Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.1984, Qupperneq 14

14
DV. LAUGARDAGUR 27. OKTOBER1984.
ViðarVíkingsson
skrifar um f ranska
kvikmyndaleik-
stjórann
FrancoisTruffaut
sem ernýlátinn
Sagan af „nýju bylgjunni’’ í frönsk-
um kvikmyndum, sem hófst 1959,
hefur oft verið sögð, og nú þegar
Francois Truffaut er allur á þeim aldri
þegar Hitchcock, Bunuel og Mizoguchi
áttu eftir glæstasta hlutann af ferli
sínum verða vafalaust margir til að
rifja hana upp. 1 upphafi var oröið:
hópur ungra gagnrýnenda hjá tímarit-
inu Cahiers du Cinéma, Truffaut, God-
ard, Chabrol, Rohmer og Rivette,
ræðst til atlögu við akademismann
sem þá var ríkjandi í franskri kvik-
myndagerð og skilur án óþarfa um-
burðarlyndis sauðina frá höfrunum
meðal þeirra er fást við kvikmyndir.
Samkvæmt Cahiers du Cinéma lá giidi
kvikmyndar fyrst og fremst í sviðsetn-.
ingunni, en ekki í efnisþræöi eöa sam-
tölum. Truffaut setur dæmið þannig
upp þegar hann teflir átrúnaðargoðinu
Hitchcock fram gegn franskri kvik-
mynd:
„Hér er dæmi um hugmynd úr
franskri kvikmy nd:
I Les Orgueilleux er Michele Morgan
nýorðin ekkja og er allslaus. Hún
sendir símskeyti til f jölskyldu sinnar
og biður um peninga. Afgreiðslu-
maðurinn á símstööinni telur oröin í
skeytinu og segir síðan hvaö það
kosti. Þá biöur Michele Morgan hann
að sleppa síðasta orðinu, „ástar-
kveðjur”, til aö skeytið verði ódýr-
ara.
Svona eru hugmyndirnar í flestum
frönskum kvikmyndum. Þessi hug-
mynd er ekki frá stjórnanda myndar-
innar, Yves Ailegret, heldur frá
höfundi samtala, Jean Aurenche.
En nú kemur dæmi um hugmynd frá
Alfred Hitchcock:
1 Under Capricorn á Ingrid Bergman
sér vart viðreisnar von. Hún þolir
ekki lengur að horfast í augu við
sjálfa sig og hefur látiö fjarlægja
alia spegla af heimili sínu. En
Michael Wiiding vill koma henni á
réttan kjöl og sannfæra hana um að
hún sé ennþá fögur. 1 því augnamiöi
fer hann úr jakkanum, heldur honum
bak við glerrúðu og neyðir Ingrid
Bergman til aö horfa á ósnortna feg-
urð sína eins og í spegli.
Þetta er ekki hugmynd frá samtala-
höfundi, heldur er hún frá Hitch-
cock. Þetta er hugmynd sviðsetjara
og mjög fögur semslík.” (Cahiers du
Cinéma, 1954.)
Þessi höfuöáhersla sem lögð var á
sviðsetninguna í „höfundapólitik”
Cahiers du Cinéma olli miklum deilum
og ýmsum gekk erfiðlega að gleypa
við guðspjalli Hollywood-höfunda á
borð við Hitchcock og Howard Hawks.
Menn sem á annað borð tóku kvik-
myndina alvarlega sem listgrein gátu
tekið undir það að Bergman og Fellini
heföu ýmislegt fram að færa, en
neituöu aö meðtaka hið „klassíska
gegnsæi” í myndum Hawks eða „mór-
alinn” í hreyfingum kvikmyndavél-
arinnar hjá Hitchcock. Verst gekk
Könum sjálfum að skilja þetta, og við-
talsbók þeirri sem TruJEfaut átti frum-
kvæðið að („le Hitchbook” eins og
hann kallaði hana) var meðal annars
ætlaö aö sýna þeim fram á að Hitch-
cock væri snillingur á borð við Poe,
Dostójevskí og Kafka.
Leiftrandi ást á kvikmynda-
forminu
Nú liggur sú bók á náttborðinu hjá
flestum þeim sem við kvikmyndir fást,
og enginn efast lengur um að Hitch-
cock sé jafnmikill hugsuður og Berg-
man og öllu meiri formsköpuöur. Kvik-
myndaferill gagnrýnendanna frá
Cahlers hefur hins vegar leitt í Ijós að
þrátt fyrir svipaðan hugmyndafræði-
legan bakgrunn, kaþólskan formal-
isma sem ritstjórinn, André Bazin,
þróaði lengst, voru þeir mjög ólíkir
listamenn að eðlisfari.
Nýja bylgjan átti sér margar sögu-
legar skýringar; um ’59 komu á
markaðinn léttar og meðfæri-
legar kvikmyndatökuvélar sem gerðu
það kleift að taka myndir á raunveru-
legum vettvangi og sleppa dýrum
sviðsmyndum. Chabrol giftist ríkri
ekkju sem fjármagnaði fyrstu inynd
hans, Truffaut giftist dóttur kvik-
myndadreifanda, Godard var sonur
svissnesks bankamanns. Síðan upp-
götvuðu framleiðendur að hægt var að
græða drjúgan skilding á ódýrum
myndum. Fyrsta mynd Truffauts í
fullri lengd, Les 400 coups (’59), er
kannski hans besta mynd; á svipaðan
hátt og Citizen Kane eftir Orson Welles
leiftrar hún af ást á kvikmyndaform-
inu og fögnuði yfir að eiga þess kost að
tjá sig í því. Jean-Pierre Léaud, sem
þá var barn aö aldri, lék Antoine
Doinel, persónu sem Truffaut þróaði
síöar í fjórum öðrum myndum þegar
Léaud var orðinn fullorðinn. Les 400
coups lýsir erfiðleikum bemskunnar;
Antoine Doinel skortir ástúð og hlýju á
heimili sínu, finnst hann vera utan-
garðs, flýr í draumaheim kvikmynda-
húsanna og á endanum stingur hann af
að heiman. Truffaut byggði þama á
eigin reynslu, en þetta átti líka við um
Jean-Pierre Léaud sem oft mætti svo
skrámaður og lemstraöur eftir for-
eldra sína á tökustað að sminkan varð
Truffaut vinnur ad tökurn á
„Le Dernier métro” sem
enn er sýnd hér í Reykja-
vík. Meö honum er
Catherine Deneuve.