Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.1985, Blaðsíða 11

DV. LAUGARDAGUR 8. JUNI1985.
59
Árið 1901 tóku nokkrir Parísarbúar sig saman og buðust til að greiða
hverjum þeim manni verðlaun sem yrði fyrstur til þess að komast í
samband við geimverur. Það var sérstaklega tekið fram í boði þessu að
Marsbúar teldust ekki með, þar serri það væri aðeins tímaspursmál hvenær
þeir kæmu í heimsókn til jarðar. Nú er það ekki fjarlægur draumur að fyrstu
Marsbúarnir verði ættaðir frá jörðunni. Nú virðist könnun geimsins ætla að
taka nýtt stökk. Sovétmenn undirbúa að senda mannlaus könnunarför til
Mars. Og Bandaríkjamenn hugleiða frekari rannsóknir á geimnum.
langt og erfitt hindrunarhlaup
ingaöflun og félagslegan og pólitískan
undirbúning ferðar til Mars.
Síðan ráöstefnan var haldin, hefur
hugmyndum um könnun Mars vaxiö
mjög fylgi. Að hluta til stafar það af
góðum árangri NASA á siðustu árum
en einnig af öörum orsökum. Jarðfræö-
ingar hafa fundið loftstein sem Ifklega
er kominn frá Mars. Hið virta Plánetu-
félag, undir stjórn Carl Sagan, hefur
lengi ef ast um gildi mannaðra könnun-
arleiðangra um geiminn en hefur nú
lagt þær ef asemdir til hliöar og styrkir
nú svokallaða Mars-stofnun sem
gengst fyrlr umræðum og rannsóknum
sem teng jast hugsanlegri ferð til Mars.
Stuðningur i Washington hefur auk-
ist líka. Bandaríska þingið hefur sam-
þykkt fjárframlög til byggingar gervi-
tungls, sem setja skal á braut um
Mars. Nýjustu skýrslur sýna að mann-
laust geimfar gæti komist til Mars og
snúið aftur með jarðvegssýnishorn fyr-
ir aldamót en siík f erð myndi kosta tvo
milljarða dollara.
En það er f jarri því að menn séu á
einu máli um ferðir til Mars. F jöldi vLs-
indamanna og geimfara vilja láta
raunverulegt landnám á tunglinu
ganga fyrir öðrum verkefnum. Og ef
markmiðið er það að koma upp rann-
sóknaraðstöðu til frambúðar, annars-
staðar en á jörðinni, hefur tunglið
ýmsa kosti. Þangað er styttra en til
Mars, það er auðveldara að koma
þangað birgðum og vísindalegt gildi
rannsókna þar er óefað.
En þegar allt kemur til alls kann
landnám á Mars að þykja áhugaverð-
ara verkefni. Arthur C. Clarke, rithöf-
undur og vlsindamaður, segir að þó
tunglið sé eðlilegur áfangi á braut
geimkönnunar, sé það þð í raun aöeins
eyja, skammt undan strönd jarðar. En
Mars, sem er reikistjarna og nærri þvi
jaf nstór og jörðin, er fyrsti nýi heimur-
inn sem manninum býðst að sigrast á.
Landnám á tunglinu þarf ekki að
rekast á við könnun á Mars. Tækni-
kunnátta sem fengist við landnám á
tunglinu myndi nýtast vel á Mars.
Sovétmenn undirbúa
En svo viröist sem öflugasti hvatinn
til könnunar á Mars komi frá Sovét-
ríkjunum. Sovéskir geimfarar hafa
farið i lengri geimferðir en bandarísk-
ir. Valeriy Ryumin hefur farið i tvær
sex mánaða geimferðir i röð. Ferðin til
Mars tæki tíu mánuði.
Þá má benda á að Sovétmenn hafa
byggt nýja geimflaug sem kölluð er
Saturnski. Sovéskir vísindamenn spá
þvi aö innan tíðar muni þeir smíða
þrepskiptar flaugar þar sem efri þrep-
in verði kjarnorkuknúin. (NASA hætti
við undirbúning slíkra flauga 1973.) Og
Sovétmenn undirbua nú smiði tveggja
tegunda geimskutlna. Önnur á að
verða lítil flaug fyrir tvo farþega en
hin yrði á stærð við bandarisku geim-
skutluna.
Sovéskir vísindamenn hafa einnig
kynnt framfarir sem oröið hafa í að-
búnaði geimfara. Þeir munu hafa með-
ferðis plöntur í geimferðum, sem
myndu bæði sjá geimförum fyrir súr-
efni og fæði. Slfks aðbúnaöar er aðeins
þörf ef f ara á f erðir til Mars eða aðrar
svipaðar vegalengdir. Eftir þessum
undirbúningi að dæma má búast við að
* Sovétmenn sendi mönnuð geimför til
Mars um aldamðt, og manni stöðvar á
plánetunni skömmu siðar.
Þessar framfarir i geimf erðatækni
Sovétmanna hafa orðið til þess að
NASA sýnir nú hugmyndum um ferðir
tilMarsáhuga.
Mönnuð för nauðsynleg
Það er nauðsynlegt að senda mönnuð
geimför til Mars, ef tryggja á næga
gagnaöflun. Menn eru mun fljótari að
vinna en vélmenni eins og samanburð-
ur sýnir. Hefði Appollo 15 geimfarið
verið skipaö vélmennum heföi það tek-
ið fimm mánuði að safna upplýsingum
og sýnum, sem geimfararnir náðu á
átta tíinuni.
Ferðalagið til Mars yrði tiltölulega
einfalt. Miðað við hefðbundna geim-
flaugahönnun, er hægt að senda geim-
far frá jörðu til Mars á u.þ.b. tveggja
ára fresti, þegar innbyrðis afstaða
reikistjarnanna er rétt. Ferðin tæki
um tiu mánuði, og síðan þyrfti geim-
farið að bíða á sporbaug um plánetuna
þar til innbyrðis afstaða plánetanna
hentaði fyrir ferðina til baka. Ferðin
f ram og aftur tæki því tvö til þrjú ár.
Þessi bið gefur tima til þess að
stunda rannsóknir. Niðurstaða sér-
fræðinga er sú að til þess að stunda
rannsóknir þurfi varanlega rannsókn-
araðstöðu á yfirborði plánetunnar.
Fyrstu Marsfararnir hefðu það hlut-
verk að koma rannsóknarstofunni upp
fyrir þá sem kæmu siðar.
En vegalengdin milli jarðar og Mars
kostar það að geimfarið sem notað
yrði, þyrfti að vera mun stærra en
tunglförin voru. Flutningsgeta yrði
lfka að vera meiri því flytja þyrfti til-
búnar rannsóknarstofur. Apollo geim-
förin vðgu um 100 tonri. Geimfar full-
búið til Mars-ferðar myndi vega um
1000 tonn og þyngdin yrði að mestu
eldsneyti. Þessi þyngd er langt um-
fram þao sem NASA-sérf ræðingar sjá
fyrir að hægt verði að koma i loftið,
jafnvel á næstu öld. Ahugamenn um
könnun Mars hafa þvi einbeitt sér að
því að finna leiðir til þess að draga úr
þessari þyngd. Þeir hafa bent á ýmsar
leiðir og flestar miðast við að nýta að-
stæður á Mars.
1 fyrsta lagi má benda á að andrúms-
loft á Mars, sem samanstendur af kol-
tvisýringi, köfnunarefni, argon og
vatnsgufu, er góð uppspretta súrefnis
og vatns. Þar að auki eru ishetturnar á
pólum plánetunnar að hluta úr vatni og
sumir visindamenn telja að vatn sé
einnig undir yfirborði plánetunnar,
frosið. Plöntur myndu fá gnægð koltví-
sýrings.
Eldsneytisstöðvar
Mars myndi lfka bjóða upp á gnægð
eldsneytis. Finnist orkugjafi má skilja
að súrefni og vetni i vatnssameindum
og þar með fengist eldsneyti til heim-
ferðarinnar. Ef fara á hringferð milli
plánetanna eru það eldsneytisbirgðirn-
ar sem ráða stærð geimfarsins. Ef ekki
þarf að bera allar eldsneytisbirgðir
meðfráupphafi breytir það öllu.
En slíkur ávinningur fengist ekki
frítt. Þessi hugmynd hefur því aðeins
hagnýtt gildi, að tækin sem þarf til
þess að kljúf a vatnssameindir séu mun
léttari en eldsneytið sem ella þyrfti.
En ef slfk tæki yrðu hluti af varanlegri
stöð á yfirborði plánetunnar yrði
ávinningurinn stórkostlegur.
önnur hugmynd, sem sett hef ur ver-
ið fram, er sú að senda tvö geimför.
Fjórir geimfarar yrðu i öðru farinu,
sem héldi til Mars og lenti. Hitt geim-
farið væri mannlaust og færi á spor-
baug umhverfis Mars. Þegar geimfar-
arnir hefðu lokið rannsóknum sínum
færu þeir með lítilli geimskutlu upp í
seinna farið, og héldu heimleiðis.
Aðrir haf a lagt til að f yrstu geimfar-
arnir iil Mars lendi ekki á plánetunni
sjálfri heldur á tunglum hennar, Phob-
os og Deimos. Kosturinn við tunglin er
sá að þau eru talin vera 20% vatn og
mætti því nota þau sem eldsneytis-
brigðir. Auk þess að nýta vatnið sem
eldsneyti myndi það einnig þýða að
geimfarar þyrftu að hafa minna súr-
efni og vatn meðferðis frá jörðu.
Það mætti jafnvel senda vatn frá
Phobos til tunglsins þar sem lítið sem
ekkert vatn er að finna. Fyrir þann
kostnað, sem fylgdi þvi að senda einn
lítra af vatni frá jörðu til tunglsins,
mætti senda f jóra lítra vatns frá Phob-
ositiltunglsins.
Lífkerfi
Sovétmenn hafa mikinn áhuga á
tunglum Mars. Þeir munu halda áf ram
rannsóknum sínum á Mars með tveim
geimskotum 1988. Tilgangur þeirra
skota er sá að koma ómönnuðum för-
um til Phobos og kanna það.
En áður en hægt er að senda mannað
geimfar til Mars þarf að fullkomna
nauðsynlegt lifkerfi í geimskipunum.
Til þessa hefur verið gengið út frá því
að ferðalög til Mars krefðust lok-
aðra lifkerfa með stöðugri endurnýt-
' ingu vatns og lofts en unnið er að upp-
byggingu slíkra kerfa vegna fyrirhug-
aðra geimstöðva. Slíkt kerfi er þó ekki
endilega nauðsynlegt fyrir geimstöð
nærri jörðu sem fengi birgðir sendar
þaðan. En fyrir ferð til Mars er það
bráðnauðsynlegt.
Vandinn er sá, að geimstöðvaráætl-
un NASA, er miðuð við að rannsókna-
og hönnunarkostnaður verði ekki meiri
en 8 milljarðar dollara. Rannsóknir og
hönnun á lokuðu lífkerfi yrðu mjög
dýrar og vegna þess að kostnaður við
að koma geimstöðinni á braut um
jörðu og halda henni við er ekki talinn í
þessum átta milljörðum er líklegt aö
NASA velji þann kostinn að halda uppi
flutningum á vatni og súrefni tU stöðv-
arinnar. Þó eru rannsóknir á lokuðum
lífkerfum forsenda fyrir lengri könn-
unarferðum um geiminn, svo sem tU
Mars, og einnig fyrir því sem margir
telja nærtækari möguleika, nefniiega
byggingu stöðvar á yf irborði tunglsins.