Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1985, Qupperneq 10

10
DV: MIÐVIKUDAGUR 20. MARS1985.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Mikhafl Gorbatsjov:
Bóndasonur,
lögfrædingur,
leidtogi
—Æ vintýralegur uppgangur ungs manns
Gorbatsjov og Gromyko i likfylgd Tsérnénkos. Miklar breytingar innanlands eru væntanlegar en litlar á
utanrikisstefnunni.
Mikahaíl Gorbatsjov hefur meö
.spútnikhraða, á nútíma sovéska
vísu, risið í valdastiga sovéska
kommúnistaflokksins frá því aö vera
pólitískur verkamaöur flokksins i
smáborginni Stavropol, austan
Svartahafs, í aö verða aöalritari
flokksins og þar meö leiötogi Sovét-
ríkjanna.
Þó meira sé vitað um æviferil
Gorbatsjovs en um ævi nokkurs
annars stjórnmálamanns í Sovétrikj-
unum er Sovétskoðurum þó mikil
ráðgóta hvernig hann nóöi að klifra
svona fljótt upp valdastigann. Uelsta
skýrúigin, sem mönnumdettur í hug,
er aö hann hafi í raun ekki þurft að
klifra upp stigann heldur hafi honum
valdameiri memi boriö hann upp.
Bóndasonur
Gorbatsjov fæddist 2. mars 1931 í
þorpinu Privolye í Stavropol-hérað-
inu. Það er frjósamt landbúnaöar-
héraðnoröan Kókusfjallanna. Þarer
mikil kornrækt og fjárbúskapur.
Þjóöverjar hernámu þetta héraö á
styrjaldarárunum. Ekki er vitaöi
hvort (íorbatsjov bjó meöan á her-
náminu stóö eöa hvoit liann flúöi
austur undan Þjóðverjunum.
A meöan hann var enn í skóla
vaiui hann viö dráttarvélastöö i
Stavropol.
Þaö var áriö 1950, þegar hann var
19 ára, sem frami hans tók stórt
stökk fram á við. Þá fluttist hami úr
sveitinni til höfuðborgarinnar,
Moskvu, þar sem hami komst inn í
viitasta háskóla Sovétríkjanna, há-
skólami í Moskvu. Þar lagði hamil
stundá lögfræði.
Lögfræðingur
Tæplega tveimur árum eftir aö
Gorbatsjov hóf nám í Moskvu gekk
liann i Kommúnistaflokkinn. I
háskólanum hefur hami gert sér
grein fyrir aö til að komast áfram
þyrfti liami aö hafa flokksskirteinið í
lagi.
Ilaskólaar Gorbatsjovs eru sér-
lega áhugaverö. A þessum timu var
Stalin aö enda valdaferil sinn. Ilann
dó svo 1953, á uieðan Gorbatsjov var
enn i skólanum. Eftir ilauöa Stalíns
fóru fram ákafar umræður um frain-
tíö stjórnarfars í Sovétríkjunum ein-
mitt í Moskvuháskóla. liússar, sein
segjast lial'a þekkt Gorbatsjov á
þessum árum, segja aö hann hafi
veriö harður gagnrýnaiidi Stalíns
jafnvel áöur en Krúsjov hélt hina
frægu ræöu sina sem fletti ofan af
Stalín áriö 195(1. Þetta ber þó að taka
með varúð enda var Gorbatsjov orð-
úin virkur í ungkommúnistahreyf-
úigunni þegar árið 1952 þegar hættu-
legt var að vera ekki fullkomlega á
bandiStalíns.
Komrnúnistí
Eftir að Gorbatsjov útskrifaðist
úr Moskvuháskóla með lögfræöi-
gráöu fór hami aftur til heúnabyggö-
ar súinar. Þar byrjaöi hann flokks-
störf sín á botnúium sem ritari ung-
kominúnLstaflokksúis á staðnum og
færöist síðan upp á viö þangað til
hann var orðúin ritari héraösdeildar
flokksúis og meðlimur miðnefndar
hans39ára aðaldri.
Mikilvægast fyrir hann, í þessi 22
ár sem hami starfaöi fyrir flokkúin í
Stavropol, var kunningsskapurinn
við Mikahaíl A. Suslov, hugmynda-
fræöúig flokksúis í valdatíö Bréz-
nevs, sem eúmig var frá Stavropol.
Þaö var líklega Saslov sem ýtti
Gorbatsjov upp valdastigami í
Moskvu. Bara þaö aö Gorbatsjov
varö kosinn f ullgildur meölimur miö-
nefndar flokksins árið 1971, án þess
að þurfa að ganga í gegiiuni það að
vera varartieðlimur eins og venjan
er, sýnir aö Gorbatsjov naut sérstööu
alltfrábyrjun.
Landbúnaðarritari
Hiö stóra tækifæri Gorbatsjovs
kom órið 1978 þegar Fyodor D.
Kulakov, flokksritarinn sein sá um
landbúnaðarmál, lést. Þaö er
reyndar athyglisvert að hami var
eúinig frá Stavropol. En Gorbatsjov
fékk starf Kulakovs 'og var því, 47
ára gamall, komúin upp aö efsta
steini sovéska valdapýramídans.
Gorbatsjov gerðist fljótt maður
Andropovs eftir að KGB-foringúin
fyiTverandi komst til valda.
Gorbatsjov hæfði Andropov fullkom-
lega. Báöú höföu þeú áhuga á aö
drífa efnahag Sovétríkjanna upp úr
þeirri deyfð sem hann hefur veriö í
lengi.
Sem landbúnaðarritari, eigúi-
lega landbúnaðarráðherra, hafði
Gorbatsjov yfirumsjón með ýmsum
nýjungum í landbúnaði. Hann vann
við geysimikla fjárfestúigaráætlun í
landbúnaði sem Bréznev kallaði
..matvælaáætlunina” sína. Hann tók
liluta af stjórn landbúnaöarmála frá
ráöuneytunmn í Moskvu og afhenti
hann yfii-mönnum landbúnaöar-
framleiðslu á liinum ýmsu stöðum.
Hami hóf líka tilraunir meö hóp-
vúinuaöferð í landbúnaði.
Samkvæmt þeirri aöferð fengu
liópar verkamanna ábyrgö á vissum
landskika og fengu borgað sam-
kvæmt því hve afurðúnar uröu mikl-
ar. Gorbatsjov lagði þannig áherslu
á að endumýja bönd bóndans við
jörðina, nokkuðsem Stalúi reyndi og
tókst aö uppræta meö því aö innleiða
nær algerlega sameignar- og ríkis-
eignarkerfin.
Þessi maöur varö því sjálfsagður
aðstoöarmaöur Andropovs í upp-
byggingarstarfúiu sem fyrir höndum
var í byrjun þessa áratugar.
Aðstoðarmaður
Andropov og Gorbatsjov byrjuðu
á því aö reka fúnmtung svæðayfir-
manna Kommúnistaflokksins á eúiu
bretti og ráða nýja í staðinn. Eúinig
níu af 23 deildarstjórum miönefndar-
úinar í Moskvu. Þeir hófu herferð
gegn spilltum og lötum embættis-
mömium og verkamönnum. Þeir
hófu alls kyns tilraunir til að styrkja
efnahagslífið. Um leiö og staöa
Andropovs varö veikari styrktust
völd Gorbatsjovs. Ekkert bendir þó
sérstaklega til þess aö Andropov hafi
ætlast til aö Gorbatsjov tæki viö af
sér.
IMæstráðandi
Ekki er vitað nákvæmlega hvaö
gerðist í stjómmálanefndinni eftir
dauða Andropovs. Almannarómur
segir að hinir öldnu meðlimir stjórn-
málaráðsúis hafi ekki viljað hleypa
unglúignum Gorbatsjov aö alveg
strax og því kosið Tsérnénko til að
brúa bilið. En Gorbatsjov varð strax
næstráðandi hans og hafði líklega
meiri völd en nokkur annar hefur
haft í þeirri stöðu í Sovétríkjunum.
Lítill baráttumaður
Þrátt fyrir hinn mikla frama
Gorbatsjovs á stuttum tíma er ekki
ljóst hve góður stjómmálabaráttu-
maður hann er. Hann hefur að mestu
leyti hlotið frama sinn fyrú tUstUli
annarra. Hann hefur litiö þurft aö
berjast fyrú því aö komast áfram, er
sagt. Þaö vom Suslov og Andropov
sem komu honum upp í miðnefndina
og í þaöembætti aðhann var næstum
sjálfskipaður i embætti aöalritara.
Aörú hafa þurft aö hafa meira
fyrir frama sínum. Grígori
Romanov, sem var talúin keppúiaut-
ur Gorbatsjovs um aöalritara-
embættiö, hefur þurft að berjast
fyrir hverju feti sem hann hefur
komist áfram og er harður í horn að
taka eftú því.
Framfaramaður
Þaö sem einkennir Gorbatsjov ef
tU vUl meira en nokkurn annan
Sovétleiðtoga er að hann hefur barist
fyrir skýit afmörkuðum málefnum.
Hann vUI breytingar í iönaðinum og
hann viU grundvallarbreytingar í
félagslegri, efnahagslegri og skipu-
lagslegri hugsun innansovéska kerf-
isins. Þess er vænst af honum aö
hann taki við af Andropov. Þó á þann
hátt að hann beiti meúa rökum
markaðskerfisins heldur en refsing-
um við aö fá menn tU aö afkasta
meiru.
,,Við þurfum að hefjast handa um
aö koma af staö grundvallarbreyt-
úigum í efnahagslífúiu og í kerfi
félagslegra samskipta,” sagöi hann í
desember í fyrra. ,,Um allt land
veröum við að auka ákafann í efna-
hagslífinu; ná fram sams konar
ókafa og var einu súini í stjómmóla-
lífi landsúis.”
Með þvi aö vísa þannig tU
byltingarúinar leggur hann áherslu
á mikúvægi kerfisbreytinganna. En
þó breytúigamar verði ef tU vUl
byltúigarkenndar er ekki jafnvíst að
þær verði framkvæmdar á byltingar-
kenndan hátt. Gorbatsjov hefur lík-
lega minni völd en aðrir leiðtogar
Sovétríkjanna hafa haft. Hann þarf
aö reiöa sig á stuönúig annarra
meölúna miönefndarúinar, aö
múinsta kosti þangað til hann hefur
getað komið nægilega mörgum af
sínum eigin mönnum í hana.
Uppbygging
Og það er bara í innanríkismálum
sem hann hefur ferska stefnu. I utan-
rUrismálum má búast viö að Andrei
Gromyko veröi nær eúivaldur sem
undanfarin fáeúi ár. Þó eru margir
sem telja aö vegna þess hve Gorbat-
isjov leggur niikla áherslu á
uppbyggúigu innanlands muni hann
hugsanlega veröa fyrri tU en annars
aö semja við Bandaríkin um niður-
skurð hergagna tU aö geta veitt pen-
ingunum heldur tU þróunar innan-
lands.
„Aðeúis háþróaö efnahagslíf get-
ur tryggt stöðu landsúis á alþjóða-
vettvangi og leyft því að hefja nýja
öld sem mikið og vel stætt ríki,”
sagði Gorbatsjov í desember.
Þaö er engúi tilvUjun aö
Gorbatsjov talar um þróunina fram
á næstu öld. Allt bendú tU að hann
muni endast nógu lengi í embætti til
að geta leitt land sitt inn í hana.
Það getur reyndar aUt eins oröið
tU iUs eins og til góðs. Margir Austur-
Evrópumenn heföu ekkert haft á
móti því að fá eitt gamalmennið enn.
Einn Ungverji sagöi við mig eitt
súin, stuttu eftir aö Andropov hafði
tekið við: „Hann hefur þá ekki tíma
til að verða annar Stalín.”
Gorbatsjov hefur bæði tíma til að
byggja upp og rífa niður. Flestir eru
þó sammála um aö hann muni
byggja upp.
Umsjón: Þórir Guðmundsson