Dagblaðið Vísir - DV - 08.11.1986, Síða 11

LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1986.
i Bergmann:
y»l

' ■
DV-mynd BG
bók þeirra Áma og Lenu.
)lagöngu sína á stríðsárunum
3ið er ólíkt
ykkar slægju með sama rytma
þrátt fyrir mismunandi bakgrunn
og uppeldi?
„Þau gera það auðvitað. Þegar
ég flutti til íslands fannst mér ég
ekki vera útlendingur, ég tengd-
ist fjölskyldu Árna og mér fannst
í raun og veru ekki vera neinn
munur á okkur,“ segir Lena en
Árni grípur fram í og segir: „Við
tvö vorum snemma lestrarfolöld
og bókaormar En við lestur bók-
arinnar kemur í ljós að bak-
grunnur okkar er mjög ólíkur.
Þó við fáum snemma áhuga á
sömu hlutunum. Það getur líka
verið að það sé kominn hjóna-
svipur á fólk þegar það er búið
að búa saman í aldarfjórðung og
kannski endurspeglast hann aft-
urábak."
Mismunandi tímabil
- Geta endurminningar ein-
hvern tímann orðið raunsæjar?
„Það er ekker hægt að alhæfa
um það, það eru til endurminn-
ingabækur sem eru hraðlygnar,
en geta samt sem áður verið
merkilegar. Það getur út af fyrir
sig verið gaman að komast að þvi
hvers vegna höfundurinn lýgur,
efþaðerhægt.
En það er gefið mál að hver og
einn á erfíðar stundir sem hann
vill gleyma, svo auðvitað er hætt
við því að endurminningar geti
gefið ranga mynd. Én það verður
að hafa í huga að endurminning-
ar eru tvenns konar, annars
vegar að hve miklu leyti þær
segja frá einstaklingnum sjálfum
og hins vegar að hve miklu leyti
þeim er ætlað að segja frá heilli
kynslóð.
Sá sem skrifar endurminningar
hlýtur alltaf að vera að velja,
maður velur ákveðin tilsvör sem
passa inn í ákveðið samhengi.
Hvunndagsleikinn er ákveðin
rútína og úr honum þarf að sort-
éra það sem máli skiptir. En það
sést alltaf af þeirri mynd, sem
dregin er upp, hversu vel hefur
verið unnið. Ef maður ætlaði að
fara að skrifa um hvern einasta
dag í lífi sínu yrði frásögnin allt
önnur en þegar maður skrifar um
tímabil. Tímabilin í lífi manns eru
nefnilega mjög mismunadi. Til
dæmis aldursskeiðið frá því um
þrítugt og fram að fimmtugu. Þá
er maður í stórum dráttum búinn
að uppgvötva heiminn fyrir sjálf-
an sig. Á þessum aldri er maður
búinn að eignast börn og það er
eins og tíminn hverfi inn í þau.
Þegar maður fer að rifja upp það
sem gerðist minnist maður þess
út frá bömunum. Fólk hættir að
„konsentrera" á sjálfu sér eftir
að börnin eru komin til sögunn-
Aldarfjórðungur í blaða-
mennsku
- Árni, þú segir í lok þinnar
frásagnar að nú sé mál að linni,
því nú taki Miðvikudagar í
Moskvu við, er þetta vamagli af
þinni hálfu um að þú látir hér við
sitja?
„Nei, blessuð vertu. En Mið-
vikudagar í Moskvu taka við þar
sem ég hætti hér svo þar er engu
við að bæta. En það getur vel
verið að ég eigi eftir að skrifa bók
sem héti til dæmis Raupað af rit-
stjórastól. Ég er búinn að vera
25 ár í blaðamennsku og því yrði
sú bók um samferðamenn mína
frá þessum árum.
Maður er kominn á þann aldur
að að maður er hættur að þrosk-
ast og er farinn að horfa á aðra.“
Lena bætir hér við: „Ég hugsa
svipað og Árni í þessum efnum.
Þegar maður er kominn á sex-
tugsaldurinn fer maður að finna
fyrir því hversu hratt tíminn flýg-
ur, þegar maður lítur til baka
langar mann mest af öllu til að
negla hann niður."
Enginn er dæmigerður full-
trúi sinnar kynslóðar
- Er eitthvað sem þið viljið
segja að lokum?
„Ég segi fyrir mig, að mér finnst
að áherslan sé ekki svo mjög á
það persónulega í þessari bók.
Ég er að reyna bregða upp mynd
af því hvernig fiskipláss var,
hvernig skólaganga barna var,
hvernig það var að byrja að vas-
ast í pólitík og vera með smá
skáldagrillur. Ég er að vona að
báðir partarnir gefi einhverja
mynd af okkar kynslóð í tveimur
heimshlutum og hvað það var
helst sem hélt vöku fyrir fólki.
Auðvitað er enginn einstaklingur
dæmigerður fulltrúi sinnar kyn-
slóðar, til dæmis það að ekki
nema 10-12 prósent ungs fólks
af minni kynslóð fór í mennta-
skóla. En engu síður er ég að
vona að það skíni í gegn, í um-
talsveruðu magni, hverjumenn
voru að ’nrærast í á þessum tima.
Hvað finnst þér Lena?“ spyr Árni.
„Ég man þegar ég kom hingað
fyrir 25 árum hvað fólk vissi ótrú-
lega lítið um Rússland, þetta var
ennþá svo langt í burtu, þá gengu
alls konar skrítlur um Rússa.
Fólk sagði, þegar það sá mig, nú
þú ert bara alveg eins og við, eins
og það væri alveg stórfurðulegt.
En þetta hefur breyst.
Það er margt i hversdagsleik-
anum sem er svipað í ólíkum
löndum. Ef þessi bók getur orðið
til þess að fólk skilur betur
hvernig lífið var í Rússlandi á
uppvaxtarárum mínum þá er það
af hinu góða,“ sagði Lena Berg-
„Stríðsárakrákkar“
Mér finnst raunar núna, að stríð-
ið hafi komið lítið við daglegt líf
okkar. Undarlega lítið þegar það
er haft í huga, að í heiðinni fyrir
ofan Keflavík var að rísa stærsta
herstöð landsins og allt land var
bannsvæði nema smáskikar næst
Suðurnesjaplássunum sjálfum.
Kannski var þetta vegna þess að
börnum er allt eðlilegt sem gerist
nema dauðinn?
Við krakkarnir vorum stórhrifin
af hermönnunum sem voru komnir
með alvörubyssur, einkennisbún-
inga, sandpokavirki, flugvélar,
ensku og gotterí úr öðrum heimi
inn á gafl hjá okkur. Við höfðum
mest af breskum flugliðum að segja
því þeir komu oft niður á flötina
rétt við húsið okkar að spila fót-
bolta eða rugby. Við eignuðumst
okkar uppáhaldsliðsmenn og
hvöttum þá óspart. Áfram Stanley,
æpti ég til hraðskreiðs vinstri út-
herja, sem gaf glæsilega fyrir
markið, beint á rauðan haus Tom-
mys sem skallaði boltanum efst í
markhornið. Frábært! Stanley
þekkti mig, og ýfði vinsamlega á
mér hárlubbann þegar hann átti
leið framhjá: við stóðum saman í
baráttunni. Hvenær eignast ég fót-
boltaskó go bolta og get farið að
nota yfirburði hins örvhenta,
hlaupið upp á vinstri kanti eins og
Stanley og gefið fyrir í stórum og
hnitmiðuðum boga?
En í skólanum fengum við að vita
að við ættum að forðast hermenn-
ina, ekki tala við þá, allra síst ef
við værum ein á ferð, ekki þiggja
gott af þeim, aldrei betla af þeim.
Kennurunum gekk vitanlega ekki
nema gott eitt til. Þeir vildu ekki
að þjóðin yrði sér til skammar
meira en orðið var, ekki að við
ælumst upp við sníkjur. Þess voru
líka dæmi að smástelpur lentu í
kynferðisklandri. Ég sé að í Faxa
er talað um „náin kynni" stúlkna
á fermingaraldri og jafnvel yngri
við hermenn og í einni grein er
lagt til að stofna varðsveitir 20-30
manna sem skiptist á um eftirlit
með börnum og unglingum í pláss-
inu. Hitt var verra, að við vorum
hvött til þess að segja frá ef ein-
hver í bekknum bryti boðorð um
rétta hegðun. Og einu sinni stóð
ég upp, líklega átta eða níu ára þá,
og kærði skólasystur mína fyrir að
betla gott af Amríkönum.
Það er ekki satt, sagði hún.
Vist, sagði ég, ég sá þig, þetta var
hjá Sunnuhvoli í gær.
Get ég gert að því að þeir voru
að spyrja mig um eitthvað? mót-
mælti hún. Þeir voru víst að villast.
Það sló vondri þögn á bekkinn
og sú vitneskja steyptist yfir mig
að ekkert væri verra en að klaga
félaga sína. Skömm mín var mikil
og ég fór með veggjum í marga
daga.
Stríðið kom líka í bekkinn til
okkar með Grétari. Hann hafði
verið að leika sér með öðrum strák-
um í fjörunni á Seyðisfirði en mörg
herskip lágu á firðinum. Þá flaug
þar yfir þýsk flugvél og kastaði
sprengjum á staðinn. Ein þeirra
tætti í sundur bátinn sem drengirn-
ir voru að leika sér við. Grétar
slasaðist mikið og var tekinn af
honum annar fóturinn. Hann kom
til Keflavíkur að austan með ömmu
sinni. Hún var ráðskona hjá Þóri,
sem meðal annars stundaði búskap
á túninu fyrir ofan Hringbraut. Við
Grétar sátum saman og urðum
miklir vinir. Það kom ekki í veg
fyrir að stundum vorum við í skelfi-
legri fýlu, töluðumst ekki við og
lömdum á fingur hvor annars ef
hinn dirfðist að fara yfir ímyndað
strik sem skipti skólaborðinu okk-
ar í tvennt. En oftast var allt með
felldu - við sóttum sag undir belj-
urnar fóstra hans, fórum í búðir,
teiknuðum breskar orrustuflugvél-
ar sem skjóta niður þýska messers-
mitta eins og að drekka vatn, svo
skiptum við í tvo heri hundrað
tindátum sem höfðu verið steyptir
handa okkur bræðrum og skutum
þá niður með stálkúlu sem við
renndum eftir ganginum uppi á
lofti heima.
Börn eru grimm. Þau leyfa eng-
um að vera öðruvísi. Þau áttu það
til að gera aðsúg að Grétari af
þeirri ástæðu einni að hann var á
einum fæti. Þá mundi enginn eftir
því sem Ólafur kistniboði hafði
kennt í sunnudagaskólanum, ekki
heldur því að það voru andskotans
þýskararnir sem höfðu rænt Grétar
fætinum, þeir sömu og sökktu skip-
unum okkar.
Gerum at í Grétari!
Grétar halti, Grétar halti!
Þau fundu sér margt fleira til að
æpa, en orðin skiptu minnstu máli,
þau drukknuðu fljótt í æsingnum.
Strákarnir stjökuðu við okkur og
hrintu okkur og verst var að horfa
framan í þessa glaðhlakkalegu og
fólsku sefjun sem greip jafnvel
stelpurnar líka.
Einu sinni tók Grétar af sér tré-
fótinn og barði frá sér með honum
af þeirri heift og afli að jafnvel
verstu hrekkjusvínin hrukku frá
hissa. En vitanlega fórum við samt
halloka fyrir ofureflinu og flúðum
heim til mömmu háorgandi, Grétar
hoppandi á öðrum fæti og studdist
við mig, sem bar gervifótinn hans
með slitnum festingum á öxlinni.