Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.1983, Blaðsíða 11

DV. ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER1983.
Útlönd
Útlönd
Útlönd
Utlönd
endurhugsa herfræöilega stefnu
sína.
Flestir binda vonir við að
samningaviðræður hefjist á milli
stórveldanna aö nýju eftir áramót-
in, á fyrirhugaðri afvopnunarráð-
stefnu í Stokkhólmi í janúar, sem
fulltrúar 35 ríkja sækja. Vona
margir að Andrei Gromyko,
utanríkisráöherra Sovétríkjanna,
verði við opnun ráðstefnunnar 17.
janúar og muni þá ræða við George
Shultz, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, sem leitt geti til slökunar
þeirrar spennu sem nú ríkir.
Margir telja að Sovétmenn ætli að
bíöa og sjá hvort fjarvist þeirra frá
samningaborðinu fær ekki banda-
menn Reagans Bandaríkjaforseta
til að þrýsta á hann um tilslakanir.
Eftir því sem sendiherra
Bandaríkjanna á Islandi, Marshall
Brement, segir er lítið mark
takandi á síðustu aðgerðum
Sovétforystunnar en að slitin á
samningaviðræðunum í Genf séu
gerð í áróðursskyni til aö ná fram
settum pólitískum markmiðum.
Sendiherra Sovétríkjanna á Is-
landi, Mikhail N. Streltsov segir að
Sovétríkjunum sé full alvara með
síðustu ákvörðunum sínum, bæði
slitunum á samningaviöræöunum
og fyrirhuguðum mótaðgerðum
gegn staðsetningu nýju bandarísku
eldflauganna í Evrópu.
Hvorugur þessara manna er þó
bjartsýnn á að einhver lausn fáist á
þessum málum í bili, eins og kemur
fram í eftirfarandi viötölum sem
undirrituð átti við þessa fulltrúa
stórveldanna á íslandi fyrir helgi.
-H.Þ.
Mikhail N. Streltsov, sendiherra Sovétríkjanna á íslandi:
ff
Þorgeirsdóttir
Bjartsýnin f Washington um
að við snúum
afturtíl
Genfar er
sýndar-
mennska
Mikhail N. Streltsov, sendiherra Sovétríkjanna.
— Hverjiun augum lítur þú á þá
stöðu sem hefur skapast að afloknum
Genfar-viðræðunum?
„Á tímabili détente eöa alþjóðlegrar
spennuslökunar náðist góður árangur í
samskiptum Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna með sameiginlegu
átaki beggja aöila. Samningar, sem þá
voru gerðir til aö koma í veg fyrir
kjamorkustyrjöld og takmarka
vígbúnað á grundvelli jafns öryggis,
voru afar mikilvægir. En síðan fór
fram í Washington „endurmat á verð-
mætum” og þeir tóku þá stefnu að lýsa
yfir „hernaðaryfirburðum Sovétríkj-
anna” og töluðu um að fyrir hendi væri
„sovésk hernaðarógnun”.
I huga fólks var sáð vantrausti í garð
Sovétríkjanna og sovéskrar utanrikis-
stefnu. Því þessar staðhæfingar um
hemaðarlega yfirburði voru ekki í
samræmi við raunverulegt ástand. Til
þess að renna stoðum undir goðsögn-
ina um „sovéska hemaöarógnun” og
sovéska hernaðaryfirburði” var hrint
af stað áróðri, þar sem látiö var í veðri
vaka að „Sovétríkin hefðu einokun á
meðaldrægum eldflaugum, þó að
staðreyndirnar hrektu algerlega þann
áróður. Sovétríkin eiga í Evrópu 938
meðaldræga skotpalla eða 465 flug-
vélar, sem geta boriö kjarnorkuvopn
og 473 eldflaugar og er helmingur
þeúra gamall. NATO á 857 skotpalla
eða 162 eldflaugar í eigu Englands og
Frakklands og 695 flugvélar sem geta
borið kjamorkuvopn. Við eigum fleiri
skotpalla en NATO á fleiri kjarnaodda.
I heild ríkir gróft jafnvægi á sviði
kjarnorkuvígbúnaðar í Evrópu. Slíkur
er raunveruleikinn.”
— Var ekki rætt um hemaðarlega
yfirburði í tengslum við SS—20 eld-
flaugar Sovétríkjanna, sem beint er að
Evrópu og sem Sovétmenn hófu
staðsetningu á 1977 og hafa haldiö
áframsíðan?
„Þær ásakanir frá NATO, aö upp-
setning SS—20 eldflauganna hafi
raskaö jafnvæginu, eru út í hött. Áður
en við ákváðum einhliða að hætta
uppsetningu 1982 hafði venjuleg endur-
nýjun átt sér staö. SS—20 eld-
flaugarnar eru liður í endurnýjun. Þær
koma í staðinn fyrir SS—4 og SS—5 eld-
flaugarnar.
Núverandi stjóm Bandaríkjanna
skýlir sér á bak viö áróöur um
hemaðarlega yfirburöi Sovétríkjanna
og hefur tekið þá stefnu aö raska
núverandi hernaöarjafnvægi og ná í
raun og vem yfirburðum yfir
Sovétríkin og bandamenn þeirra á
þessu stigi fyrst og fremst með því að
setja upp nýju eldflaugamar í Vestur-
Evrópu. Þessar eldflaugar geta á sex
til átta mínútum eyðilagt mjög mikil-
væga staði innan Sovétríkjanna eins
og stjómstöövar okkar.
Það er ekki hægt annað en að sjá að
meginþættirnir í þeirri áætlun
Bandaríkjamanna að koma þessum
eldflaugum fyrir styðja kenninguna
um takmarkaða kjamorkustyrjöld,
eða hugmyndir um langvarandi
kjamorkuátök og „fyrstu kjamorku-
árás”. Bandaríkin hafa ekki
skuldbundið sig einhliöa til að beita
ekki kjarnorkuvopnum að fyrra bragði
eins og Sovétríkin hafa gert og í
Washington er ekki útilokað að beitt
verði kjamorkuvopnum aö fyrra
bragði.
Þegar á heildina er litiö,” heldur
sendiherrann áfram, „þá hefur til-
koma SS—20 eldflauganna í engu
breytt hernaöarjafnvæginu í Evrópu.
Það hefur verið dregið úr fjölda so-
véskra eldflauga og enn er samsvömn
á milli vopnakerfa beggja aöila. SS—20
eru settar upp til mótvægis við meðal-* 1
dræg vopnakerfi Bandaríkjanna og
annarraNATO ríkja.”
— Sovétríkin hafa komiö upp hátt á
fjórða hundrað SS—20 eldflaugum
fyrir í Evrópuhluta Sovétríkjanna og í
Asíu.
„Yfirmaöur sovéska herráðsins,
Ogarkov marskálkur, tilkynnti 5.
desember sl. aö helmingur þeirra 455
SS--4 og SS—20 eldflauga sem til
staðar em sé gamall.”
Þýðir það að SS—20 sé helmingurinn
af þessari tölu, en ekki 370?
„Helmingurinn af þessum f jölda em
gamlar eldflaugar eins og Ogarkov
hefur lýst yfir,” segir sendiherrann.
Streltsov heldur því fram að hann sé
þeirrar skoðunar að nú ríki hemaðar-
jafnvægi. „I Genfar-viðræðunum vildu
Bandaríkjamenn að Sovétríkin skæm
vemlega niður meðaldræg kjamorku-
vopn sín, ekki aðeins í Evrópuhluta
landsins heldur einnig í Asíuhluta þess,
en Bandaríkin áttu aftur á móti að fá
aö auka verulega vopnin í meöaldrægu
kjarnorkuvopnabúri sínu.”
— Hvernig útskýrir þú það að jafn-
vægi ríki varðandi meðaldrægar eld-
flaugar?
„Jú, Sovétríkin eiga nú 473 eld-
flaugar og 465 flugvélar sem geta borið
kjamorkuvopn.
Okkur finnst sanngjarnt, erns og
komið hefur fram í Genfar-viðræðun-
um, að niðurskurður felist í að hvor
aðili hafi þrjú hundmð vopn eða 162
eldflaugar og 138 flugvélar sem borið
geti kjamorkuvopn. Hin svokallaða
núll-lausn, sem Bandarikjamenn hafa
sett fram, er fólgin í því að viö tökum
burtu allar okkar kjarnorkueldflaugar
en höldum flugvélum sem geta borið
kjarnorkuvopn, sem eru 465 að tölu.
Hins vegar þýðir núll-lausnin fyrir þá
aö hinum 572 nýju kjarnorkueldflaug-
um verður ekki komiö fyrir en eftir
standa hjá NATO kjarnorkuvopna-
kerfi Frakka og Breta, sem em 695
flugvélar sem borið geta kjarnorku-
vopn og 162 kjamorkueldflaugar.
Það sem gerðist í þessum viöræðum
var að Bandaríkjamenn afhjúpuöu
fyrirætlanir sínar. Þeir notuöu þennan
afvopnunarþátt ákvörðunar srnnar frá
1979 til aö hylma yfir raunverulega
fyrirætlun sína um að koma eld-
flaugunum fyrir. Þeir vildu koma
viðræðum þessum í ógöngur. Uppsetn-
ing sú sem nú er hafin á Pershing II og
stýriflaugum Bandaríkjanna í Vestur-
Þýskalandi, Englandi og Itah'u er skref
í átt til ógnvekjandi þróunar.”
— Lítur þú á að með þessu móti hafi
skapast mikið spennuástand? Eða er
það eingöngu bragð af hálfu sovéskra
stjómvalda að andmæia eindrægni
NATO með því aö bakka frá samninga-
borðinu í bili?
„Það er ekki bragð,” svarar
sendiherrann og heldur áfram:
„Pravda, málgagn sovéska kommún-
istaflokksins, lýsti því yfir nýlega að
Paul Nitze, helsti samningamaður
Bandaríkjamanna, gengi um og
breiddi út þær sögur að ákvörðun
okkar að hætta viðræðum bæri ekki að
taka alvarlega. Okkur er fullkomin
alvara. Við munum taka til okkar
ráða. Þær mótaðgerðir sem Andropov,
leiðtogi Sovétríkjanna boðaöi 24.
nóvember veröa að veruléika. Við
munum koma upp meðaldrægum
kjarnorkueldflaugum í Tékkóslóvakíu
og í Austur-Þýskalandi. Við munum
ennfremur koma upp kjarnorkueld-
flaugum í kafbátum úti fyrir ströndum
Bandaríkjanna. Þetta finnst okkur
tilhlýðilegar mótaögerðú-. En áöur en
þær verða að veruleika hefur Yuri
Andropov beint þeún tihnælum til
leiötoga Bandarikjanna og annarra
NATO ríkja að yfirvega enn emu sinni
allar afleiöingar slíkra aðgeröa. ”
— Sovésk stjórnvöld eru samkvæmt
þessu ekki tilbúin að gera tilslakanir til
að draga úr þeúri spennu sem nú ríkir.
„Við gerðum ýmislegt sem var í
okkar valdi til að stuðla að auknu
gagnkvæmu trausti á meðan á þessum
viðræðum stóð. En Bandarikin og þeú-
sem stuðla að uppsetningu bandarísku
eldflauganna í Evrópu bera ábyrgð á
því að viðræðumar í Genf fóru út um
þúfur.
Við hættum við uppsetningu SS—20 á
tímabili, við lögðum til frystmgu á
núverandi ástandi og við vildum
viðræður á lægri þrepum.
En með framkvæmd ákvörðunar
NATO hefur verið tryggt að
vígbúnaðarkapphlaupið heldur áfram.
Bandaríkin hafa sýnt að markmið
þeú-ra er aö snúa hernaðarjafnvæginu
sér í hag.
Sú bjartsýni sem ríkir í Washington
og víðar um að við munum snúa aftur
að samnúigaborðinu í Genf er sýndar-
mennska, tilraun til að koma sér hjá
ábyrgö, villa um fyrir almenningi og
veikja fjöldahreyfúiguna sem berst
gegn uppsetningu bandarísku eld-
flauganna.
Eina leiðin til þess aö við snúum
aftur að samnúigaborðinu er eins og
Yuri Andropov hefur lýst yfir aö
Bandaríkin og önnur NATO ríki hætti
við uppsetningu eldflauganna. Ogn sú
er okkur stafar af þessari uppsetningu
er að meö þessu móti reyna
Bandaríkjamenn aö gera sér kleift að
greiða okkur „afvopnunarhögg” sem
koma mundi í veg fyrir að Sovétríkin
hefðu möguleika á að svara með
kjamorkuárás.
En auövitað geta þeú- ekki greitt
okkur slíkt afvopnunarhögg án þess að
taka áhættu á eigin sjálfsmorði. Þar eð
báðir aðilar eiga miklar birgðir
kjamorkuvopna, sem sett eru upp á
fjölbreytilegan hátt og með tvöföldu
stjómunarkerfi, verður ætíð um aö
ræða svar.”
— Hverju svarar þú þeirri gagnrýni
á sovésk stjómvöld að þau hafi viljað
notfæra sér aðstæður vegna friöar-
hreyfinga í Evrópu og ýta undir sundr-
ungu innan NATO?
„NATO er árásarbandalag sem
hefur það að markmiði að ráðast gegn
samfélögum sósíalismans. Við viljum
aö NATO sundrist og leysist upp í
frumeiningar sínar. Við viljum
reyndar hið sama með Varsjárbanda-
lagið. öll hemaöarbandalög em af
hinuilla.”
Nú brosir Streltov og segú: „Fólk
veit almennt ekki að Stalúi sótti um að
fá að undirrita samning Atlantshafs-
bandalagsúis árið 1949.
Við emm ekki þeirrar skoöunar að fá
allt eða ekkert. En eini ljósi punktur-
úin í þeirri mynd, sem nú blasir við, er
að takist aö slaka á spennunni má
búast við lausnum í kjölf ariö.”
— En hvemig á sú spennuslökun að
koma til?
„Það er ljóst að það er ekki hægt að
hræða Sovétríkin og lönd húis sósíal-
íska samfélags með kjarnorkukúgun
og ekki hægt að neyða þau til að gefa
eftir á einhvern máta. Satt aö segja sé
ég ekki aðra lausn en að Bandaríkja-
menn og önnur aöildarríki NATO hætti
við framkvæmdimar varðandi
staðsetnúigu nýju eldflauganna í
Evrópu. Uppsetnúig nýju eldflaug-
anna dregur aðeins úr stöðugleikanum
á alþjóöavettvangi, gerú- heimúin enn
brothættari og ýtir undir nýja hrúiu í
kjarnorkuvígbúnaðarkapphlaupinu.
Slík þróun hefur í för með sér ófyrir-
sjáanlegar afleiðingar, ef hún veröur
ekki stöövuð, kannski óheillavænlegar
fy rir siðmenningu mannsúis. ”
— Þegar þú talar um nýja hrinu í
vígbúnaöarkapphlaupinu, er þá ekki
farið að syrta í álinn í efnahagsmálum
Sovétríkjanna vegna stórkostlegra út-
DV-ljósm. GVA.
gjalda til varnarmála? Gæti ekki hugs-
ast að sú forsenda væri tekúi inn í
dæmiö hjá mótherjum ykkar, sem
gera ráð fyrir ykkur aftur að
samningaborðinu vegna þess aö þiö
eigiö ekki annarra kosta völ?
„Nei og aftur nei. Þetta er óskhyggja
hjá leiðtogum NATO og áróður að so-
vésku efnahagslífi sé stefnt í voða
vegna útgjalda til vamarmála. Þetta
eru vangaveltur sem eiga sér ekki stoð
í raunveruleikanum. Möguleikar í
sovésku efnahags- og atvinnulífi eru
óþrjótandi. Land okkar býr yfir stór-
kostlegum náttúruauðlúidum. Og
spyrjir þú hvort sovésk alþýða sætti
sig við léleg lífskjör þá svara ég að
væntingar fólks í sovésku samfélagi
eru aðrar en þið eigið að venjast. Það
eru hagsmunir heildarinnar sem sitja í
fyrirrúmi, ekki hagsmunir
einstaklúigsúis. Að lifa og að vinna eru
þeú- þættir sem eru í öndvegi. Atvinnu-
leysi er ekki til hjá okkur.”
— Þið hyggist halda áfram að víg-
búast á fullu — hafið sútið samninga-
viðræðum um meðaldræg kjamorku-
vopn og óvíst er um framhald START.
Hverjar eru horfur í friðarmálum
samkvæmtþví?
„Viö höfum slitiö samnmga-
viðræðum og ákveðið að hugsa okkar
gang og endurskoða stefnu okkar í
hernaðarmálum. Við getum ekki látiö
það viðgangast aö Bandaríkin tryggi
yfirráðastöðu sma í heiminum.
En ljóst er,” heldur Streltov áfram,
„að ef ástandinu verður ekki breytt, ef
alþjóðasamskipti í heild verða ekki
stööug og jöfn, getur runniö upp sú
stund að ekki verður hægt að snúa
aftur úr hrmgiöu versnandi sam-
skipta.”
— Og þú væntú- þess að frumkvæðið
komi annárs staðar frá en frá ykkur?
„Alveg eúis og að Bandaríkjamenn,
með rannsóknum súium á utanríkis-
stefnum ríkja, spá í fyrirætlanir okkar
gerum við rannsóknir á fyrirætlunum
þeú-ra á þessum vettvangi. Eg er ekki
bjartsýnn. Mér úst engan veginn á
hugmyndir Reagans, t.d. um varnar-
kerfi úti; geimnum. Það mun aöeins
1 ýta enn annarri hrinu vígbúnaðar-
kapphlaups af stað. Þetta sjá margir
vestrænir stjórnmála- og öryggismála-
sérfræöingar þótt þeir séu and-
kommúnistar,” segú- Streltov og bætir
við: „Við munum ekki láta nokkurn
hlut viðgangast sem er aöför til að
firra okkur tækifæri til gagnárásar.
Mannkynið á sér einn sameigmlegan
óvin, sem er kjarnorkustyrjöld. Við
mundum vilja sjá Evrópu, Bandaríkúi
og aúa aöra heimshluta sem svæði
sameigúilegra rannsókna og landnáms
en ekki sem hernaðarvettvang. Og mig
langar ekki til að mæla fjarlægðina
miúi heúnsálfa í þeim mínútum sem
( það tekur balústíska eldflaug að fljúga
á múú, heldur í nálægð sameiginlegra
verðmæta, þar sem grundvaúaratriöið
erúfiðsjálft.”