Dagblaðið Vísir - DV - 16.06.1983, Blaðsíða 13

DV. FIMMTUDAGUR16. JUNI1983.
13
Framsókn beygði Albert, Geir
og Matthías í kiördæmamálinu
að Geir Hallgrímsson kappkostaði aö
koma til móts við Framsóknarflokk-
inn í kjördæmamálinu. Honum var
greinilega í mun að Framsóknar-
flokkurinn yrði ekki viðskila við
hina. Steingrímur Hermannsson var
fljótur að finna þennan vilja Geirs
og hélt því kröfum Framsóknar-
flokksins til streitu.
Geir Hallgrímsson samþykkti á
síðustu vikum þingsins að láta undan
þeirri kröfu Framsóknarflokksins að
ekki yrði samskonar ákvæði um
framkvæmd kjördæmabreytingar-
innar í stjórnarskrárfrumvarpinu nú
eins og 1959 og 1942. Nokkrum dögum
síðar var Geir einnig hættur við að
afgreiða kosningalagafrumvarpið
um leið og stjórnarskrárbreyting-
una. Framsóknarflokkurinn gat
fagnað tvíþættum sigri.
A lokastigi formannaviðræðnanna
lýsti Geir sig einnig reiðubúinn að
breyta þingmannafjöldanum sem
kveðið væri á um í stjómarskrár-
greininni í samræmi viðkröfurStein-
gríms Hermannssonar. Þegar þing-
inu lauk í marsmánuöi hafði fram-
sóknarforystunni því tekist að fá
Geir Hallgrimsson til að samþykkja
þrjár af meginkröf um sínum.
t fyrsta skipti í sögu lýðveldisins
hafði formaður Sjálfstæðisflokksins
látið undan óskum Framsóknar-
flokksins í kjördæmamálinu. Það
hefðu Olafur Thors og Bjami Bene-
diktsson einhvern tímann talið til tíð-
inda.
Albert og Matthfas
láta undan
Þótt Framsóknarflokkurinn hefði
fyrir kosningar náð fram þremur af
meginkröfum sínum í kjör-
dæmamálinu vom tvær mikilvægar
eftir. I samningum um stjómar-
myndun setti Steingrímur Her-
mannsson þær kröfur því á oddinn.
Framsóknarflokkurinn var andvígur
því aö Alþingi kæmi saman til að
staðfesta kjördæmabreytinguna og
vildi að kosningar fæm ekki fram að
nýju fyrr en eftir fjögur ár. Þessar
tvær kröfur áttu að færa Framsókn-
arflokknum möguleika á að koma í
veg fyrir að kjördæmabreytingin
næði nokkum tímann heil í höfn.
Framsóknarflokkurinn fengi mörg
ár til að reyna að sundra samstöðu
þeirra flokka sem leiðrétta vildu
kjördæmaskipunina á sama hátt og
tekist hafði í samningalotunni á þing-
inu upp úr áramótum.
Steingrímur Hermannsson hafði
uppgötvað mikilvægan veikleika hjá
Sjálfstæðisflokknum í kjördæma-
málinu. Það var brýnt hagsmuna-
mál fyrir Framsóknarflokkinn að
hagnýta sér þennan veikleika og
geta setið um áraraðir í ríkisstjóm í
krafti óeðlilegra forréttinda á
Alþingi. Koma jafnvel algjörlega í
veg fyrir að kosningalagafrumvarp
og framkvæmd kjördæmaleiðrétt-
ingarinnar yrðu að veruleika.
Breytingar á kjördæmaskipuninni
em gerðar í þágu lýðréttinda íbúa
Reykjaness og Reykjavíkur. Það var
því sérstök skylda sem hvíldi á
fyrsta þingmanni Reykjavíkur,
Albert Guðmundssyni, og fyrsta
þingmanni Reyknesinga, Matthías
Á. Mathiesen, að tryggja í samning-
um um stjórnarmyndun að loknum
kosningum að hin nauðsynlega lýð-
réttindabreyting næði heil í höfn.
Þessir tveir oddvitar Reykvíkinga og
Reyknesinga á Alþingi fórnuðu hins
vegar hagsmunum íbúanna fyrir
eigin löngun í ráðherrastóla.
Albert Guðmundsson og Matthías
Á. Mathiesen samþykktu ásamt
öðrum þingmönnum Reykvíkinga og
Reyknesinga í þingflokkiSjálfstæðis-
flokksins, að Framsóknarflokknum
væri gert það til þægðar að fallast á
þær kröfur í kjördæmamálinu sem
hann átti eftir að ná fram. I stjómar-
sáttmála ríkisstjórnarinnar er
hvergi að finna tryggingu fyrir fram-
gangi kjördæmabreytingarinnar.
Þingið er ekki kvatt saman til aö
staðfesta stjómarskrárfrumvarpið
og ganga frá nýjum kosningalögum.
Forsætisráðherrann lýsir því stoltur
yfir að hann stefni ekki að kosning-
um fyrr en eftir fjögur ár.
Framsóknarflokkurinn hafði unniö
fullnaöarsigur í kjördæmamálinu. I
fyrsta skipti í sögu lýðveldisins höföu
forystumenn Sjálfstæðisflokksins
gengið að öllum óskum Framsóknar-
flokksins í deilunum um nýja kjör-
dæmaskipun.
Skýringin
I fimmtíu ár hefur Framsóknar-
flokkurinn barist gegn nauðsyn-
legum leiðréttingum á kjördæma-
skipuninni. Foringjar Sjálfstæðis-
flokksins, Olafur Thors og Bjami
Benediktsson, höfðu ávallt lýöræðis-
legan styrk og siðferöislega burði til
að brjóta þessa andstööu Framsókn-
arflokksins á bak aftur. Geir Hall-
grímsson, Albert Guðmundsson og
Matthías Á. Mathiesen hafa hins
vegar metið ráðherrastólana meira
en lýðræðislega hagsmuni Reykvík-
i n •1 ogReyknesinga.
A þessu eina sviði getur Fram-
sóknarflokkurinn fagnaö sigri yfir
Sjálfstæðisflokknum. Kannski er það
líka skýringin á því hvers vegna
Steingrímur Hermannsson féllst á
fáa ráðherra til handa sínum flokki.
Árangur Framsóknarflokksins í
kjördæmamálinu var talinn ígildi
margra ráðuneyta. Framsóknarfor-
ystunni hafði tekist að koma í veg
fyrir framkvæmd kjördæmabreyt-
ingarinnar. Hernaðaráætlunin frá
áramótum hafði tekist fullkomlega.
Forystumenn Sjálfstæðisflokksins
höfðu fallist á allar fimm höfuð-
kröfur Framsóknarflokksins. Þeir
fórnuðu lýðréttindum Reykvíkinga
og Reyknesinga.
Ölafur Ragnar Grímsson.
„Árangur Framsóknarflokksins í kjör-
dæmamálinu var talinn ígildi margra
ráðuneyta.”
Magnús Bjarnf reðsson
liði Sjálfstæðisflokksins hefðu verið
óánægðir með val ráðherranna, það
er að setjast ekki sjálfir í ráðherra-
stóla. Um réttmæti þessara sögu-
sagna skal hér ekki dæmt. Hitt er
víst að ekki voru allir í þingliöi sjálf-
stæðismanna ánægöir með að ganga
til samstarfs við framsóknarmenn
um ríkisstjórnarmyndun. Töldu þeir
bæði að sporin hræddu í því sam-
bandi, og einnig er það svo að þessir
flokkar hafa verið höfuöand-
stæðingar í islenskum stjómmálum í
langan tíma, þótt skoöanir þeirra
falli saman í vissum málum.
En hvort heldur er að önnur hvor
fyrrgreindra ástæðna hefur valdið
því að þessir þingmenn bitu á agn
stjórnarandstöðunnar, eða þá aö ein-
hver önnur ástæða hefur verið til
þess, þá lá þarna við að ríkisstjórnin
biði stóran ósigur í áróöursstríðinu
strax í upphafi ferils síns. Honum
hefur nú í bili verið afstýrt með
einarðri afstöðu forsætisráðherra,
sem virðist hafa jámaga í sínum
þingflokki, er samþykkti samhljóða
aö hafna beiðni um áróðursþing á
sumri.
Hvers vegna liggur á?
En hvers vegna liggur stjómar-
andstöðunni svona mikið á? I tíð
fyrrverandi ríkisstjómar heyröust
oft þær raddir úr röðum þáverandi
stjómarandstöðu að ekkert lægi á,
stjómin myndi hjálparlaust kollsigla
sig og hljóta að lokum verðskuldaðan
dóm kjósenda. Sá dómur varð henni
líka býsna þungur, þegar til kom, í
það minnsta aðalstjómarflokkunum.
Ef svipuö lögmál giltu nú gæti maður
haldið að stjórnarandstöðunni þætti
mestu skipta að láta afleiðingar
stjórnarstefnunnar koma fram af
fullum þunga áður en til orrustu væri
blásiö, svo ekki yrði vafi á í hvora
fylkinguna alþýða manna skipaöi
sér. Næsta verðbótaskerðing kemur
til framkvæmda fyrsta september og
í haust eru samningar verkalýðs-
félaga margra hverra lausir. Að öllu
samanlögöu er því tíminn í kringum
hefðbundinn samkomudag alþingis
fyrri hluta októbermánaðar býsna
heppilegur til að blása í herlúðra —
eðahvað?
Getur verið að í hugskoti stjómar-
andstöðumanna leynist ótti við það
að ekki sé vist að almenningur verði
óðfús til þess að leggja út í baráttu í
haust? Getur verið að stjómarand-
staðan búist í raun við því að á haust-
dögum verði jákvæð áhrif að-
gerðanna farin að koma í ljós? Að al-
menningur kunni býsna vel að meta
ef verðlag á vömm hættir að hækka í
kapp við klukkuna? Að allt það fólk
sem skuldar stórfé í lánastofnunum,
bæði vegna nauðsynlegrar fjárfest-
ingar og óþarfa eyðslu, kunni að
gleðjast yfir því ef útlánsvextir
lækka um tugi prósenta? Að fólk átti
sig á því að verðbólgan stefni í lægri
tölu en hér hefur þekkst árum
saman, og kunni bara vel viö það?
Aö fólk vilji bara biöa og sjá til
hvemig verður aö lifa ef hún lækkar
enn þá meira?
Það skyldi nú aldrei vera. Og það
með að stjómarandstaðan óttist aö
hún muni hreinlega tapa áróðurs-
stríðinu, ef ekki verði þegar í staö
komið í veg fyrir að fólk fái tíma til
að líta ráðstafanirnar í réttu ljósi.
Á að etja fólki
í verkföll?
Þegar þetta er skrifað, á þriðju-
dagsmorgni, hafa birst auglýsingar
frá stjóm og trúnaðarmannaráöi
Dagsbrúnar um fund, þar sem boð-
aðar eru tillögur um uppsögn samn-
inga. Engum getum skal að því leitt
hér hvort um er að ræða vopnaskak
eitt eða hvort bröndum skal brugðið í
orrustu. Hvort tveggja getur skeð.
Dagsbrún tókst með ólöglegum að-
geröum að koma í veg fyrir að efna-
hagsráðstafanir stjórnar Geirs HaU-
grímssonar á árunum 1974—78 næðu
framaðganga.
En Dagsbrúnarmenn verða að
gæta að tvennu. I fýrsta lagi því að
mjög mikUl fjöldi fólks sem lét þá
blekkjast er löngu búinn að sjá hví-
Ukt glapræöi þá var framið og að
óðaverðbólgan undanfarin ár á rætiu-
að rekja tU þess sem gerðist áriö 1978
og hefur engan áhuga á að endurtaka
það. Þess vegna mun þyngra fýrir
fæti að ná fram samstöðu innan
verkalýðshreyfingarinnar nú en þá. I
öðru lagi hafa stjómmálamenn lært
ýmislegt af mistökunum 1978. Þeir
munu vafalítið bregðast við á aUt
annan hátt nú en þá, enda engar
kosningará næsta leiti.
Viðbrögð þessarar ríkisstjórnar
munu verða mUriu ákveðnari og
harðari en stjómarinnar 1978. Hver
þau kunna að verða í smáatriðum
skal ósagt látið, en enginn vafi er á
að þessi ríkisstjórn verður ekki lögð
með vopnaskaki einu saman.
Þar að auki á hún eitt vopn uppi i
erminni, sem hún er vis með að beita
hUriaust, ef á þarf aö halda. Ef i ljós
kemur að harkalegar aögerðir
verkalýðsforystu eiga lítinn hljóm-
grunn meðal þjóðarinnar getur hún
hvenær sem er boðað tU kosninga
með sáraUtlum fyrirvara og kaUað á
dóm þjóðarinnar. Veröi hann rikis-
stjóminni hagstæður er verkalýös-
forystan búin að kaUa yfir sig mesta
ósigur í sögu verkalýðshreyfingar-
innar hérlendis. Það er hæpið að hún
tefli í sUka tvísýnu.
Magnús Bjamfreðsson
„Honum hefur nú í bili verið afstýrt með einarðri afstöðu forsætisráðherra, sem virðist hafa járnaga í sínum þing-
fiokki, er samþykkti samhljóða að hafna beiðni um áróðursþing á sumri.”