Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.1984, Blaðsíða 9

DV LAUGARDAGUR 21. JANtJAR 1984.'
Pólitíkin
og alþingi
Fyrir stuttu var haft viðtal við
einn af yngri þingmönnunum í út-
varpinu um reynslu hans af þinginu.
Þingmaðurinn var skemmtilega kot-
roskinn og þótti greinilega nokkuö til
upphefðarinnar koma eins og mann-
legt er. Ekki gerði hann heldur lítið
úr starfi sínu, enda varla von aö
hann, frekar en aðrir, dragi úr mikil-
vægi þess sem hann hefur tekið að
sér. Hinsvegar bætti hann því við, að
honum þætti stundum nóg um mál-
skrafið og seinaganginn og ekki þyk-
ir honum áhrif sín og afgreiðsla mála
vera skjótfengin eða auðsótt.
Því er þetta rif jað upp, að á mánu-
daginn kemur þing saman að loknu
jólaleyfi og athyglin beinist aftur að
þinghúsinu við Austurvöll og mönn-
unumsemþarsitja.
Persónubundnar
kosningar
Það hefur löngum þótt virðingar-
staöa að taka sæti á alþingi. Þangaö
voru kjömir forystumenn í héraði,
embættismenn og bændahöfðingjar,
og þeir aörir sem nokkuö áttu undir
sér.
Þinghald stóð stutt hvert ár og líktist
meir kaupstaöarferð eða stuttri
vetrarsetu í höfuðborginni, án þess
að það raskaöi starfi eða högum
heima fyrir. Algengt var að fram-
bjóðendur veldust eftir mannvirð-
ingum, mannaforráðum eða mennt-
un og voru þá kosnir sem einstakl-
ingar, en ekki flokksmenn eða tals-
menn ákveðinnar stefnu. Að vísu
skiptist þjóðin oft í fylkingar, eftir
því hversu langt menn vildu ganga í
sjálfstæðisbaráttunni, en ailajafna
voru kosningar mjög persónubundn-
ar.
Alþingi var á síðustu öld og fram-
an af hinni tuttugustu miðstöð og
vettvangur frelsis og sjálfstæðisbar-
áttu þjóðarinnar, og hver sá, sem
vildi láta að sér kveða, vildi og þurfti
að komast á þing. Má segja aö á ak
þingi Islendinga hafi gefist einasta
tækifærið, að blöðunum undanskild-
um, sem menn höfðu til að láta rödd
sína heyrast.
Þá var ekkert stjórnarráð, engin
hagsmunasamtök, fjármálastofnan-
ir, fjölmiðlar eöa menntastofnanir í
líkingu við það sem þekkist í dag. Al-
þingi var nafli þjóðfélagsins, þar
utan voru áhrif einstaklinga, flokka
eða samtaka í skötulíki. Allar meiri-
háttar ákvaröanir voru teknar á
þingi, þingmenn höföu skýra mynd
af hverju máli, samfélagið var til-
tölulega einfalt í sniðum og sérfræði-
kunnátta óþörf og óþekkt.
Þingmennskunni
takmörk sett
Með eflingu stjómmálaflokka,
stéttaátökum og gjörbyltingu á þjóð-
félagsháttum öllum hefur eðli þing-
mannsstarfsins breyst og áhrif al-
þingis að sama skapi. Þingmaöurinn
er kjörinn í nafni flokksins frekar en
persónu sinnar. Hann er hluti af
viöamiklu stjórnkerfi í stað þess að
vera i hásæti þess. Þingmaðurinn er
bundinn samvisku sinni og sannfær-
ingu samkvæmt stjórnarskránni eins
og áður, en stöðu hans og sjálfstæði
em sett margvísleg takmörk. Þing-
mál eru flókin og margþætt, frum-
vörp verða vart samin án sérfræði-
aöstoðar. Þingmenn em háðir stjóm
sem þeir styöja, flokki sem þeir
fylgja og stefnu sem þeir aðhyllast.
Atkvæði þeirra, hvert og eitt, vegur
ekki þungt þegar valdablokkimar
standa saman.
Vitaskuld getur sérhver þingmað-
ur haft áhrif á gang mála með rök-
færslu, tillögugerö og málatilbúnaði.
En þvi em einnig settar skorður í
stórum þingfiokkum, samstjórnum
og valdinu ofan frá. Sjálfstæð mála-
fylgja kostar mikla fyrirhöfn, stríð
við kollega og óþökk bandamanna.
Og þá er skammt í áhrifsleysið.
Þingmennskan hefur því þróast
meir til almennra ræðuhalda, af-
greiðslu á stjórnmálum, eða and-
stöðu við þau. Þægðin við flokksr
stjórnina er lykilinn að velgengni
þingmannsins.
Þingmenn verða nokkurs konar
liðsmenn í her stjómar eða stjórnar-
andstöðu, þar sem þeir veljast ýmist
sem herforingjar, liðsforingjar eða
fótgönguliðar, þar sem tekist er á um
pólitik i víöri merkingu. Þeir eru
bandamenn og atkvæði i þágu
stjómarstefnu eða í andstöðu við rík-
isstjóm; eru ræðumenn á málfund-
um, talsmenn frumvarpa eða vinnu-
menn í nefndum.
Völdin dreifast
Með þessum orðum er ekki verið
að gera lítið úr þingmannsstarfinu.
Hér er aðeins verið að benda á, að
LAUGARDAGSPISTILL
Ellert B. Schram
ritstjóri skrifar
þingmaöurinn er ekki lengur hand-
hafi þess mikla valds, sem stjómar-
skráin kveður á um, nema þá að
nafninu til. Hinu verður auðvitað
ekki neitaö, aö skeleggur alþingis-
maður hefur tækifæri til að vekja
máls á þörfum þjóðmálum, hann
getur stungið á kýlum, verið tals-
maður stétta og hagsmuna, haft hug-
sjónir og borið fram tillögur, sem til
úrbóta horfa. En ekki hefur hann
alltaf erindi sem erfiði.
Og til eru einnig aðrar leiðir.
Ahrifin og völdin hafa dreifst mun
meir, almenningsálit, fjölmiðlar,
hagsmunasamtök, atvinnufyrirtæki,
stofnanir og sérfræðingavald; allt
hefur þetta fært þungamiðjuna frá
þinginu og út í þjóðfélagið i vaxandi
mæli.
Okkur varðar um það, hver er
skipaður bankastjóri, hvernig út-
varps- og sjónvarpsmálum er stjóm-
að, hver verður forstjóri Coldwater,
hvemig verkalýðshreyfingin hagar
málum sínum, hver stefna
verslunarráðsins er. Jafnvel nýtt
hlutafélag stofnað af SIS, Árvakri,
Reykjavikurborg og öörum aðilum
vekur mikla athygli vegna þess, að
flestir gera sér grein fyrir aö fyrir-
tæki, sem ætlar að hasla sér völl með
nýrri tækni fjölmiðlunar, getur haft
gíf urleg áhrif á skoðanamótun, ef því
sýnist svo.
Blöðin og sérfræðingar
Tökum Morgunblaðið. Hver efast
um áhrif þess og útbreiðslu? Skyldi
þaö ekki skipta nokkru máli í þjóðlif-
inu og stjómmálunum aö góðir menn
og réttsýnir haldi þar um stjómvöl-
inn? Eða skyldi ekki vera meira
fýlgst með uppsláttarskrifum í
Mogga en ræðuhöldum í þingi?
Og hvað eru framsóknarmenn að
gera þessa dagana? Þeir em aö
stokka upp reksturinn á Tímanum,
ekki aðeins vegna þess, að fjárhagur
blaösins er bágur, heldur einnig til
að auka áhrif og sölu blaðsins. Þeir
gera sér grein fyrir því, að sá mál-
staður sem blaðið hefur fylgt, á sér
þá fyrst viðreisnar von, að málgagn
hans sé lesiö af þjóðinni. Og þá ekki
síður hvemig málsverðurinn er mat-
reiddur. Þess vegna er það engin til-
viljun þegar tekist er á um þaö, hver
veljist sem ritstjóri Tímans og hvaða
blaðamenn séu ráðnir.
Við sjáum einnig hve miklu varö-
ar, að sérfræðingar í fiskveiðimál-
um sáu starfi sínu vaxnir. Þeir móta
fiskveiðistefnu, eöa leggja að
minnsta kosti forsendumar á borðið,
og áhrif þeirra skipta sköpum i
þjóöarbúinu. Stjómmálamennimir,
sem ábyrgðina bera, em nánast
ofurseldir þeim upplýsingum, sem
fiskifræðingar og líffræðingar leggja
þeim til.
Hjólin snúast hraðar
I þjóðfélagi samtimans á sér stað
ákaflega ör þróun. Jafnvel svo ör, aö
viö tökum ekki eftir henni. Alþingi er
ekki hið sama og áður, verkalýðs-
hreyfingin er ekki eins sterk og fýrr.
Flokkar em að riðlast, stjómmála-
foringjar endast ekki eins lengi og
fyrr á tímum. Ekki vegna þess, að
verkalýðshreyfingin hafi breytt um
starfsaðferðir, né heldur vegna lé-
legra stjómmálamanna. Hjólin snú-
ast einfaldlega hraðar, almenningur
vill nýbreytni, viðhorfin em hverf-
ulli.
Þáttur fjölmiðla í skoðanamótun
fer vaxandi, almenn þekking eykst
og hver einstaklingur telur sig færari
um að leggja s jálfstætt mat á hlutina
án f jarstýringar eða matreiðslu ofan
frá.
Allt dregur þetta úr pólitíska vald-
inu, dreifir því og afneitar.
Framinn eða áhrifin
Afleiðingar þessarar þróunar em
augljósar. Alþingi er ekki lengur
miðpunktur pólitískrar skoðanamót-
unar. Þar kunna hinar formlegu
ákvarðanir að vera teknar í löggjöf
og ríkisfjármálum, en almennings-
álitið og pólitískar vindáttir ráðast í
auknum mæli annars staðar.
Stjórnmálaáhugi er ekki minni en
áður. Metnaður til áhrifa er sjálfsagt
fyrir hendi meöal upprennandi kyn-
slóðar. En almennt eru menn að átta
sig á, aö stjómmálaáhrif ráðast
víðar en á þingi.
Pólitískur áhugi felst í því að hafa
áhrif á umhverfi sitt, þjóðfélagsgerð-
ina. Ekki í hégóma og titlatogi,
heldur baráttunni fyrir bættu lífi og
heilbrigðu samfélagi. Þá baráttu má
heyja á vettvangi alþingis, en hún
getur einnig og ekki síður boriö
árangur í atvinnurekstri, þekking-
armiölun, blaöaskrifum, forystu
félagssamtaka og skoðanamótun al-
mennt.
Þingmaðurinn ungi, sem lýsti
kostum og göllum þingmennskunn-
ar, á að sjálfsögðu að taka starf sitt
alvarlega. En hann mun fljótt reka
sig á þá staðreynd, aö sannfæring
hans er ekki frjáls eins og fuglinn,
þegar flokkur hans og foringjar
leggjast á atkvæði hans og sam-
visku. Frami hans er undir þægðinni
og þögninni kominn. Og þá mun hann
eins og aðrir standa frammi fyrir
þeirri ákvörðun, hvort honum meira
virði: framinn eða áhrifin, hégóminn
eöa hugsjónin.
Ellert B Schram