Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.1986, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 1986.
11
Frjálslyndi flokkurinn
Áhugamenn í pólitík hafa að und-
anfómu rætt um þann möguleika
að gengið verði til kosninga í haust.
Gera má ráð fyrir að þessi hugmynd
sé andvana fædd og ástæðulaust að
fjölyrða frekar um hana. Hitt er fróð-
legra að athuga hveijar voru
ástæðumar fyrir þessari hugdettu.
Annars vegar þykir sumum nauð-
synlegt að kjósa áður en gengið
verður til nýrra kjaraviðræðna, svo
launasteínan verði ekki sprengd í
pólitísku og ábyrgðarlausu mold-
viðri. Talin er hætta á því að
svokallaðir verkalýðsflokkar, Al-
þýðuflokkur og Alþýðubandalag,
sem báðir em utan stjómar, vilji
fiska í gmggugu vatni og þvælast
fyrir skynsamlegum kjarasamning-
um, ef og þegar kosningar em á
næsta leiti. Fyrir þetta mundi girt
ef kosið verður í haust, áður en nú-
gildandi kjarasamningar renna út
um áramótin.
Hin ástæðan er sú að nauðsynlegt
er talið að losna við Framsóknar-
flokkinn úr stjóm og mynda svokall-
aða nýsköpunarstjóm Sjálfstæðis-
flokks, Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags. Þetta er draumur
margra áhrifamanna í þessum þrem
flokkum og fróðir menn segja að
kjarasamningamir frá því í vetur
hafi í raun verið aðdragandi slíkrar
stjómarmyndunar.
Það segir svo sina sögu um móral-
inn á hinum pólitíska vettvangi að
talsmenn þessara sjónarmiða óttast
ábyrgðarleysi A-flokkanna ef kjara-
samningar koma á undan kosning-
um, en treysta þeim fyrir ríkisstjóm-
arvöldum ef kosningar koma á
undan kjarasamningum. I þessu felst
auðvitað þversögn, sem er dæmigerð
fyrir þankaganginn í pólitíkinni.
Önnur þversögn er líka í þessum
vangaveltum, sem er öllu broslegri.
Grafalvarlegir menn í ýmsum flokk-
um hafa haft á orði að lífsnauðsyn
sé að gefa framsóknarmönnum fn.
Framsóknarflokkurinn eigi ekki
lengur erindi í ríkisstjóm. Hér er átt
við að Framsókn sé afturhaldssamur
flokkur og þeirra íhaldssamastur.
Róttækar breytingar í byggðamál-
um, landbúnaðarstefrm, hrossaka-
upum hvers konar og stöðnuðu
stjómkerfi geti sem sagt ekki orðið
að veruleika meðan Framsóknar-
flokkurinn haldi öllu í heljargreipum
helmingaskiptareglunnar. Þá
gleyma þessir góðu menn því að
framsóknarmenn finnast í öllum
flokkum ef talað er um framsóknar-
Það er hins vegar mikill misskiln-
ingur að sósíalismi svari kalli
tímans. Ekki einu sinni þótt hann
sé kallaður félagshyggja til að villa
um fyrir fólki. Það er einfaldlega enn
ein tímaskekkjan að halda að nýr
sameinaður flokkur með vinstri
slagsíðu sé svarið við sjálfheldu fiór-
flokkanna. Hvað ætla mennimir að
sameinast um: áætlunarbúskap,
miðstýringu, þjóðnýtingu? Ætla þeir
að sameinast um að ráðast gegn
einkafyrirtækjum, fijálsri verslun,
markaðslöginálum í viðskiptalífinu,
sjálfseignarstefriunni í húsnæðis-
málum eða spillingunni sem þeir
sjálfir em á kafi í? Ætla þeir að sam-
einast um úrsögn úr Nato eða
brottfór hersins? Eða ætla þeir bara
að sameinast um það að vera á móti
Sjálfstæðisflokknum?
Miðjustraumurinn þyngstur
Nei, farvegurinn liggur ekki til
vinstri. Hann felst ekki í því að draga
kjósendur og hina ört vaxandi mið-
stétt til einhverrar skilgreindrar
félagshyggju sem atvinnumenn í
póhtík búa til fyrir sjálfan sig.
Straumurinn er allt annar.
Með sæmilegri dómgreind og án
nokkurra vísindalegra rannsókna
má auðveldlega finna það út að
meginþorri íslendinga hugsar afar
líkt í pólitík. Hver er munurinn á
hófeömum sjálfetæðismanni, greind-
um framsóknarmanni, venjulegum
krata eða manninum á götunni, sem
getur ekki gert upp við sig fyrr en á
síðustu stundu hvaða flokk hann á
að kjósa? Sá einn að þeir krossa við
mismunandi bókstafi í kjörklefan-
um. Lífsviðhorfin eru meira eða
minna þau sömu.
Á þessu getur verið blæbrigða-
munur í afetöðunni til einstakra,
afinarkaðra mála, eins og gerist
reyndar innan flokkanna sjálfra. En
í heild sinni liggur meginstraumur-
inn um miðjuna, eftir lygnunni. Án
fordóma, sérvisku, harðlínu eða trú-
arákafa. Upp til hópa eru íslending-
ar fijálslynt og tiltölulega víðsýnt
fólk, sem styður framtak einstakl-
ingsins og samhjálpina jöfiium
höndum, fylgir blönduðu hagkerfi í
réttlátu velferðarþjóðfélagi. Þetta er
það sem þjóðin vill. Hún hefur í
rauninni engan áhuga á að skipta
sér upp í flokka með mismunandi
nöfnum, sem lifa sjálfa sig fyrir sögu-
legan misskilning.
Þjóðin vill gjaman sjá nýtt hreyfi-
afl myndast í stjómmálunum, sem
fylgir eftir þeim hræringum sem aug-
ljósar em i samfélagi nútimans. 1
rauninni er flest á fleygiferð til fram-
fara og framtíðar, nema náttröllin í
pólitíkinni, fiórflokkamir.
Samferða inn í framtíðina
Ef menn vilja í alvöm koma stöðn-
uðu flokkakerfi fyrir kattamef er
aðeins ein leið fær. Hún er sú að
sameina í nýjum flokki fólkið á miðj-
unni, fólkið sem safnast fyrir tilvilj-
im eða af gömlum vana til flokkanna
fiögurra meðan annað er ekki í boði.
Það er hægðarleikur að sameina
þetta fólk í fijálslyndum miðju-
flokki, sem höfðar jafnt til hægri og
vinstri, án þess þó að eyða púðri á
slík hugtök. Það yrði flokkur sem
er laus við fortíð og hagsmuni í kerf-
inu, flokkur sem getur gefið spilin
upp á nýtt. Flokkur breiðrar fylking-
ar launafólks og smáatvinnurek-
enda, flokkur miðstéttar, flokkur
nýrrar kynslóðar, sem blæs á henti-
stefnur og öfgastefiiur og sækir sinn
vaxtarbrodd i þjóðfélagið sjáift.
Flokkur sem þyrfti í rauninni ekki
að hafa annan tilgang en þann að
losa stjómmálin úr sínum eigin
álagafiötrum.
Til að slíkur flokkur verði að vem-
leika þurfa Alþýðuflokkur og
Bandalag jafriaðarmanna að draga
sig í hlé. Hann væri ákjósanleg út-
gönguleið fyrir þá kjósendur
Framsóknarflokksins, sem sjá ekki
framtíð í Framsókn. Og hann yrði
að hafa verulegt aðdráttarafl fyrir
hefðbundna kjósendur Sjálfetæðis-
flokksins. Frjálslyndur flokkur af
þessu tagi er svarið við sjálfheldunni
í pólitíkinni. Hann væri ekki rot-
högg á flokkana á miðjunni því
auðveldiega mætti skilgreina hann
sem lýðræðislegan jafnaðarmanna-
flokk. Hann yrði ekki ógnun fyrir
Framsóknarflokkinn, sem hvort sem
er sér sína sæng upp reidda sem
smáflokkur á landsbyggðinni. Og
hann væri stuðningur við sjálfetæð-
isstefhu Sjálfetæðisflokksins að því
leyti að hann mundi losa um stjóm-
málahöftin, sem em ekki betri en
önnur höft. Þeir einu sem sætu eftir
með sárt ennið væri veshngs vinstra
liðið, sem yrði þá sjálft að gera það
upp við sig hvort það vill verða sam-
ferða inn í framtíðina eða sitja uppi
með sinn marxisma í sértrúarsöfnuð-
um.
Já, það er margt hægt að gera, ef
menn bara vilja og þora - og nenna.
Ellert B. Schram
menn innan gæsalappa og ekki er
að sjá að menn eins og Steingrímur
eða Halldór Ásgrímsson séu verri
framsóknarmenn heldur en hrossa-
prangaramir í hinum flokkunum.
Það eina sem gerist er í mesta lagi
það að skipt er um hesta. Hrossa-
kaupin dafha áfram.
Stjórnmálahöft
Ánnað er líka athyglisvert í sam-
bandi við þessar umræður. Engu
máli virðist skipta hvemig kosning-
amar fara. Úrslitin eiga augsýnilega
engu að breyta og engu að ráða um
stjómarmunstur að kosningum
loknum. Allt á þetta fyrirfram að
ákveða, án tillits til atkvæðanna sem
koma upp úr kjörkössunum. Það er
reyndar ekkert nýtt. Margoft hafa
stjómarmyndanir gengið þvert á þá
strauma sem endurspeglast í kosn-
ingaúrslitum og ennþá oftar hafa
stjómmálamenn haft uppi opinberar
tilraunir til að virða þau að vettugi.
Feimnislausar ráðagerðir um nýtt
stjómarmunstur eftir næstu kosn-
ingar án tillits til kosningaúrslita
eiga rætur að rekja til þeirrar stað-
reyndar að fylgi gömlu flokkanna
tekur yfirleitt ekki miklum breyting-
um frá einum kosningum til annarra.
Þetta em sveiflur á bilinu 3 til 5%
og spuming um nokkur þingsæti til
eða fiá. Svona hefur þetta verið
kosningar eftir kosningar, áratug
eftir áratug. Útkoman er sú að
stjómmálamennimir fara sínu fram.
Það em þeir sem ráða. Ekki kjósend-
umir.
Sömu sögu verður að segja af
næstu kosningum og eftirleik þeirra.
Valdahlutföllin breytast ekki. Né
heldur valdabraskið. Það eina sem
breytist er að flokkamir skáka sér
til í stólunum, gefa hvor öðrum frí
þegar þeir sjálfir þurfa á andlitslyft-
ingu að halda.
Þetta munstur þekkja allir og við-
urkenna. Völd fiórflokkanna era
allsráðandi. En að sama skapi þreytt
og slitin. Þetta er nokkurs konar
pólitísk haftastefha, stjómmálahöft
sem þrúga bæði flokka og kjósend-
ur, svo ekki sé minnst á þjóðlífið
allt. Þrásetan verður að þrátefli,
samtryggingin verður samdauna,
valdakór.gamir verða ónæmir og
óskeikulir eins og nýjustu dæmi
sanna.
Draumórar til vinstri
Á öllum tímum hafa verið gerðar
lagi jafnaðarmanna endist sennilega
ekki lengra líf en til næstu kosninga.
Að undanfömu hefur enn á ný
sprottið upp hreyfing í þeim sama
tilgangi að stokka upp flokkakerfið.
Þar em á ferðinni Samtök félags-
hyggjufólks sem dreymir um stóran
og voldugan vinstri flokk eftir sam-
einingu Alþýðubandalags, Alþýðu-
flokks, Framsóknarflokks og
leifanna af Bandalaginu. Þessi hug-
mynd hefur verið kynnt í tímaritinu
Þjóðlíf nýlega og sömuleiðis reifuð
af Össuri Þjóðviljaritstjóra í frægu
viðtali.
Nú er það hárrétt hjá þessum hug-
myndasmiðum að fiórflokkakerfið
stendur þjóðfélaginu fyrir þrifum.
Hér í þessum pistlum hefur marg-
sinnis verið fiallað um þá tíma-
skekkju, sem núverandi flokkakerfi
er. Flokkar alþýðu og íhalds áttu
erindi í stjómmálabaráttuna meðan
stéttaskipting og ójafiiræði ríkti,
þegar baráttan stóð um það hvort
hér ætti að rísa sósíaliskt þjóðfélag
eða borgaralegt. En sá tími er löngu
liðinn og þjóðfélagið hefur tekið
stakkaskiptum með nýjum áhersl-
um, gildismati og pólitískum við-
fangsefrium.
Ellert B. Schram
tilraunir til að bijóta þetta valda-
munstur upp. Á sjötta áratugnum
var það Þjóðvamarflokkur og Lýð-
veldisflokkur, á sjöunda áratugnum
komu Samtök fijálslyndra og vinstri
manna til sögunnar og nú á níunda
áratugnum hafa Bandalag jalnaðar-
manna og Kvennalistinn haft erfiði
en lítið erindi. Kvennaframboðið á
sér litla vaxtarmöguleika og hefur
heldur ekki hugsað sér þá. Banda-