari en ella.
Vegna þessa eru ýmsir sérfræðing-
ar vantrúaðir á það að stjómvöldum
í Kólombíu takist að koma í veg fyrir
að gjaldeyrissjóöir ríkisins tæmist.
Meðal þeirra aögerða sem gripið
hefur verið til er tilskipun frá forset-
anum, Belisario Betancur, þess efnis
að ekki megi taka erlend lán nema til
hagkvæmustu verkefna. Þá minnk-
uðu stjómvöld um helming þann
kvóta af erlendum gjaldeyri sem
hverjum kólombískum borgara er
heimill á ári hverju. Þá hefur verið
gripið til þess ráðs að gera innflutn-
ing á lúxusvamingi háðan leyfum.
En framkvæmdir halda þó áfram
og fjármálaráðherrann, Edgar
Gutierrez, hefur skýrt frá því að
Kólombía muni sækja um lán upp á
1,5 milljaröa dollara f rá alþjóöalána-
stofnunum til þess að fjármagna ým-
is verkefni. Kólombíubúar hafa þeg-
ar fengið lán til lengri tíma til þess
að f jármagna ýmis verkefni svo sem
kolanámur, ohuvinnslu, nikkelnám-
ur og vatnsvirkjanir. Allt þetta
myndi að sjálfsögöu skjóta fleiri
stoðum undir efnahagslíf landsins.
En það er aðeins hin feiknastóra
kolanáma við Cerrejon sem hefur
þótt það gimileg að viöskiptabankar
erlendis hafa veitt til hennar lán. En
ýmsir bankastarfsmenn segja þó að
Kólombía hafi besta lánstraust í S-
Ameriku og muni líklega fá þau lán
sem sótt verður um.
Vandamá/ nútímans
En jafnvel þó að framtíðarhorfur
séu ekki slæmar em það vandamál
nútímans sem stjórnvöld verða að
takast á við og þau eru alvarleg. Því
hefur verið lýst yfir af hálfu stjóm-
valda að engin meiriháttar gengis-
felling á kólombíska' pesónum komi
til greina. En embættismenn hafa
sagt að áætlanir hafi veriö geröar
um þaö að hraða nokkuð gengissiti
svo að þaö veröi 25% á þásu ári, en
það var 19% á síðasta ári. Og
starfsmenn erlendra banka segja að
gengissigið geti numið allt að 30%.
Það er almenn skoðun í Kólombíu
að pesóinn sé alltof hátt verðlagður
enda þurfa menn aö borga 120 pesóa
fyrir dollarann á svörtum markaði,
meðan opinbert gengi er 77 pesóar
fyrir hvern dollar. Þetta misvægi
milli opinbers gengis og svartamark-
aðsgengis hefur ýtt undir smygl og
allskyns brask. Stjórnvöld hafa hót-
að að loka nokkmm fyrirtækjum,
geri þau ekki fullnægjandi grein fyr-
ir uppruna þess erlenda gjaldeyris
sem þau hafa undir höndum.
Það er því ljóst að þó að Kólombía
hafi mest lánstraust allra S-Ame-
ríkuríkja eru erfiðleikarnir sem við
eraðeigaþarærnir.
Kaffibaunir í haugum og verðfallið á kaffi kemur hart niður á íbúum Kólombíu.
Efnahagsstefna Reagans undir smásjánni:
HERNAÐARÚTGJðLD SKAÐA
BANDARÍSKA HAGSMUNI