Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.1983, Blaðsíða 13

DV. ÞRIÐJUDAGUR19. JULl 1983.
13
Kjallarinn
lendis trúlega talsvert undir meöal-
lagi. Er samt ekki full ástæöa til aö
moka eigin flór, þó svo að viö vitum
um meiri sóðaskap annars staöar?
Forsenda þess aö geta aöstoðaö fólk í
fjarlægum löndum viö aö brjótast
undan hvers kyns kúgun er aö geta
skilgreint og barist gegn þeirri
kúgun sem maður er sjálfur þátttak-
andi í, hvort heldur sem kúgari eða
kúgaöur á einhvem hátt.
Liklega álíta flestir frelsi vera
andstæöu kúgunar.
stjórnin færir því þá hagræðingar-
styrki og hagstæö lán, sem m.a. er
fjármagnaö meö sköttum af kaupi
konunnar. Munar þar mest um sölu-
skatt og innflutningsgjöld af fiestum
lífsnauðsynjum hennar. Fyrirtækið
er hins vegar nánast skattlaust.
Þetta er tilbúiö dæmi, en engu að
síöur raunhæft. Telst svona lagað
nokkuö vera kúgun? Er ekki mun
meira rætt um erfiðleika fyrirtækja
heldur en erfiöleika alþýðuheimila?
Er ekki verðtrygging launa konunn-
verður því aðelns aflétt aö sá kúgaöi
sjái í gegnum blekkingarveflnn (öll
kúgun er nefnilega hulin slíkum vef),
setji fram áætlun um breyttngar og
fylgi þelm fast eftir í félagi við aðra
kúgaða. Til þess þarf þekkingu,
kjark og samtök. Hinn kúgaði þarf
jafnvel aö skapa sér viss forréttindi
um tíma til að geta néð jafnrétti
(sbr. umræðuumkvennakúgun).
Utskýringar henta vel til að sann-
færa og sameina samherja, en bíta
naumast á kúgarann. Hann skilur
Þorvaldur 0. Arnason
Hvaö dettur þér helst í hug, þegar
ég nefni oröið kúgun? Þrælahald og
nýlendukúgun fyrr á öldum? Hungur
og fótækt í fjarlægum löndum?
Verslunareinokun Dana hér áöur
fyrr? Eitthvað fjariægt í tíma og
rúmi???
Þaö er oft talaö um velmegun og
frelsi. Viö höfum málfrelsi og prent-
frelsi og sagt er aö allir geti orðið
ríkir ef þeir bara nenna. Velmegunin
er svo mikil, aö sólarhringurinn
dugir hvergi til aö afla og eyða, til aö
neyta hinna viöurkenndu lífsgæða og
til að vinna fyrír þeim.
Þaö setur oft aö mér efa. Er allt
sem það sýnist? Hefur frelsi og vel-
megun aukist aö ráöi, þegar á heild-
ina er litiö? Hafa lifskjör batnaö aö
sumu leyti, en versnaö um leiö aö
öðru leyti? Höfum við losnað viö
gamla fjötra, en fengið nýja og
ósýnilega i staðinn? Eru peningar,
lög og venjur okkar tima mildari
húsbændur en hlekkir þræla, ánauð
bænda og bannfæring kirkju fyrr á
tímum? Þurfum við ekki að staldra
ögn við og hugsa okkar ráö?
Eg ætla ekki að hugsa fyrir þig, né
heldur að segja þér hvaö þú eigir að
gera. Það er óhollt aö gleypa ann-
arra manna skoðanir hráar. Þaö
verður hver aö gera hreint fyrir
sinum dyrum. Eg ætla einungis aö
bera á torg, hér á þessum vettvangi,
skoöanir mínar á málefni, sem mér
finnst mikilvægt aö sem flestir reyni
aö fóta sig á. Eg geri þaö í þeirri trú,
aö þaö geti orðið öörum til einhverr-
ar aðstoðar í viöleitninni við aö
marka sér skýrari og meðvitaðri lífs-
stefnu. Málefnið er kúgun og hlut-
verk hins kúgaða viö aö aflétta
henni.
Hvað er kúgun?
Kúgun merkir ógagnkvæm sam-
sklpti manna, efnahagsleg eða fé-
lagsleg, þar sem hallar á annan aðil-
ann, þar sem etnn niðlst á öðrum.
Þaö er hverjum manni heilbrigö hvöt
að reyna að losna undan kúgun, ef
hann á annaö borð gerir sér grein
fyrir henni.
Kúgun er sjaldnast augljós þeim
sem í hlut eiga. Hinir kúguöu kenna
yfirleitt röngum aöila um ólán sitt og
áþján. Enn erfiðara reynist kúgar-
anum að horfast i augu viö hlutskipti
sitt. Hann réttlætir kúgunina ósjálf-
rátt.
Fyrr á öldum létu aðalsmenn
ánauöuga bændur halda sér uppi á
þeim forsendum aö þeir veittu þeim
vörn gegn ræningjum og óaidarlýö. I
sumum tilvikum var það reyndar
þannig, einkum framan af lénstím-
anum. Yfirleitt var aðallinn þó
gagnslaus byrði ó bökum hins strit-
andi lýös.
I hugum flestra hinna ánauöugu
var hlutskipti þeirra óumflýjanleg
öriög. Allir álitu aðalinn vera fæddan
til annars og merkara hlutskiptis og
þaö þótti ekki óeölilegt aö aöalsmenn
byggju við mun betri kost. Aðallinn
fékk hlutskipti sitt réttlætt þannig og
gat þvi meö góðri samvisku og
óáreittur látið bændur og f jölskyldur
þeirra þræla gegndarlaust fyrir sig.
Hemaöur var álitinn æðra lifsstarf
en framleiösla lifsnauðsynja — og
þannig er þaö enn, þvi miður.
Kúgun hór og þar
Ojöfnuöurinn og óréttlætiö i heim-
inum er yfirgengilegt. Auðhringar og
stjómvöld komast upp meö hreint
ótrúlega kúgun af ýmsu tagi. I ofaná-
lag kúga karlmenn konur, foreldrar
börn, yfirmenn, undirmenn, lánar-
drottnar, skuldunauta o.s.frv.
Á heimsmælikvaröa er kúgun hér-
Kúgun og
afnám hennar
Frelsi er vissulega dýrmætt, en
dugar þó ekki eitt sér. Andstæða kúg-
unar er ekki bara frelsl, heldur fyrst
og fremst gagnkvæmt traust og f jöl-
þætt mannleg samsklpti á jafnréttis-
grandvelli, bæði efnahagsleg og fé-
lagsleg. Kúgun er óhjákvæmilegur
fylgifiskur misréttis. Til aö afnema
kúgun þarf aö koma á jafnrétti allra
manna á öllum sviðum.
Arðrán,
ein tegund kúgunar
Verkakona í verksmiöju fær
greiddar 2500 kr. á viku fyrir vinnu-
afl sitt (laun). Hún skapar hins
vegar ný verðmæti fyrir 10.000 kr. I
viku hverri. Kr. 7500 fara til að
viðhalda og efla fyrirtæki sem hún á
ekkert í. Hún ræður engu um hvemig
3/4 hlutum arðsins af vinnu hennar
er varið. Kannski notar forstjórinn
hluta þess fjár til að f jórmagna lax-
veiöiferö fyrir sig og kollega sína
(bókfært sem risna og fródráttar-
bært). Á sama tíma þarf konan aðfá
sveitarstyrk til að hafa húsaskjól
fyrirsigogbörnin.
Bókhaldslega gæti fyrirtækið
komiö út meö bullandi tapL Rikis-
ar talin aöalorsök veröbólgunnar og
brýnasta efnahagsráðstöfunin aö af-
nema hana?
Verkafólk er kúgað meðan það
ræður aðelns yfir hluta arðsins af
vinnu sinni. Það þarf að tryggja því
raunveruleg félagsleg yflrráð yflr
þeim hluta arðsins sem rennur til
fyrirtækja, banka og rikisins. Slíkt
myndi leiða tO skynsamlegri fjár-
festinga frá sjónarhóll almúgans og
bæta forsendur fyrir þróun lýðræðls-
hefða, sem eru af ar takmarkaðar nú.
I stjórnmálaumræðu nútimans
merkir oröið frelsi i raun oft frelsi tfl
aö kúga. Frelsi í viöskiptum veröur
fyrr eða síöar frelsi þess sterka til að
neyta af lsmunar. Er það eftirsóknar-
vertfrelsi?
Ábyrgð
hins kúgaða
Kúgun er ekki bara sök kúgarans.
Hún er ekki siöur sök þess sem lætur
kúga sig. Meöan sá kúgaöi bíður eftir
þvi aö kúgarinn aflétti kúguninni af
sjálfsdáðum, breytist ekkert, nema
ef vera skyldi til hins verra. Kúgun
þær ekki, því hann sér veröldina af
öðrum sjónarhóli en sá kúgaði. Hann
skilur best hótanir og valdbeitingu af
einhverju tagi.
Hinn kúgaöi meirihluti ber mesta
ábyrgð á þvi hversu illa gengur að
laga íslenskt þjóöfélag að þörfum
hans og komandi kynslóöa. Fólk
lætur blekkjast af sibyljuáróðri fjöl-
miðla, þar sem tilveran er túlkuð
eins og ráöamenn og eignamenn
vilja hafa hana. Hlutverk fólks er að
þiggja vinnu úr hendi bjargvætt-
anna, þræla, kaupa alla mögulega og
ómögulega hluti, hugsa um eigin hag
og lifa fyrir liöandi stund (geröu
'sjólfum þér greiöa og kauptu —).
Þessi meginboðskapur er þó sjaldan
sagður berum oröum.
Nýjustu kúgunar-
aðgerðir
Nýja rikisstjórnin hefur sýnt þaö
og sannað, aö hún er málsvari for-
réttindahópa og kúgara. Hún hyggst
veita umtalsverðum auöæfum úr
vösum okkar launaþræla til atvinnu-
rekenda. Þeir þurfa aldeilis ekki aö
herða sultarólina, eins og viö hin.
Ef marka má skattframtöl og bar-
lóm i fjölmiölum, mætti halda að at-
vinnurekendur eigi margir ósköp
bágt. Hins vegar ber lóglaunafólk
harm sinn að mestu í hljóði. En veist
þú um atvinnurekendaheimili, sem
býr við skort? Veistu um forstjóra
fyrir stórfyrirtæki, sem hefur minna
en sexföld verkamannalaun? Veistu
um smáatvinnurekanda, sem gefur
allar tekjur sínar upp til skatts? Nei,
varla. En þú þekkir eflaust, líkt og
ég, margt launafólk, sem á í miklum
erfiöleikum með heimilisreksturinn.
Hvað verður um milljaröana, sem
á aö ræna aukalega af launafólki á
næstu misserum? Dálítill hluti fer í
aukna lúxuseyöslu gæðinga. Meiri-
hlutinn fer i auknar (of )f jórfestingar
fyrirtækja og bruðl í rekstri þeirra.
Offjórfesting stuölar að taprekstri
og kallar á enn auknar kjara-
skerðingar siöar. Bruöl og sóun
stafar af skorti á aöhaldi aö fyrir-
tækjum. I stað þess að spara, nýta
hróefni betur og bæta framleiösluna
væla stjómendur þeirra utan í fjöl-
miðla og stjómvöld og biöja um
styrki og lögskipaöa kauplækkun.
Bráöabirgðalögin boöa stóraukna
efnahagslega kúgun, sem var þó
ærin fyrir. Auk þess fela þau I sér
félagslega kúgun, þar sem gerðir
samningar eru aö engu hafðir. Marg-
ir hinna kúguöu geta sjálfum sér um
kennt. Margir kusu þennan ófógnuö
yfir sig í alþingiskosningunum.
Margir tóku hugsunarlaust undir
sönginn um sterka stjórn. (Sterk
stjórn þarf ekki að vera góð stjóm,
sbr. Hitler forðum). AUt of fáir gera
eitthvað til að komast tU botns í
málunum og hafa meðvituð áhrif á
þjóðfélagsþróunina meö námi,
umræðum og pólitisku starfi. Flestir
viröast vera sáttir við að láta af-
dankaða foringja og auövaldsdindla
um þá hliö mála.
Þaö veltur mest á þeim kúguöu
hver framvinda mála verður, jafnt
hér á landi sem og úti i hinum stóra
heimL Þeir sem nú eru undirokaöir
hafa þaö á valdi sínu hvort hið 200
ára gamla kjörorð um frelsi,
jafnrétti og bræðralag (systralag)
Veröur nokkum tima aö veruleika.
Þorvaldur öra Araason,
liffræðingur.