Dagblaðið Vísir - DV - 20.01.1984, Síða 10

DV. FOSTUDAGUR 20. JANUAR1984.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Orsakasamband kólesteróls
og hjartasjúkdóma skýrist
— nýjar niðurstöður sýna f ram á orsakasamhengið og leiðir til úrbóta
AUt bendir til að nýjar rannsóknir
á sviði læknavísindanna leiöi í Ijós æ
meiri fylgni á milli kólesterólmagns í
blóði og hjartaáfalla og kransæða-
sjúkdóma.
1 meira en 25 ár hafa læknar,
visindamenn og f ulltrúar heilbrigðis-
yfirvalda þrætt um hvort of mikið
kólesterólmagn í blóðinu orsaki fitu-
úrfellingu í æðum en við of mikla
fituúrfellingu fá menn kölkun sem er
grundvöllur hjartaslags.
Blaðið WaU Street Journal skýrir
frá nýjustu niðurstöðum á þessu
sviði í vikunni. Þar segir m.a.:
— Vísindamenn hafa uppgötvaö
að erföafræöUeg einkenni eöa gallar
draga úr getu Ukamans tU að vinna
úr kólesterólmagni í blóði. Því er
jafnan haldið fram aö margir aðrír
álUta erfðagaUar séu mjög algengir
og fólki er séríega hætt neyti það
nnkUlar dýrafitu.
— Rannsóknir á erfðaeiginleUcum
hafa þegar sýnt að kólesterólmagn í
blóði hleðst upp í æðaveggjunum og
ýtir undir æðakölkun.
— Rannsóknir nú sýna hins vegar
að ef kólesterólmagn í blóði er
minnkað muni þaö jafnvel stöðva
eöa a.m.k. minnka fituúrfelli í krans-
æðunum.
Nú síðar í vikunni munu bandarísk
heilbrigðisyfirvöld birta niöurstöður
rannsókna sem staðið haf a yf ir í ára-
tug. Rannsóknimar hafa snúist um
það hvort lækkað kólesterólmagn í
blóði miöaldra karla muni draga úr
likum á hjartaáfaUi.
Þótt niðurstöður umræddrar rann-
sóknar hafi enn ekki verið geröar
opinberar herma fréttir að þær muni
staðfesta að lækkað kólesterólmagn,
hvort sem það er fyrir tUstuðlan
breyttra neysluvenja eða lyf ja, muni
draga úr hættunni á hjartaáfalli.
En þótt hér sé um aö ræða orsaka-
samband á miUi magns kólesteróls
og hjartaslags er ekki búið að útiloka
aðrar orsakabreytur eftir því sem
vísindamenn segja. Það er tU dæmis
langt frá þvi fullkannað hver þáttur
reykinga og hás blóðþrýstings er áj
kransæðastíflu.
Tímamót
Engu að síður segir WaU Street
Joumal aö tímamót hafi verið
mörkuð með hinum væntanlegu
niðurstöðum rannsóknarinnar á
fylgni hjartasjúkdóma og kólesteról-
magns.
Haft er eftir dr. Jeremiah Stamler,
prófessor á Northwestern University
í BandarUcjunum, að nú séu að koma
í ljós nýjar leiðir til að stööva eöa
brjóta á bak aftur þróunina sem leið-,
ir tU æðakölkunar. Dr. Robert I.
Levy, á læknadeUd Columbía há-
skóla í New York, segir að meö stað-
festingu nýju rannsóknanna og aukn-
um skUningi á grundvaUarferii æða-
kölkunar geti læknavísindin nú tekiö
á hjartasjúkdómum eins og þeim
tókst að ráða við smitsjúkdóma fyrr
á öldinni.
Æðakölkun er algengasta dánaror-
sök í Bandaríkjunum nú og dregur
meira en 560 þúsund manns til dauða
þar áriega. Sjúkdómurinn er ban-
vænn þegar fituúrfeUið eykst smám
saman í hinum þröngu kransæðum
sem næra h jartavöðvann.
Menn fá hjartaslag þegar ,
blóðtappi myndast gegn úrfelUnu og
stöðvar blóöflæði til þess hluta hjart-
ans.
DauðsföU vegna æðakölkunar eða
kransæðastíflu eins og það er oft
kaUað í daglegu tali jukust verulega
á 5. áratugnum og náðu hámarki
hvað snerti tíðni árið 1968 en þá fór
aftur að draga úr tíöninni. En dánar-
tíöni meöal miðaldra, bandariskra
karla sem eru aöalfómarlömb þessa
sjúkdóms er nú 25 prósent lægri en
húnvarl968.
Lægri dánartíðni er samfara
minnkandi kólesterólmagni í blóði
umrædds hóps og það tengist minnk-
andi sígarettureykingum og meira
eftirliti með of háum blóðþrýstingi.
Dr. Donald Harrison, prófessor í
hjartasjúkdómum við Stanford há-
skólann í KaUfomíu, segir að hinar
nýju niðurstöður, sem brátt verða
gerðar opinberar, skýri þessa
minnkandi dánartíöni, jafnframt sé
brautin nú rudd tU að ná henni enn
frekar niður.
Þversagnakennt samband
Sambandið á milli kólesteróls,
neyslu feitrar fæöu og æðaköUcunar
hefur löngum verið þversagnakennt.
Hreint kólesteról er eins og sápu-
lögur í útliti og viðkomu. Lifrin er
aöalframleiöandi kólesteróls í lík-
amanum þótt kólesteról fáist einnig
sumpart beint úr fæðunni. Kólester-
ólið berst frá Ufrinni með blóðrennsl-
inu um Ukamann þar sem það notast
í himnur utan um fmmur og til að
mynda ákveöna hormóna, t.d. kyn-
hormóna. , ,Afgangskólesteról” er
dregiö úr vefjunum og skUað aftur
með blóðstreyminu til Ufrarinnar til
úrgangs.
Vísindamenn fór fyrst aö gruna að
kólesteról tengdist á einhvem hátt
æðaköUcun þegar rannsóknir voru
geröar á fituúrfeUi í æðum fómar-
lamba hjartasjúkdóma og þá kom í
ljós að trefjar voru fóðraðar með
þykku lagi af kólesteróU. Rannsóknir
sem hófust á 6. áratugnum fóru fljótt
aö benda tU að fólk með mikið
kólesterólmagn í blóöinu varð frekar
hjartasjúkdómum að bráð sem og að
fólk er neytti mUcUlar dýrafitu haföi
bæði hátt kólesterólmagn og var
mjög hætt við hjartas júkdómum.
SlUcar niðurstöður gátu þó á engan
hátt sannaö að bein orsakatengsl
væru á mUU hás kólesterólmagns og
æðakölkunar og um það hefur veriö
mUcið þráttað í áranna rás. Það er
ekki lengra síðan en 1980 aö heil-
brigðisyfirvöld i Bandaríkjunum
ráðlögöu fóUci sem hætt væri við
hjartasjúkdómum að draga úr
neyslu fitu þótt tekiö væri skýrt fram
að sannanir um þátt kólesteróls í
þessu sambandi væru ekki tii staðar
þannig að hægt væri að ráðleggja
fólki að breyta algjörlega um matar-
venjur.
Unumar skýrast
Nú segja vísindamenn að dæmið
varöandi þátt kóiesteróls í þessu
samhengi sé aö ganga upp.
Rannsóknir hafa tekiö langan tima
enda tekur það langan tíma fýrir
fituúrfeUi að hlaðast upp í æöunum.
Helsti þrándur í götu, að mati
vísindamannanna, er að sýna fram á
að æðakölkun hverfi þegar hinn
grunaði orsakavaldur kólesterólið er
fjarlægður. Fyrir tíu árum vissu vís-
indamenn þó að fituúrfeUi i blóði apa
minnkaði um leið og þeir voru settir
á kólesterólsnautt fæöi.
En að sýna fram á að fituúrfelU
minnki á sama hátt í blóði manna
hefur reynst torvelt. Fyrir u.þ.b.
tveimur áratugum var hafist handa
með röntgentækni aö kanna innviði
kransæöanna á lifandi fólki en jafn-
vel með þeirri tækni hefur reynst erf-
itt að mæla breytingar á úrfeUinu
eftir að kólesterólmagn hefur verið
minnkað.
Á undanfömum vikum hins vegar
hafa vísindamenn skýrt frá því að
loks nú sé hægt að sanna það sem
þeir hafi verið að reyna undanfarna
áratugi. Sannanir þær byggja á
rannsókn á 116 köríum meö æða-
kölkun og aUt of hátt kólesterólmagn
í blóðinu sem voru settir á fimm ára
fitusnauðan matarkúr. Þar að auki
tók helmingur karlanna lyf sem
draga á úr kólesterólmagninu. Rann-
sókn þessi varð gerð undú- umsjón
dr. Levy, sem nú er við Columbiuhá-
skóla. Það tók tíu ár aö fá niöúr-
stöður. Níu sérfræöingar rannsökuðu
kransæðamar með röntgentækni
sjálfstætt til að ná sem mestri ná-
kvæmni í útkomunni.
SegU- dr. Levy að allt hafi bent tU
þess að tU betri vegar horföi við
minnkun kólesteróls. Þótt vísinda-
mennirnir greindu aðems nákvæma
minnkun fituúrfelUs í fáum sjúkling-
um lá ljóst fyrir að það dró úr vexti
úrfellis eða þaö stöðvaðist í mörgum
hættulegum tilfeUum þar sem æðar
höfðu þrengst um 50 prósent eða
meira.
Athyglisverðasta niöúrstaðan var,
að mati dr. Levy, að mrnnsta
aukning úrfeUis var í þeim þriðjungi
hópsins þar sem mestar breytUigar
áttu sér stað á kólesteróH í blóði.
Dr. David Blankenhom, við Kali-
fomíuháskóla, segU- að ef hægt sé
að draga úr hraða úrfeUismyndunar
um 1 til 2 prósent á ári megi seinka
hjartaáföUum og dauösföllum um-
talsvert. „Það er ljóst að hægt er að
minnka fituúrfeUið,” segir dr..
Blankenhorn, „hins vegar er ekki
ljóst hversu stööugt og hve mikið er
hægt að gera í því sambandi. ”
„Þegar það Uggur fyrir aö hægt er
að stöðva fituúrfeUi í blóði eða jafn-
vel draga úr því, er spurning í fram-
haldi af því hvort það sé tU góös,”
segir dr. Levy. öll rök benda í þá átt,
segja vísindamenn, að sé dregið úr
fituúrfeUi sé dregið úr Ukum á
hjartaáföUum.
Því bíöa menn nú eftir að niður-
stöður verði gerðar opinberar á
rannsókninni sem hófst árið 1973 og
er sú umfangsmesta sem gerð hefur
verið á þessu sviði.
AUt bendir til, að mati margra
vísindamanna, að sumt kólesteról sé
hættulegra en annað. Skýrmgin er
fólgin í þeirri staðreynd að kólesteról
og önnur fita blandast ekki blóði sem
er að megninu tU vatn. Líkaminn
framleiðU- ákveðin prótein sem geta
leyst upp í vatni og þau grípa
kólesteróliö og flytja það með
blóöstreyminu um Ukamann. Fjöldi
prótema meö þennan eiginleika
hefur verið uppgötvaöur á undan-
fömum árum. I lifrinni er kólesteról-
ið og fitan fiutt af próteininu i frekar
stórum laust samsettum ögnum. Á
læknamáU eru þessar agnir kaliaðar:
VLDL. Prótemm skutla kólester-
ólinu tU og frá á sama hátt og
meðlimir Harlem Globetrotters
kasta á milU srn körfubolta.
KólesteróUð yfirgefur síðan lifrina
og fer út í blóðstreymið sem IDL
(low-density Upoprotein).
Erfðir
Segja vísindamenn að það sé
nokkuð ljóst að þessi tegund
kólesteróls (VLDL og LDL) orsaki
æðaköUcun. Sterkustu sannanirnar
eru rannsóknir á fjölskyldum sem
sýna fram á að tilhneiging tU að fá
æðakölkun á unga aldri erfist. I
sumum tUfeUum myndast blóðtappi
svo hratt að dæmi eru um að fimm
ára böm fái hjartaslag.
I f jölda tUfeUa, þar sem æöakölkun
erfist, hafa fórnarlömb hátt kólester-
óhnagn í blóðinu.
Aðrir erfðagallar sem leiða tU æða-
köikunar á unga aldri hafa einnig
verið uppgötvaðir. Þaö er t.d.
ákveðin tegund próteina sem tekur
burt afgangs kólesteról úr vefjum
lUcamans aftur til Ufrarinnar, HDL
prótein (high-density proteúis).
Fómarlömb svonefnds
„Tangier”sjúkdóms búa ekki yfir
HDL próteinum og fá æöakölkun með
skjótum hætti, því þau hafa ekki getu
tU að losa sig við afgangs kólesteról-
magn sem hleðst upp.
Mörg fómarlömb hjartasjúkdóma,
alls ekki öll, hafa annaðhvort óeðU-
lega mikið magn af vissum teg-
undum kólesteróls eöa óeðUlega lítiö
magn af öðrum tegundum.
Hve langan tíma fituúrfeUi í blóði
hleðst upp er genetískt fyrirbæri að
miklu leyti, segja fyrrgreindir
vísindamenn. Skýrir þaö hvers
vegna sumir fá hjartasjúkdóma á
fimmtugsaldri, aðrir um sjötugt og
enn aðrir aldrei.
Dr. Henry Blaekbum er einn
þeirra visindamanna sem segja aö
þessi erföafræðilegu einkenni hafi
verið til staðar lengst af en hafi ekki
komið að sök fyrr en menn fóru að
neyta dýrafitu í meiri mæU í stað
grænmetis og korns sem meginuppi-
stööu. Það er eiginlega á þeirri öld
sem við nú Ufum að erfðaeiginleik-
amir ýta undir þróunina í átt til auk-
innar æöakölkunar þegar neyslaj
dýrafitu verður svo algeng á Vestur-
löndum.
Þaö era því erfðafræðUegir eigin-
leikar sem ákvarða áhættu ein-
stakUnga í sambandi við hjarta-
sjúkdóma en neysluvenjur útskýra
áhættuna þegar á heildina er litið.
Umsjón: Herdís Þorgeirsdóttir
Það fara vist fáir í grafgötur um það hvorum þessara aðila er hættara við hjarta- og
æðasjúkdómum.