Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.1985, Page 14

14
DV. FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER1985.
Menning Menning Menning Menning
Beitan, vergögn, fisk-
verkun og landlegur
Lúðvik Kristjánsson:
ÍSLENSKIR SJÁVARHÆTTIR.
Teikningar ettir Bjarna Jónsson.
Bókaúgáfa Menningarsjóðs.
Þetta fjórða bindi Islenskra
sjávarhátta er hvorki tneira né
minna en hálft sjötta hundrað
blaðsíðna í stórbókarbroti, og
raunar enn fjölþættara og læsi-
legra en þriðja bindið vegna þess
hve það gerir ítarleg skil mörgum
hliðarþáttum sjálfrar sjósóknar-
innar, ekki síst því sem til gamans
og dægrastyttingar mátti verða í
lífí vermanna, sem oftast var kald-
söm vist.
Allt yfirbragð þessa nýja bindis
er með sömu reisn og myndarbrag
og hin fyrri, bæði að ytri gerð og
innri snilli. Þorskurinn skreytir
bæði spjöld og kápu. Myndir - ljós-
myndir og teikningar - eru um 470,
þar á meðal þó nokkrar litmyndir.
Heimildaskráin er ítarleg og ekki
aðeins vitnað til bóka, blaða og
handrita heldur einnig munnlegra
frásagna.
Seiðmagn
frásöguháttar
Þarna birtist einmitt einn mikil-
vægasti þátturinn í þeirri gagn-
vönduðu fræðimennsku sem þessi
bók er reist á. Lúðvík Kristjánsson
hefur ekki látið sér nægja að kanna
og heyja sér efni úr þeim firnum
ritaðs máls sem til er um sjó-
mennsku í íslenskum bókmenntum
og raða því síðan í þá bálka sem
hann ritar. Hann hefur einnig lagt
leið,sfna til aldinna manna hring-
inn í kringum landið, rætt við þá
og safnað efni af vörum þeirra,
numið þar frásagnir af verkum,
áhöldum og orðum um hið gamla
lag þessa atvinnuvegar, á liðinni
tíð. Hann hefur augsýnilega orðið
margs víari í þessari leit og nýtir
það sem vísindamaður en tekst um
leið að láta það varðveita sagnrænt
líf sitt og seiðmagn frásöguháttar
sem kallar á athyglina. Ég held að
Lúðvík hafi það betur á valdi sínu
en flestir þeir fræðimenn, sem gert
hafa vísindum sínum bókarferju
yfir álinn til þjóðarinnar hér á
landi, að sameina þetta tvennt -
fræðimennskuna og ferjumanns-
starfið.
Helstu bókarkaflar
Efni þessa stóra bindis íslenskra
sjávarhátta er í megindráttum
þetta: Fyrsti kaflinn er um beituna
og notkun hennar áður á öld. Þar
er kræklingurinn á fremsta blaði
og ítarleg grein gerð fyrir því hvar
kræklingsfjörur voru bestar. Síðan
vikið að öðrum skelfiski og beitu
af ýmsu öðru tagi. Öflun beitunnar
er lýst, geymslu hennar og loks
beitingunni og gögnum til hennar.
Næsti meginkafli er um hand-
færaveiðar og síðan kafli um lóða-
og netaveiðar. Þá kemur lending,
uppsetning og fjöruburður, og
koma þar fram ýmis afbrigði í verk-
lagi vegna aðstöðumunar, t.d. við
sanda Suðurlands og í öðrum
landshlutum. Gimilegur kafli er
um skiptivöllinn og aflaskiptin sem
lutu mismunandi reglum eftir
fjórðungum.
Bókmenntir
ANDRÉS
KRISTJÁNSSON
Útvegsþættir á
þurru landi
Það sem eftir er bókar - rúmur
helmingur - fjallar alveg um þá
þætti útvegsins sem gerðust á
þurru landi. Fyrsti kaflinn í þeim
bálki heitir Landlegur. Þar er frá
mörgu forvitnilegu sagt, fyrst rakin
skylduvinna vermanna í landleg-
um, en' þar næst getið um margs
konar önnur störf og dægradvöl
vermanna, þar á meðal leiki margs
konar, glímur, þrautir og skáld-
skap. Aflraunimar og steintökin
eru þar gildur þáttur og frásögnin
nákvæm og fjörleg með góðu
myndasafni.
Og síðan koma ýmsir stuttir
þættir um farandmenn og verpósta,
félög og námskeið vermanna - og
ritstörf þeirra, sem ekki hafa verið
neinir smámunir. Þarna fylgir
fjöldi mynda af handritum ver-
manna,- sumum hinum skrautle-
gustu. Vænt safn formannavísna
og sjóhrakningarimna er þama að
finna, áður en kemur að vergögn-
um og fiskverkuninni og því sem
henni og nýtingu fisksins heyrir
til. Og atriðisorðaskráin í bókarlok
er á 50 þrídálkuðum síðum - engin
smásmíði.
Frábært myndefni
Myndefnis þessarar miklu bókar
verður að geta að nokkru, svo
mikils háttar sem það er. Fyrst er
að nefna urmul teikninga Bjarna
Jónssonar til skýringar efni og
lýsingar hluta - vergagna bæði á
sjó og landi. Það er ekki lítill feng-
ur að eiga slíkt safn á einum stað.
Þessar myndir eru bæði skýrar og
einfaldar. í fremsta kaflanum eru
allmargar stórfagrar litmyndir af
helstu beitufjörum og umhverfi
þeirra eftir Bjöm Rúriksson. Að
þeim er sannkallað bókarskraut,
svo ágætar sem þær eru, engu síðri
en myndaval það sem hann á í
bókinni Landið þitt. Ýmsar aðrar
myndir, svo sem af handritunum
og gamlar ljósmyndir af verbúðum,
hjöllum, stakkstæðum o.fl. eru til
mikillar gagnsemi í bókinni.
Ytri gerð bókarinnar er ákaflega
vönduð eins og hinna fyrri binda,
prentun og bókband eins og best
gerist.
Eitt bindienn
Þegar þriðja bindinu lauk fyrir
tveimur árum var talið að atrenna
væri hafin að hinu síðasta, en þrátt
fyrir stærð hins fjórða er ekki koll-
heimt, og enn er bindi eftir. Höf-
undur segir í upphafi eftirmála
fjórðabindis:
„Sökum þess hve margar myndir
og teikningar verða í ritinu öllu,
eða hátt í tvö þúsund, reynist ekki
unnt að ljúka því með þessu bindi,
eins og gert hafði verið ráð fyrir.
Enn eru eftir fjórir þættir: - Hval-
ur, rostungur, sjávarfuglanytjar og
þjóðtrú og getspeki.“ Af þessu má
sjá að 5. bindið verður varla síst
að skemmtilegu frásagnarefni og
myndum.
I eftirmálanum segir Lúðvík að
ekki sé kunnugt um að þorsk-
hausar hafi verið verkaðir til
manneldis með öðrum þjóðum en
íslendingum. Það er harla fróðleg
niðurstaða.
Gagnvandað og skilagott
Einn skemmtilegasti kaflinn í 4.
bindinu er frá verstöðvunum undir
jökli. Lúðvík segir að fundist hafi
ummerki 134 fiskbyrgja í Bæjar-
hrauni á Gufuskálum, þar af 12
alveg heil, en veggir uppistandandi
af 63. Þetta sýnir vel hvílíkur út-
I kröppum dansi
Norman Mailer:
HÖRKUTÓL STÍGA EKKI DANS,
Þýðandi: Árni Ibsen
Útg.: Nótt, Reykjavík, 1985. 328 bls.
Nýtt forlag, Nótt, haslar sér völl
með þýðingum á merkilegum er-
lendum bókum eftir Lessing, Mail-
er o.fl. Framtakið er lofsvert og því
er rétt og skylt að óska forlaginu
langra lífdaga. Áður en lengra er
haldið er líka rétt að benda á það
að merki þess, hálfmáninn, dregur
viljandi eða óviljandi dám af merki
hins þekkta sænska kiljuforlags,
Mán Böcker(Mánabækur). Von-
andi kemur það Nótt ekki í koll.
Það er vel til fundið af þeim
Nætur-mönnum að einskorða sig
við nýlegar bækur erlendra úrvals-
höfunda, eins og Hörkutól stíga
ekki dans eftir Norman Mailer. Sú
stefna hefur þó þann ókost að ný-
legar bækur þeirra standa stundum
að baki eldri bókum sem nýr le-
sendahópur ekki þekkir.
Þó má sennilega reikna með því
að þeir, sem á annað borð lesa
bandarískar bókmenntir, séu
kunnugir nokkrum helstu skáld-
verkum Mailers, The Naked and
the Dead, An American Dream,
The Deer Park og Executioners
Song.
Það sem ég er að reyna að segja
er að Hörkutól (Tough Guys Dont
Dance) er ekki meðal þessara
helstu verka. Þó stöndum við í
þakkarskuld við Nótt fyrir að færa
okkur fyrstu íslensku þýðinguna á
skáldverki eftir hinn óstýriláta
bandaríska skáldmæring.
Metafýsískur þriller
Er Mailer hóf að skrifa þessa bók
var hann búinn að skila af sér
doðrantinum Ancient Evenings,
satt að segja alveg hrútleiðinlegri
bók um kynferðismál faraóanra í
Egyptó hér á öldum áður. Sá doð-
rantur fékk fremur dauflegar und-
irtektir, seldist ekki vel og Mailer
þurfti að skrifa aðra bók í hvelli
til að hafa fyrir skuldum. Þannig
urðu Hörkutólin til - eða svo segir
sagan.
Allt um það er eins og Mailer
hafi byrjað á því að skrifa harðsoð-
inn þriller í anda Hammetts og
Spillane, snaggaralegur titillinn
(„Lík halda sér saman“, „Fól fara
ekki í frí“...) minnir óneitanlega á
þess konar bók, en af því að Mailer
er nú einu sinni sá sem hann er
var hann áður en varði kominn út
í gömul áhugamál, veldi tilfinning-
anna, baráttuna við hvatirnar,
myrkrið í mannssálinni, tilvistar-
kreppuna og það allt saman.
Hörkutól er því eins konar meta-
fýsiskur þriller þar sem fólk er ekki
bara að drekka frá sér ráð og rænu,
ríða og rista einhvem á hol, heldur
einnig (og aðallega) að glíma við
demóna, í sjálfum sér og öðrum.
í stórum dráttum er atburðarás
með klassísku sniði. Konan er
hlaupin frá Tim Madden sem er
miðaldra og drykkfelldur rithöf-
undur af írskum ættum (hvað
annað?). Tim er örvinglaður, ráfar
um á daginn en hellir í sig viskíi á
kvöldin.
Kvöld eitt gefur hann sig á tal
við girnilega ljósku og fylgdar-
mann hennar á bar og saman lenda
þau á herjans miklu fylleríi. Morg-
uninn eftir vaknar Tim með meiri
háttar timburmenn og húðflúr á
handlegg og veit ekki hvemig á því
stendur að framsæti í Porsche bíln-
um hans er löðrandi í blóði.
í ofanálag fær Tim upphringingu
Norman Mailer gerir kvikmynd
frá lögreglustjóra bæjarins sem
stingur því að honum að hann ætti
að hirða uppskeruna á marijúanas-
kikanum sínum áður en einhver fer
að hnýsast í hana. Grúttimbraður
fer Tim á staðinn, finnur „stöffið"
og kvenmannshöfúð í ofanálag.
Höfuðið er af ljóskunni frá kvöld-
inu áður.
Klassískt klandur
Ekki líður á löngu uns höfuðin
eru orðin tvö, hið síðara tilheyrir
burtstrokinni konu Tims, og þá er
það 64.000$ spurningin: Fór Tim
sjálfur á hausaveiðar í ölæði? Tim
Bókmenntir
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
veit það ekki sjálfur. Þá er hann
sem sagt í klassísku klandri sem
hetjur í bókmenntum hafa þurft að
greiða úr allt frá dögum Ödípusar.
Ýmis ljón eru auðvitað í veginum
fyrir því að Tim komist að hinu
sanna. Hvaða skollaleik er Regen-
cy sjériff að leika? Á hann ekki
mikla sveðju heima hjá sér frá því
hann var í „Nam“? Og er ekki
dálítið sérkennilegt að Magðalena,
kona hans, skuli eitt sinn hafa
verið eldheit ástmey Tims og
„músa“?
Hvað er svo Wardley, fyrrverandi
maður burtstrokinnar (og haus-
lausrar) konu Tims, að væflast í
bænum? Og tveir kunningjar Tims,
köngullóin og Stúdi, eru óneitan-